Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1916-17) ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.
ΔΟΚΙΜΙΟ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ , ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ ΤΗΣ Γ” ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ 4ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΙΔ” ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ”
Τον Αύγουστο του 1916 μέσα στο αποκορύφωμα του Εθνικού Διχασμού εκδηλώθηκε, για εθνικούς λόγους στη Θεσσαλονίκη το κίνημα <<Εθνικής Αμύνης>>. Ο προσανατολισμός του κινήματος ήταν καθαρά φιλανταντικός αντίθετα προς τη μόνιμα φιλογερμανική προσήλωση των βασιλικών κυβερνήσεων της Αθηνάς. Πριν όμως, από αυτό το κίνημα είχαν προηγηθεί δύο συνεχείς παύσεις του νόμιμου πρωθυπουργού Βενιζέλου από τον αντιδραστικότατο βασιλιά Κωνσταντίνο. Ήταν φυσικό επομένως το κίνημα να προσλάβει και φιλοβενιζελική-αντικωνσταντική διάσταση. Η πρώτη εκδήλωση υπέρ της δημοκρατίας έγινε στη Θεσσαλονίκη στις 29 Σεπτεμβρίου 1916.
Ήταν φανερό, ότι τον Βενιζέλο απασχολούσε εύλογα <<καταρχήν>> η συνεργασία των συγκεντρωμένων στη Θεσσαλονίκη στρατιωτικών δυνάμεων με τα υπό τον Σαράιγ στρατεύματα της Αντάντ. Απέναντι στο πολιτειακό(που ντε φάκτο είχε τεθεί μετά τις παύσεις του 1915) και στο όποιο οι μεγάλες δυτικές Δυνάμεις δεν είχαν παρέμβει επίσημα, οι απόψεις του προέδρου της προσωρινής κυβέρνησης απηχούσαν πρόσκαιρα τη βούληση των Βρετανών να μην βληθεί η ελληνική δυναστεία. Μετά την αναγνώριση της Τριανδρίας ως πραγματικής κυβερνησης,εκδηλώθηκε έντονα η ανυσηχία της Αντάντ ως προς το μέλλον του βασιλικού θεσμού. Κοινή ήταν η πεποίθηση των συμμάχων πως μια Ελλάδα δημοκρατική θα <<περιέπιπτε>> εύκολα στην αναρχία.Το μόνο ζήτημα που απασχολούσε τους Άγγλους και τους Γάλλους ήταν η μεθόδευση της προσωρινής απομάκρυνσης του Κωνσταντίνου από τον ελληνικό θρόνο.
Αναλυτικότερα : η Μ. Βρετανία ενδιαφερόταν πάνω απ” όλα για τη μη διαιώνιση του αντιδυναστικού χαρακτήρα του κινήματος της Θεσσαλονίκης, ενώ η Γάλλια επιθυμούσε απλώς την αντικατάσταση του Κωνσταντίνου εφόσον η προηγούμενη προσέγγιση του με τον Βενιζέλο απέβαινε αδύνατη.Επιπλέον, στις 27 Οκτωβρίου 1916 έκανε επίσημη ανακοίνωση ο Βρετανός υπουργός των Εξωτερικών ότι μια τέτοια είδους αντιδυναστική πολιτική θα έπρεπε να αποκλειστεί διότι δεν ήταν συμπαθές κάτι τέτοιο στην Αγγλία.
