ΚΕΡΚΥΡΑ:
το “νησί της σωτηρίας” για τους Σέρβους
της Κατερίνας Κοντού, μαθήτριας Α’ Λυκείου.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1916-1918) η Σερβία κατακτάται από ξένες δυνάμεις. Ο Σερβικός στρατός και ένα μέρος του λαού, αλλά και η κυβέρνηση, έπειτα από ένα μακρύ και εξαντλητικό ταξίδι καταλήγουν πρόσφυγες στην Κέρκυρα.
Η πορεία, γνωστή στη σερβική ιστορία ως “Αλβανικός Γολγοθάς”, είναι αργή και εξαντλητική, σε παγωμένους δρόμους, χωρίς τροφή και νερό. Εξοπλισμένοι μόνο με τουφέκια, οι πεζοί Σέρβοι γίνονται έρμαια των επιθέσεων των Αλβανών ανταρτών που δεν αναγνωρίζουν την εξουσία του Εσάντ Πασά. Με περισσότερους από 20.000 νεκρούς και 243.877 αιχμαλώτους, όσοι καταφέρνουν να επιζήσουν φτάνουν στα λιμάνια της Αδριατικής όπου συμμαχικά πλοία τους περισυλλέγουν και τους μεταφέρουν στην Κέρκυρα.
Το πρώτο λιμάνι αποβίβασης ήταν στα Γουβιά, έξι χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Κέρκυρας. Οι κακουχίες του στρατού και των πολιτών δεν τερματίστηκαν αμέσως με τον ερχομό τους στο «Νησί της Σωτηρίας», όπως οι Σέρβοι ονόμασαν την Κέρκυρα. Οι σύμμαχοι, Άγγλοι και Γάλλοι, δεν είχαν αρκετό χρόνο για την κατάλληλη υποδοχή τόσων πολλών ανθρώπων. Δεν υπήρχε τροφή, ενδύματα, μέσα θέρμανσης για την αντιμετώπιση του ψύχους και εξοπλισμός για πρόχειρα καταλύματα.
Οκτώ ημέρες έπεφτε παγωμένη βροχή. Οι στρατιώτες, ταλαιπωρημένοι και χωρίς σκηνές πέθαιναν μαζικά.
Στο νησάκι Βίδο αποβιβάστηκαν οι τραυματίες και οι άρρωστοι. Από τις 23 Ιανουαρίου έως τις 23 Μαρτίου 1916 4.847 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το μικρό νησί Βίδο στην Κέρκυρα, όπου είχε στηθεί νοσοκομείο, είχε μετατραπεί σε «νησί του θανάτου». Η θάλασσα γύρω από αυτό έγινε τόπος ταφής για περίπου 5.400 νεκρούς οι οποίοι πετάχτηκαν στη θάλασσα λόγω έλλειψης χώρου δημιουργώντας το γνωστό «Κυανούν Κοινοτάφιο«. Από ευλάβεια και σεβασμό για τους νεκρούς ήρωες της Σερβίας οι Έλληνες ψαράδες για χρόνια δεν ψάρευαν στην περιοχή.Ο αριθμός και των αγνοουμένων κατά την διάρκεια της υποχώρησης μέσω της Αλβανίας δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί, αλλά αναμφίβολα δεν ήταν μικρότερος των 60.000.
Ξεκούραστος και εκπαιδευμένος ο σέρβικος στρατός μεταφέρθηκε με γαλλικά πλοία και χωρίς απώλειες στη Χαλκιδική και μετά, το καλοκαίρι του 1916, κατέλαβε τη θέση του στο μέτωπο της Θεσσαλονίκης.
Στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκε προσωρινά και η Σερβική κυβέρνηση για τρία έτη.
Το Δημοτικό θέατρο στην Κέρκυρα παραχωρήθηκε από τις αρχές του νησιού για τις συνεδριάσεις του σερβικού Κοινοβουλίου από την 19 Ιανουαρίου 1916 μέχρι την 16 Νοεμβρίου 1918. Στο ξενοδοχείο «Bella Venezia» βρήκε φιλοξενία η σερβική κυβέρνηση.
Ύστερα από χρόνια, στην Κέρκυρα εγκαθίσταται σερβικό προξενείο, το οποίο συγκεντρώνει τα οστά των Σέρβων στρατιωτών και τα τοποθετεί στο μαυσωλείο στο νησί Βίδο.
Μήνες αργότερα, στις 30 Ιουνίου 1917, υπογράφεται στην Κέρκυρα η ομώνυμη διακήρυξη που προβλέπει με τη λήξη του πολέμου την ένωση της Σερβίας με τα γιουγκοσλαβικά εδάφη της, Αυστροουγγαρίας σε ανεξάρτητο κράτος.
