Μια νεανική ματιά στην Ιόνιο Ακαδημία
Κέρκυρα, Απρίλιος 2023. Είναι κιόλας άνοιξη και εγώ διαβάζω εντατικά για τις πανελλήνιες εξετάσεις και την πολυπόθητη εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο. Μια βόλτα στην όμορφη πόλη μας που πάντα καταλήγει στην πλατεία είναι ο σπινθήρας για να ταξιδέψει ο νους μου σε όλες και όλους αυτούς που κάθε χρόνο περνάνε την ίδια δοκιμασία. Και καθώς περιδιαβαίνω, ενώ συνειρμικά η σκέψη μου τρέχει σε όλους τους φοιτητές, αντικρίζω την Ιόνιο Ακαδημία και τότε με ιλιγγιώδη ταχύτητα ο λογισμός μου φτάνει στους πρώτους φοιτητές.
Ήταν 200 χρόνια πριν, όταν το ακαδημαϊκό έτος 1823-1824, στην Κέρκυρα, άνοιξε τις πύλες της η Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο νεώτερο ελληνικό Πανεπιστήμιο, γέννημα της έμπνευσης και της πραγμάτωσης ενός Βρετανού Φιλέλληνα, του Φρειδερίκου Νορθ, γνωστού ως λόρδου Γκύλφορδ. Για τη σύσταση και την οργάνωσή της χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπα τα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης, του Καίμπριτζ, της Σκωτίας, της Γερμανίας, ενώ ορατό είναι το αποτύπωμα των ιδεών της Βιομηχανικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού. Με σαφή διάκριση ανάμεσα στη γενική παιδεία και την τεχνική εκπαίδευση, οι κλασικές σπουδές διαχωρίστηκαν από τις θετικές επιστήμες.
Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 1824 επικυρώθηκε από το Νομοθετικό Σώμα των Ιονίων Νήσων η ίδρυση του Πανεπιστημίου, με τέσσερις σχολές, τη Θεολογική, τη Νομική, την Ιατρική και τη Φιλοσοφική (με τμήματα Επιστημών και Φιλολογίας). Ως επίσημη γλώσσα της διδασκαλίας ορίστηκε η ελληνική, ενώ στις παραδόσεις επικράτησε η κοινή λόγια γλώσσα, η κοραϊκή, αν και υπήρχαν εξαιρέσεις, με καθηγητές που χρησιμοποίησαν τη δημοτική (ευτυχώς πάντοτε υπάρχουν αυτοί που τολμούν το διαφορετικό!). Ωστόσο, αυτό που αποτέλεσε μείζον θέμα ήταν το δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική και την ιταλική, που ήταν η γλώσσα της άρχουσας τάξης στα Νησιά.
Η επιλογή της γλώσσας συμπορευόταν με τον εθνοκεντρικό σκοπό ίδρυσης του Πανεπιστημίου. Η αναγκαιότητα αποδέσμευσης της εκπαίδευσης από την Ιταλία για την ουσιαστική πνευματική ανάπτυξη του Γένους επέβαλε την πρόσληψη αναγνωρισμένων Ελλήνων καθηγητών και μόνο αν αυτοί δεν επαρκούσαν, προβλεπόταν πρόσληψη Ιταλών με την προϋπόθεση της διδασκαλίας στην ελληνική γλώσσα. Γι’ αυτό ο Γκύλφορδ χρηματοδότησε τις σπουδές Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό ώστε να στελεχώσουν στη συνέχεια την Ιόνιο Ακαδημία.
Ο θάνατος, όμως, του Γκύλφορδ, το 1827, αφενός ανάσχεσε τον προοδευτικό χαρακτήρα του Πανεπιστημίου, με τον περιορισμό των προσφερόμενων μαθημάτων και την αφαίμαξη από τους κληρονόμους του της βιβλιοθήκης του και αφετέρου δημιούργησε οικονομικά προβλήματα. Η απουσία του είχε αντίκτυπο και στην ευρύτερη οργάνωση του Πανεπιστημίου, αφού σταδιακά από το 1835 η Γερουσία κατάρτισε νέα προγράμματα σπουδών και μάλιστα τροποποίησε την επίσημη γλώσσα διδασκαλίας. Στο εξής τα μαθήματα θα γίνονταν στα ιταλικά και από Ιταλούς καθηγητές κατευθύνοντας ανάλογα και τον χαρακτήρα των σπουδών.
Η φθίνουσα πορεία της Ιονίου Ακαδημίας συνεχίστηκε με τον νόμο του 1857 «Περί παιδείας», ο οποίος ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε τον «δημόσιο συναγωνισμό» για τον διορισμό των καθηγητών, ο οποίος, όμως, μπορούσε να παρακαμφθεί αν δεν εμφανιζόταν υποψήφιος ή αν ο υποψήφιος ήταν εγνωσμένου επιστημονικού κύρους. Προβλεπόταν επίσης η άμισθη διδασκαλία από υφηγητές. Το 1861 δεκατέσσερις καθηγητές δίδασκαν τους ελάχιστους σπουδαστές, αφού η Αθήνα ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους προσέλκυε ολοένα και περισσότερους φοιτητές. Μετά την Ένωση, με τον νόμο ΡΗ΄/20-12-1865 η Ιόνιος Ακαδημία έκλεισε οριστικά, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στην τοπική κοινωνία.
Είναι γεγονός ότι από την αρχή της ίδρυσής της υπήρχαν αντιδράσεις από την τοπική άρχουσα τάξη που θα έχανε το μονοπώλιο στη γνώση, στα πτυχία και κατά συνέπεια στα αξιώματα με το άνοιγμα σε ευρύτερες κοινωνικές τάξεις. Επιφυλάξεις διατηρούσαν και οι Βρετανοί γιατί η Ακαδημία έχοντας εθνικό χαρακτήρα απευθυνόταν όχι μόνο στους Επτανησίους, αλλά σε όλους τους Έλληνες. Όμως, χάρη στο όραμα και την επιμονή του Γκύλφορδ και όσων μπόρεσε να μυήσει στους στόχους του, η Ακαδημία επιτέλεσε σπουδαίο έργο παρέχοντας ανώτερη παιδεία σε μεγάλο αριθμό αποφοίτων.
Το ταξίδι πίσω στον χρόνο με όχημα την ιστορία ήταν ένα ευχάριστο διάλειμμα από τη μελέτη. Δεν ήταν όμως μόνον αναπόληση του παρελθόντος, ήταν και διεύρυνση της κοσμοθεωρίας μου. Ο κόσμος μπορεί να αλλάξει, αρκεί να υπάρχουν τα φωτισμένα μυαλά που ονειρεύονται το διαφορετικό και έχουν το σθένος να κυνηγήσουν το όνειρο. Σηκώνω το βλέμμα μου στην Ιόνιο Ακαδημία και ξαφνικά βλέπω τόσο πολλά…
Ιφιγένεια Τυχηρού – Ανυφαντή