Οι δραστηριότητες της προσωρινής κυβέρνησης στην Θεσσαλονίκη το 1916-17 ήταν πολλές και διάφορες, είχαν προηγηθεί όμως και αλλά γεγονότα όπως η συμπλήρωση 80 χρονών από την αποτίναξη του τούρκικου ζυγού και έτσι αποκαταστάθηκε η τιμή της Ελλαδας. Βέβαια, η αναγέννηση της Ελλάδας άρχισε με το κίνημα στο Γουδί το 1909 και ενδυναμώθηκε πάλι με την ελπίδα που φτερούγιζε πάνω από την ελληνική γη. Αργότερα στις 14-8-1916 πραγματοποιήθηκε ένα μεγάλο συλλαλητήριο στην Αθηνά όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξήγησε γιατί συνέφερε στην Ελλαδα να συμπορευτεί με το στρατόπεδο των Αγγλογάλλων ενώ, ζήτησε από τον βασιλιά Κωνσταντίνο να πράξει το καθήκον του ως Έλληνας πολίτης και ως στρατιώτης. “Ετσι ο βασιλιάς ανησύχησε από το πλήθος και το πάθος των συγκεντρωθέντων αλλά δυστυχώς δεν άλλαξε ούτε άποψη , ούτε πολιτική.Την 17η Αυγούστου εκδηλώθηκε το κίνημα <<Εθνικής Αμύνης>> από επιτροπή την οποία σχημάτισαν διάφοροι στρατιωτικοί, πολιτικοί αλλά και φιλελεύθεροι Έλληνες από την Μακεδονία και την λοιπή χώρα.Αργότερα, στις 15 Σεπτεμβρίου 1916 βγαίνει το πρώτο φυλλάδιο της επίσημης εφημερίδας της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονικης.Η Τριανδρία επέβαλε το Στρατιωτικό Νόμο στον νομό του Ηρακλείου, με βάση Διάταγμα προχώρησε και στην παύση των δημοσίων λειτουργών και των υπάλληλων της Κρήτης, οι οποιοι εναντιώθηκαν η δεν συνέπραξαν με το νέο καθεστώς όπως αυτοχαρακτηριζόταν η Προσωρινή Κυβέρνηση. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Κυβέρνηση δεν έπαυσε ποτέ να χρησημοποιεί το βασιλικό υπότιτλο << Βασίλειον της Ελλάδος>> στα κείμενα της, όποιας μορφής και αν ήταν τούτα.Μετά από όλα αυτά άρχισαν να εμφανιζόνται τα οικονομικά προβλήματα της Τριανδρίας τα οποία ήταν το νομισματικό και η ανεπάρκεια πόρων.Οι μέθοδοι με τις οποίες αντιμετωπίστηκαν τα συγκεκριμένα προβλήματα βαρύνονται από τα βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν την όλη πολιτική της ΠΚΘ. Ώς προς το παρελθόν μια συνείδηση εναλλακτικής συνέχειας προς τους θεσμούς του ελλαδικού κράτους. Ώς προς το μέλλον μια αντίληψη πλήρους προσωρινότητας. Ώς προς το παρόν μια τακτική πολιτικής συνδιαχείρισης του ελλαδικού χώρου με μια άλλη κυβέρνηση. Η ΠΚΘ θεωρούσε τη συγκρότηση και την λειτουργεία της εντελώς προσωρινή, αλλά και ουδέποτε αμφισβήτησε στην οικονομική πολιτική της ,την κυβέρνηση της Αθήνας. Τα νομισματικά προβλήματα ήταν πολλά. Συγκεκριμένα απο το 1915 η δραχμή άρχισε σταδιακά να επικρατεί στις καθημερινές συναλλαγές του πλυθησμού της Θεσσαλονίκης αν και ως το καλοκαίρι του 1915 η Εταιρεία Εκμεταλλεύσεως Υδάτων της Θεσσαλονίκης χρέωνε το νερό σε χρυσά γρόσια. Βέβαια ο εφοδιασμός της Θεσσαλονίκης με το ελληνικό νόμισμα εξαρτιόταν αποκλειστικά απο την έγκαιρη άφιξη χρηματαποστολών από την Αθήνα, οι οποίες γίνονταν συχνά μέσω γαλλικών πολεμικών πλοίων. Ήδη στις 1 Σεπτεμβριου 