Κατά τη διάρκεια της φετινής σχολικής χρονιάς, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας, διαβάσαμε στην τάξη το βιβλίο της Ελένης Πριοβόλου «Φως σε μαύρο ουρανό». Μέσα από το βιβλίο της βιώσαμε, ερμηνεύσαμε και ονειρευτήκαμε ένα κόσμο διαφορετικό που θα αναδεικνύει βαθιές ανθρώπινες σχέσεις και αξίες, κόντρα στον ατομισμό και στον οχαδερφισμό. Είχαμε την ευκαιρία να προβληματιστούμε για σημαντικά και επίκαιρα θέματα του καιρού μας, όπως η φτώχεια, η ανεργία και οι συνέπειες τους, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, οι οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, η πατριαρχία και η θέση της γυναίκας, η παιδική εργασία, η μετανάστευση και η προσφυγιά, ο έρωτας και η εφηβεία. Και κυρίως η Αλληλεγγύη, η συλλογική απάντηση στα προβλήματα που μας κατακλύζουν, μικρούς και μεγάλους ως μόνη διέξοδο στα σύγχρονα αδιέξοδα.
Μέσα στην τάξη και με αφορμή το βιβλίο συζητήσαμε και γράψαμε πολλά… Ακολουθούν ενδεικτικές εργασίες μαθητών και μαθητριών σε σχέση με βασικά θέματα που μας απασχόλησαν:
Παναγιώτης Αλιφέρης και Τάσος Βίνες
Το βιβλίο «Φως στον μαύρο ουρανό» είναι μια συγκλονιστική αφήγηση που επικεντρώνεται στην ζωή του Ντίνου και την πραγματικότητα της φτώχειας, της ανεργίας και της οικονομικής κρίσης, ανάμεσα στα άλλα ζητήματα που διαπραγματεύεται.
Ο Ντίνος είναι ένα έφηβο παιδί που βιώνει την οικονομική κατάρρευση της οικογένειάς του. Η ανεργία των γονιών του και η ανάγκη να διατηρήσουν την οικονομική τους σταθερότητα οδηγεί σε συνεχείς καβγάδες. Το σπίτι του δεν είναι ασφαλές καταφύγιο για αυτόν και ο κόσμος έξω φαίνεται εχθρικός. Σε ένα σημείο βλέπουμε τον Ντίνο να σκύβει σε έναν κάδο απορριμμάτων για να διεκδικήσει ένα μισοφαγωμένο σάντουιτς. Αυτή η σκηνή απεικονίζει την απόγνωσή του.
Αυτή η κατάσταση αναγκάζει το έφηβο αγόρι να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της φτώχειας και της ανασφάλειας. Ο Ντίνος βρίσκεται σε μια κατάσταση που οι συνθήκες δεν τον ευνοούν. Αυτό τον κάνει να αισθάνεται σαν ένα σκουπίδι με ψυχή, όμως αγωνίζεται για την επιβίωσή του. Παρά την απελπισία και την αδικία που βιώνει δεν τα παρατάει. Αντίθετα προσπαθεί να αλλάξει την ζωή του.
Το βιβλίο αναδεικνύει την ανθρώπινη ιδιότητα και την ικανότητα για αλλαγές ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Είναι μια υπενθύμιση ότι παρά την φτώχεια, την οικονομική κρίση και την ανεργία ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, να αναζητήσει ευκαιρίες και να δημιουργήσει μια καλύτερη ζωή.
Ελένη Κιοσσέ
Παρά ταύτα… «Τόλμα να ονειρευτείς»
Οι ήρωες του βιβλίου ζουν στην Αθήνα. Η οικογένεια του Ντίνου, Έλληνες στην καταγωγή, αρχικά πλούσιοι, είχαν στο παρελθόν μια ζωή ονειρεμένη. Μετά την οικονομική τους κατάρρευση ο ένας κατηγορούσε τον άλλον και ο πατέρας στη συνέχεια κατηγορούσε τους μετανάστες. Η οικονομική του πτώση ήταν αυτή που του ξύπνησε τις ρατσιστικές του συμπεριφορές, τις οποίες σε κάθε ευκαιρία τις εκδήλωνε ακόμη και προς τα ίδια του τα παιδιά.
Ο Ντίνος έφηβος πια, έξυπνος, με κλίση στα μαθηματικά απορρίπτει το πατρικό πρότυπο και εναντιώνεται στις απόψεις και στη συμπεριφορά του πατέρα του. Αναζητά διέξοδο και τελικά βρίσκει συμπαράσταση στο συγκρότημα «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» , αλλά και στους άστεγους , όπως και σε μια οικογένεια μεταναστών.
