Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε μια από τις μυστικές επαναστατικές οργανώσεις, που συγκροτήθηκαν στη Νότια και την Ανατολική Ευρώπη, κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, και αποσκοπούσε στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, στην απελευθέρωση των Ελλήνων και γενικά των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μολονότι δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε, προβάλλεται ως επικρατέστερη ημερομηνία ίδρυσής της η 14η Σεπτεμβρίου 1814. Την ημερομηνία αυτή πήραν την πρωτοβουλία για την ίδρυση της Εταιρείας στην Οδησσό τρεις άνδρες, όχι ιδιαίτερα επιφανείς ή πλούσιοι, τρεις έμποροι με επαναστατική προπαιδεία: ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο. Καίριο ρόλο στην ίδρυση της Εταιρείας θεωρείται ότι διαδραμάτισε και ένα τέταρτο πρόσωπο, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.
Ως οργάνωση, ήταν μυστική, το ίδιο και τα ονόματα των μελών της. Πίσω δε από την ανωνυμία, άφηναν τη φαντασία του καθενός να πιστεύει πως τα άγνωστα αυτά ονόματα έκρυβαν μεγάλες πολιτικές δυνάμεις και πρόσωπα. Χρησιμοποιούσαν συνθηματικά στην αλληλογραφία τους, είχαν κρυπτογραφικό λεξικό και απαγόρευαν στα μέλη, να ανήκουν και σε άλλη μυστική εταιρεία. Ήταν υποχρεωμένοι να κρατούν τα μυστικά τους μέχρι θανάτου. Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της η Φιλική Εταιρεία αποτελούταν από μικρό αριθμό μελών (κυρίως εμπόρους), εξαιτίας αφενός του κυρίαρχου τότε στην Ευρώπη απολυταρχικού πνεύματος και αφετέρου λόγω των ελεγκτικών μέτρων, που φρόντιζαν να λαμβάνουν οι Οθωμανικές Αρχές.
Έτσι, λοιπόν, και προκειμένου να προσελκύσουν μεγαλύτερο αριθμό μελών, οι ιδρυτές της άφηναν να εννοηθεί ότι τόσο ο Ιωάννης Καποδίστριας (δεύτερος υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας) όσο και ο ίδιος ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ ήταν μέλη της Ανώτατης Αρχής της Εταιρείας. Ορόσημο για την ουσιαστική ενίσχυση της Εταιρείας στάθηκε η μύηση (στα τέλη του 1818) του εύπορου εμπόρου Παναγιώτη Σέκερη, ο οποίος έγινε μέλος της Ανώτατης Αρχής και προσέφερε γενναία οικονομική υποστήριξη. Σταδιακά, μετά και τον πρόωρο θάνατο του Σκουφά (1818), άρχισαν να αλλάζουν οι προσανατολισμοί της Εταιρείας, που μετέφερε την κύρια δραστηριότητά της στην Κωνσταντινούπολη και είδε τον αριθμό των μελών της να αυξάνεται.
Αν και, δυστυχώς, σημειώθηκαν στους κόλπους της Εταιρείας τριβές και αντιπαραθέσεις, που αντανακλούσαν τις διαφορετικές επιδιώξεις και τους υφέρποντες ανταγωνισμούς των ηγετικών στελεχών της, η Φιλική Εταιρεία παρέμεινε προσηλωμένη στο στρατηγικό στόχο της και κατάφερε να αποκτήσει μια νέα δυναμική, στρατολογώντας ως μέλη προεστούς, κληρικούς κ.ά., που προέρχονταν από την Πελοπόννησο και τα νησιά του Ιονίου. Επίσης, στις αρχές του 1820 ο Εμμανουήλ Ξάνθος είχε δύο μυστικές συναντήσεις στην Πετρούπολη με τον Ιωάννη Καποδίστρια, που, όμως, απάντησε αρνητικά στην πρότασή του να αναλάβει την ηγεσία της Εταιρείας, καθώς θεωρούσε πως ενδεχόμενη άμεση εμπλοκή του στο όλο εγχείρημα θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην κατάπνιξη της εξέγερσης των Ελλήνων από τα λοιπά (πλην της Ρωσίας) μέλη της Ιερής Συμμαχίας. Γι΄ αυτόν τον λόγο, πρότεινε στον Ξάνθο να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης. Έτσι κι έγινε.
Ο Υψηλάντης, γόνος φαναριώτικης οικογένειας και υπασπιστής του τσάρου, δέχτηκε την πρόταση που του έγινε και, στις 15 Ιουνίου 1820, ανέλαβε επισήμως την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας λαμβάνοντας τον τίτλο «Γενικός Επίτροπος της Αρχής». Δραστηριοποιήθηκε έντονα και οργανώθηκε γρήγορα. Έγραψε σε καπεταναίους και προκρίτους, σε στεριά και θάλασσα, να είναι έτοιμοι για την Επανάσταση. Το μεγάλο ερώτημα ήταν, από πού θα άρχιζε η Επανάσταση. Στην αρχή είπαν από τον Μοριά, αλλά μετά άλλαξε γνώμη ο Υψηλάντης. Τελικά, κήρυξε την επανάσταση από τη Μολδοβλαχία, στις 22/2/1821. Αυτή η επανάσταση, δυστυχώς, όμως, απέτυχε και ο ίδιος φυλακίστηκε στην Αυστρία για 7 χρόνια. Ακολούθησε η επανάσταση στον Μοριά, τη Ρούμελη και τα νησιά. Κράτησε οχτώ χρόνια και στο τέλος ανέτειλε η λευτεριά και δημιουργήθηκε το Νεοελληνικό Κράτος.
Πηγές
https://www.tovima.gr
https://www.vrellis.gr