1916 το χρηματικό υπόλοιπο του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη είχε περιοριστεί στο ελάχιστο και η διεύθυνση του γνωστοποιούσε με εμπιστευτική επιστολή στην Αθήνα ότι μέχρι την άφιξη χρηματαποστολής έπαυε την αγορά συναλλάγματος. Όμως η Κυβέρνηση μέχρι το 1916 ακολουθούσε την υφιστάμενη φορολογική νομοθεσία. Με τις υφιστάμενες όμως δεν μπορούσε να φορολογήσει την ύλη επειχηρήσεων των οποίων η έδρα βρισκόταν στην Αθήνα η σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδας, αλλά που ειχαν υποκαταστήματα στις Νέες Χώρες. Εμφανιζόταν έτσι το παράδοξο ότι οι φόροι επιτηδεύματος επί των κερδών και τα τέλη χαρτοσήμου που έπρεπε να καταβληθούν, βάσει της νομοθεσίας, από επειχηρηματική δραστηριότητα μέσα στα γεωγραφικά όρια του κράτους της Θεσσαλονίκης, δεν περιέρχονταν στην ΠΚΘ, αλλά στην κυβέρνηση της Αθήνας. Για να διασφαλίσει τα διαφεύγοντα φορολογικά έσοδα η ΠΚΘ εξέδωσε τα 1554/17-02-1917 και 1989/21-02-1917 Διατάγματα. Αν κάποια εταιρεία διέθετε περισσότερα από ένα υποκαταστήματα στην περιοχή ελέγχου της ΠΚΘ, μπορούσε να υποβάλει συνολική φορολογική δήλωση για όλα μαζί. Η φορολογία είχε αναδρομική ισχύ και γιά το έτος 1916 για το οποίο έπρεπε να καταβληθεί το 1/3 της υποχρέωσης που αναλογούσε στο υποκατάστημα. Η εφαρμογή αυτή της φορολογίας συνάντησε πολλά προβλήματα στην πράξη διότι ένα υποκατάστημα δεν αποτελεί αυτοτελή οργανική μονάδα και ως εκ τούτου οι δαπάνες και τα έσοδα του δύσκολα μπορούν να διαχωρισθούν από τα συνολικά μεγέθη της επιχείρησης στην οποία ανήκει. Έιναι χαρακτηριστική η περίπτωση του υποκαταστήματος της ΕΤΕ, το οποίο μετά από τρίμηνες διαπραγματεύσεις συμφώνησε με τα όργανα της ΠΚΘ μια βάση υπολογισμού για την φορολόγηση του. Για το 1917 το έλλειμα του προυπολογισμού της ΠΚΘ είχε υπολογιστεί σε 13,8 εκ. δραχμές. Οι αρμόδιοι εκτιμούσαν ότι το έλλειμα θα ήταν τελικά μεγαλύτερο, τόσο διότι προέκυπταν νέες δημοσιονομικές ανάγκες όσο και διότι υπήρχε μείωση στις εισπράξεις των έμμεσων φόρων. Δεδομένου ότι η βοήθεια των συμμάχων ήταν μικρή, εκταμιεύοταν δύσκολα και περιοριζόταν σε στρατιωτικές δαπάνες, μοναδική λύση ήταν η προσφυγή στη δημόσια πίστη. Έτσι λοιπόν, προς το τέλος του εφήμερου βίου της η ΠΚΘ εξέδωσε δάνειο 25 εκ. δραχμών. Σχετικά ήταν τα διατάγματα της 2545/4-06-1917 και το 2717/4-06-1917. Στόχος της ΠΚΘ ήταν να προσελκύσει τον παροικιακό ελληνισμό, γι’αυτό και το μεγαλύτερο μέρος των ομολόγων εκδόθηκε σε λίρες, φράγκα και δολλάρια και μάλιστα με ευνοικότατους όρους ως προς την πιθανότητα επικαταλλαγής. Το επιτόκιο ορίστηκε 5,5% και η διάρκεια ήταν 3ετής. Η προτίμηση προς την δημόσια πίστη ίσως οφειλόταν στην αδυναμία της ΠΚΘ να συνάψει δάνειο απ’ευθείας απο το τραπεζικό οίκο.
Γενικότερα, θα μπορουσάμε να πούμε οτι η ΠΚΘ ήταν μια κυβέρνηση που ναι μεν πρόσφερε πολλά σε πολλούς τομείς αλλά είχε και τα προβλήματα της όπως κάθε κυβέρνηση.