Δεν μπορούμε να μην δούμε πως οι αιτίες του ρατσισμού συνδέονται με οικονομικούς λόγους, όπως στην περίπτωση του πατέρα του Ντίνου. Η φτώχεια και η ανεργία οδηγούν τον πατέρα στο να φανατιστεί και να εκτονωθεί εναντίον των μεταναστών και γενικά των ξένων, οι οποίοι γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα.
Επίσης, περιγράφεται στο βιβλίο ο κοινωνικός ρατσισμός, δηλαδή η αποστροφή απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως των αστέγων. Και όμως ο Ντίνος βρήκε την αγάπη και την συμπαράσταση σε αυτές ακριβώς τις ομάδες. Ο Ολού, οι άστεγοι, η Ρούμπη, η Ντόρη είναι «το φως» του Ντίνου. Αυτοί του δείχνουν τον τρόπο να επιβιώσει σε ένα κόσμο εχθρικό. Με αγάπη και πίστη καταφέρνει να αντιμετωπίσει τη ζωή και το σκοτάδι του πατέρα.
Επομένως, σημασία στη ζωή του ανθρώπου έχουν η αγάπη, ο σεβασμός προς την διαφορετικότητα και η αλληλοβοήθεια. Όλα αυτά είναι το φως απέναντι στον μαύρο ουρανό του ρατσισμού και όχι μόνο.
Αιμιλία Δεμερτζίδου και Άννα Ανδρέογλου
Αυτό που μας εντυπωσίασε ιδιαίτερα είναι πως διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο ερχόμαστε στην θέση άλλων ανθρώπων, όπως για παράδειγμα μεταναστών, ανθρώπων με αναπηρία, γυναικών που δέχονται βία. Επίσης, το γεγονός ότι ο Ντίνος βρίσκει το θάρρος να αντιμιλήσει στον πατέρα του αλλά και να φύγει από το σπίτι μάς εκπλήσσει ιδιαίτερα, διότι είναι πολύ σπάνιο σε αυτές τις ηλικίες να γίνει κάτι τέτοιο. Τέλος, πιστεύουμε πως το βιβλίο αυτό εάν το διάβαζαν όλοι οι έφηβοι θα ήταν κάτι πολύ καλό, διότι ασχολείται με πολύ επίκαιρα και σημαντικά ζητήματα. Παίρνει θέση ενάντια στο ρατσισμό και το φανατισμό σε ό,τι διαφορετικό, προτρέπει προς αντιρατσιστικές και αντιναζιστικές συμπεριφορές, αναδεικνύει την ενσυναίσθηση. Και κυρίως γιατί είναι ιδιαίτερα ευχάριστο και δεν κουράζει τον αναγνώστη, αν και καταπιάνεται με δύσκολα και περίπλοκα προβλήματα της σημερινής κοινωνίας.
Αντώνης Βασσάρας
Η άνιση κατανομή των χρημάτων και η έλλειψη ευκαιριών για τις γυναίκες συχνά τις οδηγούνε στο να εξαρτώνται από τους άντρες. Στο βιβλίο η μάνα συνεχώς διστάζει να κάνει κάποια κίνηση ανεξαρτησίας μιας και η ίδια δεν έχει λεφτά και εξαρτάται αποκλειστικά από τον άντρα της. Αυτό έχει, βέβαια, αρνητικές επιπτώσεις , καθώς νιώθει αισθήματα φόβου, κατωτερότητας και την βλέπουμε να έχει πολύ άγχος. Σε όλο σχεδόν το βιβλίο η μάνα είναι θλιμμένη και μόνο προς το τέλος, που αισθάνεται και είναι ανεξάρτητη απελευθερώνεται και αρχίζει να στηρίζεται στα πόδια της.
«Ζωντάνεψε», λοιπόν, ξαφνικά το μάθημα της Λογοτεχνίας και οι μικροί αναγνώστες εξέφρασαν την επιθυμία να γνωρίσουν από κοντά και να συζητήσουν με τη συγγραφέα. Πράγματι, η Ελένη Πριοβόλου ανταποκρίθηκε θερμά στην πρόσκλησή μας και έτσι την Παρασκευή 17 Μαΐου οι δημοσιογραφικές ομάδες «ΚΑΤΑ…ΤΕΙΧΗ» και «ΚΑΤΑ…ΤΕΙΧΗ junior» υποδέχτηκαν την συγγραφέα Ελένη Πριοβόλου στην εκδήλωση «Να γίνουν τα σκοτάδια Φως. Διαβάζουμε, προβληματιζόμαστε, ελπίζουμε…» που οργάνωσαν, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του σχολείου.