Γενικά οι Σέρβοι στρατιώτες αφήνουν καλές εντυπώσεις. Παρά την πείνα τους στις αρχές, δεν παρατηρήθηκε εκ μέρους τους ούτε μία κλοπή, λεηλασία ή βιαιοπραγία.
Μετά την αναχώρηση, πολλοί Σέρβοι οι οποίοι μένουν μόνιμα στο νησί, παντρεύονται Κερκυραίες και αποκτούν αργότερα την Ελληνική υπηκοότητα. Μέχρι σήμερα διασώζονται τα επίθετα Πέτροβιτς, Τόμιτς, Δημήτροβιτς, Δραγομάνοβιτς κτλ.
Ακόμα και ο στρατηγός Στογιάνοβιτς, μετέπειτα πρωθυπουργός μέχρι την εμφάνιση του Τίτο και ο επιτελικός αξιωματικός Ίλιτς, παντρεύονται τις δύο Κερκυραίες αδελφές, θυγατέρες του Φωτίου Γαζή, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Bella Venezia».
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της κ. Μαριάννα Βαρούχα που διηγείται την ιστορία του Σέρβου παππού της:
Η ίδια αναφέρει: « Ο παππούς μου, μας είχε διηγηθεί την ταλαιπωρία και τις κακουχίες που πέρασε. Όμως ο σέρβικος λαός ήταν σκληρός και δυνατός. Συγχρόνως δεν ξεχνούσε την προσφορά του κερκυραϊκού λαού προς στους Σέρβους και ειδικά στον παππού μου. Τα χαρισμένα φυλαχτά που του είχε δώσει η μητέρα του πριν φύγει για τον πόλεμο έχουν μείνει από τότε. Είναι φοβερά πράγματα, είναι μία εικόνα που χρονολογείται 100 χρόνια. Ο παππούς μου μας διάβασε και την ευχή της μητέρας του που ήταν γραμμένη πάνω στο φυλαχτό. Ο παππούς μου ήταν ελαιοχρωματιστής και ζωγράφο και έφερε στην Κέρκυρα μια καινούρια τεχνοτροπία για τοιχογραφίες, η οποία είχε κοσμήσει πολλές εκκλησιές και πολλά αρχοντικά σπίτια ».
Επίσης το Αχίλλειο μετατράπηκε την περίοδο εκείνη σε στρατηγείο και νοσοκομείο για την περιθαλψη των Γαλλων και των Σερβων. Επιπλέον, στην περιοχή του Αγίου Στεφάνου, και δίπλα από την παλιά εκκλησία, δημιουργήθηκε χώρος υπαίθριου νοσοκομείου που αποτελούνταν από διάφορα παραπήγματα, όπως σκηνές και διάφορα σπίτια που φιλοξένησαν γιατρούς, ασθενείς και τραυματίες.
Αφού ανασυντάχθηκαν από τους συμμάχους και κυρίως τους Γάλλους, επέστρεψαν στην πατρίδα τους όπου επανεδρίδρυσαν τη χώρα τους.
Στην διάρκεια της παραμονής τους σε ελληνικό έδαφος, από το 1916 έως το 1918, οι Σέρβοι στρατιώτες κατέληξαν σε 252 στρατιωτικά νεκροταφεία στην Κέρκυρα, Θεσσαλονίκη και στο ευρύτερο μακεδονικό μέτωπο. Το μεγαλύτερο είναι το σέρβικο στρατιωτικό νεκροταφείο στη Θεσσαλονίκη (επί της οδού Λαγγαδά) με 7.444 τάφους.
Στο νησί της Κέρκυρας διαμορφώθηκαν 28 στρατιωτικά νεκροταφεία. Τα κυριότερα βρίσκονται: στα Γουβιά, στον Άνω και Κάτω ΄Υψο καθώς και στον Άγιο Ματθαίο. Στο Αχίλλειο βρισκόταν το νεκροταφείο των Σέρβων αξιωματικών. Όσοι Σέρβοι πρόσφυγες έχαναν την ζωή τους, κηδεύονταν στο νεκροταφείο της πόλεως, στη Γαρίτσα και στα εκάστοτε νεκροταφεία των χωριών.
Το ΤΑΜΟ ΝΤΑΛΕΚΟ είναι σέρβικο παραδοσιακό τραγούδι του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Γράφτηκε γύρω στα 1915-16, από άγνωστο Σέρβο στρατιώτη. Το τραγούδι θεωρείται από πολλούς «ύμνος», γιατί το τραγουδούσαν πριν πάνε να πολεμήσουν, έχοντας στο μυαλό τους εικόνες και αναμνήσεις από την πατρίδα τους.
Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικές μεταφράσεις αυτού του τραγουδιού στην ελληνική γλώσσα, εκ των οποίων επιλέξαμε την τέταρτη.
Tamo Daleko (Prvobitna Verzija)
Tamo daleko, daleko od mora,
tamo je selo moje, tamo je Srbija
Tamo daleko, gde cveta limun žut,
tamo je srpskoj vojsci jedini bio put
Tamo daleko, gde cveta beli krin
tamo su živote dali zajedno otac i sin
Tamo gde tiha putuje Morava
tamo mi ikona osta i moja krsna slava
Tamo gde Timok pozdravlja Veljkov Grad
tamo mi spališe crkvu u kojoj venčah se mlad
bez otačbine, naKrfuživeh ja
ali sam ponosno klic’o «Živela Srbija!»
Εκεί Μακριά (αρχική έκδοση)
Εκεί μακριά, μακριά από τη θάλασσα,
Εκεί είναι το χωριό μου, εκεί είναι η Σερβία
Εκεί μακριά, που ανθίζει το κίτρινο λεμόνι,
εκεί ήταν ο μόνος δρόμος του σερβικού στρατού
Εκεί, μακριά, που ανθίζουν τα λευκά άνθη
Εκεί έδωσαν μαζί τις ζωές τους πατέρας και γιος
Εκεί που αθόρυβα ταξιδεύει ο Μοράβας
Εκεί έμεινε η εικόνα μου και η αγία γιορτή μου
Εκεί, που ο Τιμόκ χαιρετά τη Βελκοβ Πόλη
Εκεί έκαψαν την εκκλησία στην οποία παντρεύτηκα μικρός
Χωρίς την πατρίδα μου, έζησα στην Κέρκυρα εγώ
αλλά περήφανα φωνάζω «Ζήτω η Σερβία!
Στο τέλος του καλοκαιριού εκατοντάδες Σέρβων φτάνουν στην Κέρκυρα για να τιμήσουν τη μνήμη των προγόνων τους, στο μαυσωλείο που φυλάσσονται τα οστά στο νησί Βίδο.
Αλλά και οι κερκυραίοι μέσω διαφόρων εκδηλώσεων τους τιμούν κάθε χρόνο. Έτσι από 17/12/2018 έως και 05/05/2019 πραγματοποιήθηκε περιοδική έκθεση που διοργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κέρκυρας στο Λατινικό Παρεκκλήσι του Παλαιού Φρουρίου με τίτλο:
<< Εκεί μακριά …στο νησί της σωτηρίας οι Σέρβοι στην Κέρκυρα 1916-1918>>.
Αυτή η έκθεση αποτελούνταν από τρία μέρη. Το πρώτο περιλάμβανε έργα Σέρβων καλλιτεχνών, το δεύτερο τα έργα σημερινών καλλιτεχνών που εμπνεύστηκαν από το Γολγοθά των Σέρβων και το τρίτο βασιζόταν σε τεκμήρια εποχής, φωτογραφικό υλικό, επιστολικά δελτάρια, εφημερίδες και έντυπα της εποχής.
Η Κέρκυρα αποτελεί από τότε μέχρι και τώρα ψυχικό, πνευματικό και σωματικό ναό του σέρβικου λαού ανακαλώντας συναισθήματα συγκίνησης, λύπης, θυμού και πόνου καθώς και αναμνήσεις του πολέμου. Οι Σέρβοι νιώθουν ευγνωμοσύνη προς το νησί και τους ανθρώπους του, νιώθουν ότι το νησάκι, ο Βίδος , είναι ο απαραβίαστος ναός ψυχικής δύναμης των νεκρών τους ανθρώπων, ότι η θάλασσα του Ιονίου πελάγους είναι ευλογημένη από το αίμα και τον ιδρώτα των στρατιωτών τους.
Πάντα θα νιώθουν ευγνωμοσύνη και θα έχουν σεβασμό σε αυτούς, όπως και οι Κερκυραίοι προς τους Σέρβους. Η σχέση των δύο τόπων είναι αδιάσπαστη και ιερή και θα παραμείνει μέσα στα χρόνια. Συνοψίζοντας, η ευχή μας είναι να μην υπάρχει πόλεμος και όλες οι χώρες να έχουν την όμορφη σχέση της Κέρκυρας με τη Σερβία. Για να συμβεί αυτό, πρέπει οι νέοι πολιτικοί ηγέτες να λειτουργούν με ήθος, αλληλεγγύη και με σεβασμό στις διεθνείς αξίες και σχέσεις. Ας επικρατήσει ειρήνη.
