Η Μυστηριακή Πυθαγόρεια Σχολή

1Ο Πυθαγόρας είναι μια προσωπικότητα που είναι βαθιά συνυφασμένη με τον μυστικισμό, το υπερφυσικό, αλλά και τη γνώση που μπόρεσε να μεταλαμπαδεύσει μέσω της σχολής του. Είχε προσπαθήσει μέσα από τη Μουσική και την Αριθμοσοφία να αποκωδικοποιήσει το σύμπαν και τις θεϊκές τάξεις που το διέπουν, για να γίνει κατανοητό από τους ανθρώπους.

Πολύ μεγάλη σημασία έδινε ο Πυθαγόρας στη Μουσική την οποία μάλιστα κατέτασσε μαζί με την αστρονομία και τα μαθηματικά/γεωμετρία στις τρεις βασικές επιστήμες για την κατανόηση όλων των υπολοίπων και εν τέλει, της ίδιας της ζωής και των νόμων της φύσεως. Στον Πυθαγόρα οφείλεται η θεωρία της αρμονίας των ουρανίων σφαιρών, το πεντάγραμμο, οι διαβαθμίσεις των τόνων, οι μουσικοί φθόγγοι και γενικά ό,τι έχει να κάνει με την μουσική και την εξέλιξή της, ακόμη και αυτό το όνομά της, αφού πρώτος ο Πυθαγόρας θεώρησε ότι δεν είναι τυχαία η αναφορά των αρχαίων ποιητών όπως του Ησιόδου, του Ομήρου και του Ορφέα στις εννέα Μούσες και τον μουσηγέτη προστάτη τους θεό Απόλλωνα.

Από την άλλη οι αριθμοί για τους Πυθαγόρειους είναι σύμβολα που εκφράζουν την ουσία των όντων και των φαινομένων διότι πίστευαν ότι τα όντα και τα φαινόμενα εξαρτώνται απ” τις αριθμητικές σχέσεις τους. Κάθε αριθμός από το 1 έως το 10 αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη ιδιότητα του σύμπαντος, των κινήσεων και των δημιουργικών του δυνάμεων.

2Η τετρακτύς αποτελεί την ουσία της διδασκαλίας και το ιερό σύμβολο των Πυθαγορείων. Αποτελείται από τους 10 πρώτους αριθμούς από το 1 μέχρι το 10 τοποθετημένους σε τέσσερις σειρές, 1 στην 1η σειρά, 2 στην 2η, 3 στην 3η και 4 στην 4η σειρά σαν  μια πυραμίδα.

Η τετρακτύς είναι ένας από τους τριγωνικούς αριθμούς και σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο αναφέρεται με τα προσηγορικά ονόματα «κόσμος», «παν» που ήταν ο θεός Πάνας, «Ουρανός» κ.α.

Με την μελέτη των εννοιών των αριθμών που υπάρχουν  στην τετρακτύν (1,2,3,4) και των σχέσεων τους, οι Πυθαγόρειοι υποστηρίζουν ότι κάποιος φτάνει στην απόκτηση της Σοφίας. Oνόμασαν το 10 ιερό αριθμό, γιατί προκύπτει απ” την πρόσθεση των τεσσάρων αριθμών της τετρακτύος (1+2+3+4=10). Ας μη ξεχνάμε ότι ο αριθμός 10 είναι η βάση του αριθμητικού συστήματος τους.

H μελέτη των ιδιοτήτων των αριθμών απ” τον Πυθαγόρα και τους μαθητές του προχώρησε βαθιά. Θεωρούσαν τους άρτιους αριθμούς ατελέστερους σε σχέση με τους περιττούς, εξαιτίας της άπειρης διαιρετότητας τους εν αντιθέσει με τους δεύτερους που εμφανίζουν μία απαρτισμένη ολότητα με αρχή, μέση και τέλος. Ο αριθμός 5 για παράδειγμα παρουσιάζει ολότητα διότι οι πρώτες δύο μονάδες παρουσιάζουν την αρχή, οι δύο τελευταίες το τέλος και η μεσαία μονάδα τη μεσότητα. Ο αριθμός 7 για παράδειγμα εκφράζει το νου, την υγεία και το φως, στη δικαιοσύνη απέδωσαν τον αριθμό 4, στο γάμο τον αριθμό 5, κ.ο.κ.

Οι Πυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν την τετρακτύν για να ορκιστούν επικαλούμενοι μάλιστα τον Πυθαγόρα σαν κάποιο θεό, όπως φαίνεται από τα «Χρυσά Έπη».

Ού, μα τον αμετέρα γενεά παραδόντα τετρακτύν, παγάν αενάου φύσεως ριζώματ” έχουσαν.