Η Ελένη Πριοβόλου , καταξιωμένη συγγραφέας με τα βιβλία της απευθύνεται τόσο σε παιδιά μικρότερης ηλικίας όσο και σε εφήβους αλλά και σε ενήλικες. Σταθερή και σημαντική η παρουσία της στη λογοτεχνία, έχει αγαπηθεί από ένα πλατύ κοινό μιας και τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι επίκαιρα και διαχρονικά. Με μια γραφή που αγγίζει ιδιαίτερα τους νέους και μιλά στην ψυχή τους. Προβάλλει μέσα από το έργο της πολιτική θέση και κριτική της κοινωνίας και μας βοηθά να ονειρευτούμε, να διεκδικήσουμε και να πράξουμε. Εν τέλει, να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα που μας περιβάλλουν.
Ακολούθησε δρώμενο με αποσπάσματα από το βιβλίο που υλοποίησαν, θεατρικώ τω τρόπω, οι μαθητές και οι μαθήτριες της Α΄Γυμνασίου.
Στη συνέχεια, πήρε το λόγο η συγγραφέας και απευθυνόμενη σε όλους μάς μίλησε για την αξία της Λογοτεχνίας αλλά και για όλα τα θέματα που πραγματεύεται στο βιβλίο της.
Συγκινήθηκε πολύ με το θεατρικό δρώμενο! Θεώρησε ότι βρήκε κι άλλη έκφραση η Λογοτεχνία.
Μας εξομολογήθηκε, επίσης, ότι ήταν παιδί της δικτατορίας. Αλλά και μεις είμαστε η γενιά της οικονομικής κρίσης και του κόβιντ.
«Η ανελευθερία στο σχολείο και στην κοινωνία ήταν τραγική για την παιδική μου ηλικία, γι αυτό που ήμουν γεννημένη να κάνω αυτό που είμαι σήμερα. Δεν μου άρεσαν τα βίαια παιγνίδια, είχα δυσλεξία, με κορόιδευαν. Το μπούλιγκ δεν εφευρέθηκε σήμερα! Το διάβασμα ήταν το κάστρο της ελευθερίας μου! Από κει μπορούσα να «πυροβολώ» με τις λέξεις μου! Η λογοτεχνία είναι η ουσία της ζωής μας, για να μας δείξει το δρόμο, πώς θα πάμε λίγο παραπέρα. Αν θέλετε να γίνετε ενήλικες που θα αλλάξετε αυτά που μισείτε τώρα παρατηρήστε τον κόσμο γύρω σας αντικειμενικά».
Μας παρότρυνε να διαβάζουμε. «Ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο μέσα από τα βιβλία», μας είπε χαρακτηριστικά. «Ξέρω την Ιαπωνία, την Κίνα, την Ρωσία, μέσα από τους μεγάλους συγγραφείς. Δεν είναι η Λογοτεχνία ένα απλό κειμενάκι που δημιουργεί πλήξη. Όταν είδα ένα παιδί να ψάχνει για ένα μισοφαγωμένο σάντουιτς στον κάδο, είπα πως πρέπει να γυρίσω στο σπίτι μου και να γράψω για αυτό το παιδί. Παρατηρούσα τα συσσίτια στα σχολεία το 2010 και την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, τους γέροντες που περίμεναν πότε θα τελειώσει η λαϊκή αγορά για να μαζέψουν ό,τι περίσσεψε από τα καλάθια των πολιτών». Μας προέτρεψε να παρατηρήσουμε τον κόσμο γύρω μας αντικειμενικά. Πώς μεγαλώνει ένα παιδί μέσα στις διάφορες κρίσεις. Όπως για παράδειγμα στον covid. Χωρίς σχολείο χωρίς φίλους…
Τέλος, οι μικροί και μικρές δημοσιογράφοι πήραμε συνέντευξη, θέτοντας διάφορα ερωτήματα. Ήταν πολύ απλή, φιλική και επικοινωνιακή. Πολύ πρόθυμη να απαντήσει σε όλα μας τα ερωτήματα.
