Από τη Μαργαρίτα Λαγωνίκου
Ο Κομνηνός Αφεντούλιεφ ή Αφεντούλης (1769-1855) ήταν Ρώσος αξιωματικός ελληνικής καταγωγής. Πρόκειται για μια αινιγματική, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Είναι γνωστός κατά κύριο λόγο για τις ενέργειές του ως διοικητής στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου του 1822-1823.
Γεννήθηκε το 1769 στη Νίζνα της Ρωσίας από γονείς για τους οποίους οι πληροφορίες περιορίζονται στην ευπορία τους, την ελληνική τους καταγωγή και τη συγγένειά τους με την οικογένεια των Υψηλάντηδων. Απ’ όσα γνωρίζουμε, φοίτησε στη στρατιωτική σχολή της Πετρούπολης και έφτασε έως και τον βαθμό του ταγματάρχη, στη συνέχεια λέγεται ότι υπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα και ενώ ο ίδιος ισχυρίστηκε πως υπηρέτησε στο πλευρό του Τσάρου για 27 χρόνια, η ιδιότητά του στο σώμα καθώς και η συνεισφορά του εκεί ευρύτερα είναι ανεπιβεβαίωτες.
Βρέθηκε στην Ελλάδα την περίοδο έναρξης της επανάστασης ακολουθώντας τον Αλέξανδρο Κατακουζηνό, με σκοπό να υποστηρίξει το επαναστατικό κίνημα. Τότε, ζητήθηκε από τον προαναφερόμενο να γίνει διοικητής της Κρήτης, εντούτοις εκείνος αρνήθηκε και, αντ’ αυτού, κατά μερικούς πρότεινε να πάρει ο Μιχαήλ τη θέση του, ενώ κατ’ άλλους ο ίδιος προσφέρθηκε από μόνος του. Εν πάση περιπτώσει, ο Υψηλάντης ενέκρινε την τοποθέτηση του.
Έπειτα από μία, όπως χαρακτηρίζεται από πολλούς, εντυπωσιακή άφιξη, τόσο οι κάτοικοι όσο και οι οπλαρχηγοί έδειξαν αρχικά σ’ αυτόν εμπιστοσύνη και υπάκουσαν στις εντολές του. Παρ’ όλ’ αυτά, τελικά, στο θέαμα της διοίκησής του διατυπώθηκαν αντιφατικές απόψεις όσον αφορά τον ίδιο και τις ενέργειές του: κατά κάποιους, ο Αφεντούλης υπήρξε ένας άνθρωπος με στρατιωτικές και διοικητικές ικανότητες που ενδιαφερόταν για την εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης και την απελευθέρωσή της, ο οποίος όμως βρέθηκε να διοικήσει μια άγνωστη γι’ αυτόν περιοχή σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο και επομένως για αυτό δεν απέδωσε ιδανικά. Άλλοι, αποδίδουν την ατελέσφορη διοίκησή του στην αλαζονεία και την αυταρχικότητά του. Οι υποψίες προς το άτομό του άρχισαν να αυξάνονται όταν αυτοανακηρύχθηκε αρχιστράτηγος και η αρνητική στάση απέναντί του αποκορυφώθηκε την άνοιξη του 1822, όταν όχι μόνο φάνηκε απρόθυμος να συνεργαστεί είτε με τους τοπικούς αγωνιστές είτε με την ανώτερη διοίκηση, αλλά και οι μάχες που πραγματοποιήθηκαν υπό τη διοίκησή του την ίδια περίοδο δεν έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Αντιλαμβανόμενος τη σοβαρότητα της κατάστασης, ο ίδιος ζήτησε να παραιτηθεί, αίτημα το οποίο χωρίς δυσκολίες έγινε αποδεκτό.
Εξαιτίας της επικρατούσας ατμόσφαιρας, τα κίνητρά του καθώς και η εγκυρότητα των παρασήμων, της σφραγίδας, μέχρι και του ονόματός του τέθηκαν υπό αμφισβήτηση. Έτσι, κατασχέθηκαν τα έγγραφά του και ο ίδιος τέθηκε υπό περιορισμό. Αργότερα, επέμεινε ιδιαίτερα στην ανάκτηση των εγγράφων του ώστε να αποδείξει την κατ’ εκείνον αλήθεια για τη φύση της δράσης του στην Κρήτη.
Προς το τέλος της ζωής του ο Μιχαήλ Αφεντούλης βρίσκεται στη Φλωρεντία όπου και αποβιώνει εν έτει 1855 και κηδεύεται στο κοιμητήριο της ελληνικής κοινότητας στο Λιβόρνο.