Όρκος των Πυθαγορείων (μετάφραση): (Όχι, μα τον παραδόσαντα και στη δική μας γενεά την τετρακτύν, την πηγή αενάου φύσεως που ρίζες έχει).

Ο ίδιος ο Πυθαγόρας ενσαρκώνει για τους οπαδούς του τη μορφή  ενός θείου ανδρός. Του αποδίδεται θεϊκή καταγωγή. Λέγεται ότι ήταν γιος του Απόλλωνα και είχε υπερφυσικές ικανότητες. Έλεγαν ότι μπορεί να εμφανίζεται σε πολλά μέρη ταυτοχρόνως, ότι προφήτευε το μέλλον, επικοινωνούσε με τα ζώα και έκανε θαύματα. Ο θρύλος της μυθιστορηματικής ζωής του Πυθαγόρα θα πρέπει να καλλιεργήθηκε από τον ίδιο και να συντηρήθηκε από τους επιγόνους του πιθανά για να έχουν τα νέα μέλη των Πυθαγόρειων ομίλων ένα πρακτικό τρόπο μίμησης.

Ο Πυθαγόρειος επιζητεί τη διαφοροποίηση του από τους συνηθισμένους ανθρώπους, είναι ηθικολόγος, υπερασπιστής των καθιερωμένων ηθικών αξιών, όπως ο σεβασμός της οικογένειας, η απαγόρευση της μοιχείας, η ευσέβεια και η πιστή τήρηση του τελετουργικού της θρησκείας. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Η διαφοροποίηση επιτυγχάνεται με τον ομαδικό τρόπο ζωής, που στηρίζεται στην προβολή της φιλίας, της αλληλεγγύης και της κοινοκτημοσύνης. Επιτυγχάνεται όμως κυρίως με την υιοθέτηση ενός ασκητικού ιδεώδους.

Η μύηση στην Πυθαγόρεια φιλοσοφία είναι μια διαδικασία κάθαρσης, μια πορεία εξαχνισμού της ψυχής, απελευθέρωση από τις ανάγκες και τις δεσμεύσεις του σώματος. Αυτό μαρτυρούν οι απαγορεύσεις που επιβάλλονται στα μέλη της Πυθαγόρειας κοινότητας σχετικά με τη διατροφή, τις λατρευτικές πρακτικές και την καθημερινή συμπεριφορά τους.

Ο Πυθαγόρας είναι ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που ίδρυσε σχολή και μάλιστα μια σχολή που παραπέμπει περισσότερο σε κλειστή θρησκευτική αδελφότητα παρά φιλοσοφικό διδασκαλείο. Ο ίδιος δεν έγραψε τίποτε, πράγμα που πιστεύεται ότι έγινε κατά πάσα πιθανότητα συνειδητά. Στήριξε τη διδασκαλία του στη ζωντανή επαφή με τους μαθητές του, στην προβολή του δικού του παραδειγματικού τρόπου ζωής και στη θέσπιση αυστηρών κανόνων συμπεριφοράς και πίστης, που εξασφάλιζαν τη μύηση των νέων μελών και τη συνοχή της Πυθαγόρειας κοινότητας. Η Σχολή του Πυθαγόρα αποδείχθηκε η πιο ανθεκτική Φιλοσοφική  Σχολή του Αρχαίου κόσμου. Οι Πυθαγόρειες κοινότητες γνώρισαν στιγμές ιδιαίτερης αίγλης και στιγμές παρακμής, αλλά δεν έπαψαν να υπάρχουν ακόμα και μετά το τέλος της Ελληνικής Αρχαιότητας. Από πολύ νωρίς η Πυθαγόρεια Φιλοσοφία αναμείχθηκε με άλλες συγγενείς φιλοσοφικές τάσεις και κυρίως με τον Πλατωνισμό.

3Το τεράστιο οίκημα στο οποίο γινόταν η ομαδική  διδασκαλία λεγόταν «Ομακοείον».  Στην είσοδο της Σχολής λέγεται ότι οι Πυθαγόρειοι είχαν χαραγμένο το ρητό «Μηδείς αγεωμέτρητος εισήτω» που σήμαινε « δεν μπορεί να εισέλθει και να γίνει μέλος της αδελφότητας κανένας ο οποίος δεν μετρά με γήινα μέτρα όλα τα αντικείμενα». Στη Σχολή ο Πυθαγόρας δέχονταν στη σχολή μαθητές όλων των ηλικιών απ” όλη την Eλλάδα. Δεν δίδασκε μόνο στα παιδιά (τα αγόρια), χωριστά βέβαια από τους γονείς τους, αλλά δίδασκε συχνά ακόμα και τις παντρεμένες γυναίκες χωριστά από τους άνδρες τους.