Πόσο χρόνο σας πήρε για να γράψετε αυτό το βιβλίο; Το βιβλίο το γράψατε το 2024, πριν από 4 χρόνια ακριβώς. Αν το γράφατε σήμερα θα βάζατε διαφορετικά θέματα/ προβλήματα; Θα είχε το ίδιο τέλος; Πόσο άλλαξαν τα προβλήματα από τότε; Μειώθηκαν, αυξήθηκαν ή είναι περίπου τα ίδια;
Περίπου δύο χρόνια. Ήταν η εποχή που γινόταν σε όλη την Ελλάδα διαδηλώσεις κι απεργίες ενάντια στην οικονομική κρίση. Που έγιναν στην Αθήνα τα γεγονότα στη Μαρφίν. Εκείνη την περίοδο με απασχολούσαν τα θέματα της φτώχειας, της ανόδου της ακροδεξιάς,… Κάθε εποχή σηματοδοτεί το νόημα της, για να γράψεις. Αυτό για να γίνει πρέπει να ξεφύγουμε από τον ατομισμό, να μην πούμε ότι δεν μας νοιάζει.
Γιατί δώσατε στο βιβλίο τον τίτλο «Φως σε μαύρο ουρανό»;
Δεν ήταν όλα μαύρα; Ο κύκλος, όμως, της παρέας του Ντίνου είναι που δίνει φως στο σκοτάδι της κοινωνίας. Βλέπεις έναν κύκλο ανθρώπων «φωτεινών» μέσα στο σκοτάδι.
Οι «Δρομοφύλακες» ταυτίζονται με εγκληματικές, ρατσιστικές ομάδες, που κάποια από αυτές στο παρελθόν ήταν ως κόμμα και στην ελληνική βουλή. Και ως προς την εμφάνιση (ο πατέρας του Ντίνου είναι γυμνασμένος, με ξυρισμένο κεφάλι, οι προκηρύξεις τους είναι ανορθόγραφες) και ως προς την συμπεριφορά ( ρατσιστής, αυταρχικός). Θεωρείτε ότι συνεχίζουν να δρουν τέτοιες ομάδες ή έχουν μειωθεί σε σχέση με το 2020; Έχει υποχωρήσει ή έχει αυξηθεί ο ρατσισμός και η ξενοφοβία της ελληνικής κοινωνίας από τότε;
Επισκεπτόμενη πολλά σχολεία , κυρίως σε φτωχιές περιοχές στην Αθήνα, παρατήρησα ότι οι ομάδες αυτές δρουν πιο κρυφά από ότι εκείνη την εποχή. Λειτουργούν με συνθήκες στράτευσης των παιδιών και με σύμβολα που νομίζουν ότι αρέσουν σε αυτά και τα μυούν σε ρατσιστικές απόψεις. Όχι μόνο υπάρχουν και δρουν στα σχολεία αλλά πρέπει να έχετε τα μάτια σας ορθάνοιχτα και αν βλέπετε κάτι, πρέπει να μιλάτε. Κανένας εκβιασμός δεν πρέπει να σας σταματήσει να μιλάτε. Το κακό όχι μόνο υπάρχει αλλά γιγαντώνεται σε όλη την Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Και για αυτό πρέπει να ξέρετε καλά Ιστορία. Το1924 για παράδειγμα, με τέτοια φτώχεια και οικονομική κρίση βρήκε ο φασισμός και ο ναζισμός χώρο να εισχωρήσουν στην κοινωνία, να γίνουν ιδεολογία και να καταστρέψουν όλο τον κόσμο. Και αν δεν το υποδείξουμε αυτό, θα είναι πολύ αργά για όλη την ανθρωπότητα.
Η Ρούμπη, η Ντόρη, όπως και ο Ολού βοηθούν τους άστεγους. Τους πηγαίνουν φαγητό, τους παραχωρούν το παλιό παγοποιείο για να μείνουν και γενικά τους συμπαραστέκονται. Επίσης, το βιβλίο αναφέρεται συχνά στην πολύτιμη βοήθεια των αλληλέγγυων. Θέλετε να μας μιλήσετε για τη διαφορά μεταξύ φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης;
Για μένα η φιλανθρωπία είναι κάτι που πρέπει να καταργηθεί. Το κράτος έχει την ευθύνη των ανθρώπων του. Η αλληλεγγύη όμως είναι η αλυσίδα όλων των ανθρώπων για να το αλλάξουμε τα κακώς κείμενα στην πράξη. Να γίνουμε όλοι μαζί ένα μεγάλο «κάστρο», που θα προστατεύει τον άνθρωπο. Δίνοντας το χέρι ο ένας στον άλλον μπορούμε να αλλάξουμε αυτά που δεν μας αρέσουν. Και όπως βλέπουμε σήμερα το σχολείο, μέσα από τις αριστείες κι όλα αυτά που πάει να προωθήσει, τι επιδιώκει; Να φτιάξει ανθρώπους μοναχικούς, που θα πολεμούν τους άλλους ανθρώπους για να επιβιώσουν. Που δεν θα έχουν θέσει ανάμεσα μας οι πιο αδύναμοι.
