Η Εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαφύλαξη της χριστιανικής πίστης και εθνικής ταυτότητας κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Εξίσου σημαντική ήταν η συμβολή της και στην απελευθέρωση, καθώς στη Φιλική Εταιρεία εντάχθηκε το σύνολο σχεδόν του ανώτερου κλήρου. Στη Μεσσηνία, τρεις είναι οι εκκλησιαστικές προσωπικότητες οι οποίες ξεχωρίζουν. Πρόκειται για τον Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Καλαμάτας Χρύσανθο Παγώνη, τον Επίσκοπο Κορώνης Γρηγόριο Μπίστη και τον Επίσκοπο Μεθώνης Γρηγόριο Παπαθοδώρου.
Στις αρχές του 1821οι Τούρκοι προσκάλεσαν για προληπτικούς λόγους ιεράρχες και πρόκριτους στην Τρίπολη. Η έναρξη της επανάστασης πλησίαζε, η απειλή για γενικές σφαγές ήταν ορατή, όπως και η ανάγκη εφησυχασμού των Τούρκων. Στο δίλημμα αυτό ο Χρύσανθος Παγώνης (1769-1821) πρόκρινε το καλό της Επανάστασης. Στις 09 Μαρτίου του 1821 ο Μητροπολίτης πήγε στην Τρίπολη καθιστώντας τον εαυτό του όμηρο. Θανατώθηκε μετά από έξι μήνες εγκλεισμού σε άθλιες συνθήκες μαζί με τους υπόλοιπους ομήρους στις 20 Σεπτεμβρίου του 1821.
Μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας, οι Τούρκοι κλείστηκαν στο φρούριο της Κορώνης και κάλεσαν στο κάστρο ως ομήρους τους πρόκριτους και τον Επίσκοπο. Ο Γρηγόριος Μπίστης (1775-1821) για να τους καθησυχάσει πήγε στο κάστρο, το οποίο στη συνέχεια πολιορκήθηκε από τους Έλληνες. Τον Αύγουστο του 1821, οι Τούρκοι ενθαρρυμένοι έκαψαν την πόλη και εκτέλεσαν τον Επίσκοπο μαζί με άλλους Έλληνες. Τεμάχισαν τα σώματα και τα πέταξαν από τις επάλξεις φωνάζοντας στους πολιορκητές «Ελάτε βρε Ρωμιοί να πάρετε κρέας από τον Δεσπότη σας να φάτε».
Ο Γρηγόρης Παπαθεοδώρου (1770-1825) στις 29 Μαρτίου το 1821 μαζί με άλλους οπλαρχηγούς συμμετείχε στην πολιορκία της Μεθώνης και Νεοκάστρου. Ο Επίσκοπος μάταια αργότερα προσπάθησε να αποτρέψει την εμφύλια διαμάχη αποστέλλοντας επιστολή στο Πανελλήνιο ζητώντας ομόνοια και σύμπραξη κατά του κοινού εχθρού. Ο Γρηγόριος παρόλα αυτά αντιστάθηκε με πείσμα στον Ιμπραήμ και οχυρώθηκε στο Παλαιόκαστρο. Στις 30 Απριλίου του 1825 οι υπερασπιστές του Παλαιόκαστρου αποφάσισαν την ηρωική έξοδο. Ο Γρηγόριος αιχμαλωτίστηκε και πέθανε στις 22 Οκτωβρίου του 1825 μετά από φριχτά βασανιστήρια.
Αναλογιζόμενοι τη στάση ζωής των Εθνομαρτύρων νιώθουμε βαθύτατο σεβασμό και υπερηφάνεια. Δεν είναι εύκολο, ούτε αυτονόητο το να διακινδυνεύει κανείς τη ζωή του ίδιου και του ποιμνίου του. Αλήθεια πόσο θάρρος χρειάζεται για να πολεμήσει κανείς για μια μικρή χαραμάδα ελπίδας; Πόσο δύσκολο είναι για έναν ιερωμένο να υπηρετεί ταυτόχρονα με τις πράξεις του την αγάπη για την πατρίδα και την αγάπη για τον συνάνθρωπο; Πόσο δύσκολο είναι για έναν άνθρωπο της ειρήνης, της συμπόνοιας και της αυτοθυσίας να περνά τις τελευταίες του στιγμές γνωρίζοντας ότι οι συμπατριώτες του σφαγιάζονται για την πίστη και την πατρίδα;
Ο ηρωισμός που επέδειξαν οι Εθνομάρτυρες διδάσκει σε εμάς τους νεότερους την έμπρακτη αγάπη και αφοσίωσή μας στην πατρίδα μας. Μάλιστα η προσφορά μας στην πατρίδα πρέπει να γίνεται όχι μόνο σε καιρό πολέμου, αλλά κυρίως σε καιρό ειρήνης. Αυτό γιατί η πατρίδα μας είναι η χώρα που ζούμε, η θρησκεία μας, η ιστορία μας, τα ήθη και τα έθιμα μας. Όλα αυτά πρέπει να τα διαφυλάσσουμε για να μπορούμε να διατηρήσουμε την ταυτότητα μας ως έθνος.
Καταληκτικά, ο αγώνας αυτών των σπουδαίων ανθρώπων δείχνει τον δρόμο σε εμάς. Είναι ο δρόμος μακριά από το πνεύμα του ατομισμού και ανοχής στη βία, τη διαφθορά και την παρανομία. Οι άνθρωποι αυτοί μας αφυπνίζουν. Μας διδάσκουν να αγωνιζόμαστε για την αλλαγή της κοινωνίας μας. Μας μαθαίνουν τον αγώνα για τη διασφάλιση του δικαιώματος στην ελευθερία και γενικότερα τον αγώνα για κάθε μας δικαίωμα, όχι μόνο το προσωπικό αλλά και το συλλογικό. Η αλλαγή, λοιπόν, η ελευθερία έκφρασης και κάθε είδους ελευθερίας θα έρθουν μέσα από την δραστηριοποίηση όλων μας.
Μαρία Πατσαρίνου, μαθήτρια Α΄ Επαλ, 4ο Επαλ Καλαμάτας