Το τραγούδι που έγραψε ο Ντίνος, είναι δικό σας;
Τους στίχους του τραγουδιού μου τους παραχώρησε η αγαπημένη κόρη μου, και την ευχαριστώ γι αυτό.
Προς το τέλος του βιβλίου, εκεί που ο Ντίνος και η υπόλοιπη ελληνική ομάδα παίρνει μέρος στη μαθηματική ολυμπιάδα, κάνετε κάποιες αναφορές στα ιδιωτικά σχολεία αλλά και στους μαθητές/τριες που φοιτούν σε αυτά. Μέσα στην τάξη και με αφορμή αυτό άνοιξε μια ολόκληρη συζήτηση. Ξέρετε ότι φέτος υπήρχαν πολλές αντιδράσεις από τους φοιτητές αλλά και από την ελληνική κοινωνία σε σχέση με το νόμο που πέρασε η κυβέρνηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Θέλετε να μας πείτε τη γνώμη σας για την ιδιωτική και τη δημόσια εκπαίδευση;
Εγώ πήγα σε ένα δημόσιο σχολείο με φωτισμένους δασκάλους. Πιστεύω στη δημόσια και δωρεάν παιδεία, με φωτισμένους δασκάλους, που θα δίνουν το φως τους μαθητές τους. Δυστυχώς η παραγωγική μηχανή δεν έχει στόχο να δημιουργήσει σκεπτόμενους ανθρώπους αλλά εμπλουτισμένους με προσόντα, έτσι ώστε να διοικήσουν έναν προκάτ πληθυσμό. Γιατί άραγε στην εκπαίδευση σας έχουν κόψει τις ανθρωπιστικές σπουδές; Παλέψτε για την παιδεία!
Γιατί επιλέξατε ο Ντίνος να έχει ιδιαίτερη αγάπη στα μαθηματικά και όχι σε κάποιο άλλο σχολικό μάθημα, όπως για παράδειγμα μουσική, ζωγραφική, αρχαία ή βιολογία;
Γιατί ήταν το δικό μου απωθημένο. Έχουν και οι συγγραφείς απωθημένα! Ήμουν «κούτσουρο» στα μαθηματικά, όχι γιατί δεν ήμουν έξυπνη αλλά γιατί δεν μου τα δίδαξαν σωστά. Αργότερα είδα ότι μπορώ μια χαρά να τα καταλάβω.
Από που εμπνευστήκατε την ιστορία; Βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα ή είναι εντελώς μυθοπλασία;
Υπάρχουν στην πραγματικότητα η φτώχεια, οι άστεγοι, οι μετανάστες; Αφού υπάρχουν, λοιπόν, το βιβλίο δεν είναι μυθοπλασία. Είναι μέσα από τη ζωή.
Γιατί το βιβλίο δεν έχει happy end;
Ίσως κάποιοι να ήθελαν να είναι ο Ντίνος με την Ντόρη; Δεν ήταν αυτός ο στόχος. Όλοι πήραν το δρόμο τους και έγιναν καλοί υπηρέτες του κοινωνικού συνόλου. Αυτό ήθελα να δείξω.
Γιατί ο Ντίνος είναι ένα τόσο ώριμο παιδί για την ηλικία του;
Διαφωνώ με την περιρρέουσα άποψη ότι τα παιδιά είναι ανώριμα. Υπάρχουν πάρα πολλά παιδιά με ωριμότητα. Κοιτάξτε ανάμεσά σας και θα τα δείτε!
Σε ευχαριστούμε Ελένη Πριοβόλου για την όμορφη εμπειρία που μας χάρισες!
Ακολουθεί βιντεοσκοπημένο το μεγαλύτερο μέρος της εκδήλωσης, για όσους και όσες δεν μπόρεσαν να την παρακολουθήσουν διά ζώσης:
«Να γίνουν τα σκοτάδια Φως»: Εκδήλωση με προσκεκλημένη την Ελένη Πριοβόλου