Η είσοδος στη Σχολή δεν επιτρεπόταν στους βέβηλους, οι γνώσεις ήταν αποκλειστικό προνόμιο των μηστών της και απαγορεύονταν να τις γράφουν και να τις μεταδίδουν, κυρίως τις Μαθηματικές.

Oι γνώσεις των μαθητών ήταν αποκλειστικό κτήμα τους, που δεν επιτρεπόταν να μεταδίδουν γραπτώς ή προφορικώς στους απ” έξω (βλ. Iάμβλιχος: «Προτρεπτικός επί φιλοσοφίαν», εκδόσεις «Zήτρος», 2002).

H εισδοχή των μαθητών ­ανεξαρτήτου ηλικίας­ γίνονταν ύστερα από αυστηρή επιλογή. Τα τρία βασικά στάδια για τον Πυθαγόρα προκειμένου να δεχθεί κάποιον στη Σχολή του ήταν η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη και η ανδρεία. Επέβαλε σε αυστηρή εξέταση όσους νέους του ζητούσαν να γίνουν μέλη της σχολής. Τους ζητούσε να μάθει πώς φέρονται στους γονείς τους, στους φίλους τους και παρατηρούσε σ’ αυτούς κάθε λεπτομέρεια, το παράστημά τους, το βάδισμά τους, την περιττή ομιλία, τη σιωπή, ακόμα και τον τρόπο που γελάνε.

Για τον Πυθαγόρα δεν αποτελούσε κριτήριο ο πλούτος, ούτε η καταγωγή και γι’ αυτό δεν επέτρεψε να συμμετέχει στην Σχολή του ο Κύλων, ο οποίος διέθετε και πλούτο, καταγόταν και από αριστοκρατική οικογένεια, ήταν όμως βίαιος, φορτικός και συμπεριφερόταν σαν τύραννος. Αυτό εξόργισε τον Κύλωνα και χρησιμοποιώντας τον πλούτο και τη θέση του έστρεψε τον λαό εναντίον του Πυθαγόρα και μαζί με τους υποστηρικτές του επιτέθηκαν στους Πυθαγόρειους και έκαψαν το οίκημα στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί.

Ο Πυθαγόρας απέδιδε μεγάλη σημασία στην διατροφή με ελαφρές τροφές, όπως ο κρίθινος άρτος, τα λαχανικά, το μέλι, και οι φρέσκοι ή αποξηραμένοι καρποί. Έλεγε πως δεν πρέπει κανείς να τρώει το παράγον μαζί με το παραγόμενο (π.χ. κοτόπουλο και αυγό) και να αποφεύγει σχεδόν όλα γενικώς τα θαλασσινά. Δίδασκε την πλήρη αποχή από την κρεοφαγία με εξαίρεση το κρέας της ιεροθυσίας, δηλαδή κρέας από σφάγια που θυσιάστηκαν κι αυτό όχι από κάθε μέρος του ζώου αλλά να αποφεύγουν την μέση, τους όρχεις και τα αιδοία, τον μυελό, τα πόδια και το κεφάλι. Σπάνια δε ο ίδιος θυσίαζε έμψυχα και συχνότερα προσέφερε κριθάλευρο, πλακούντες, στεφάνους ανθέων και θυμιάματα. Αυτό συνέβαινε γιατί πίστευαν στην μετεμψύχωση ή την μετοικισία της ζωής, επομένως η σφαγή κάποιου ζώου θεωρούνταν η καταστροφή της νέας κατοικίας κάποιου φίλου που είχε πεθάνει.

Συνιστούσε να προσέχει κανείς ιδιαίτερα δύο στιγμές της καθημερινής του ζωής. Όταν πήγαινε για ύπνο και όταν σηκωνόταν απ” τον ύπνο. Έλεγε μάλιστα, ποτέ να μην κοιμηθεί κάποιος αν δεν επισκοπήσει την ζωή του κατά τη διάρκεια της ημέρας εξετάζοντας: τι παρέβηκατι έκανα σωστό και τι έπρεπε να κάνω και δεν το έκανα. Πριν σηκωθεί δε από τον ύπνο, να εξετάζει πόσα και ποια έργα θα πράξει εντός της ημέρας που ακολουθεί. Προέτρεπε να λέει κάποιος την αλήθεια, γιατί μόνον αυτό θα τον κάνει να μοιάσει με τους θεούς.

Ο Ιάμβλιχος υποστηρίζει πως αξιόλογος τρόπος της Πυθαγόρειας διδασκαλίας ήταν και αυτός με τα σύμβολα. Πολλά από όσα δίδασκε τα έλεγε με τρόπο συμβολικό. Ο Πορφύριος αναφέρει μερικά από αυτά τα συμβολικά παραγγέλματα, μαζί με τις ερμηνείες που είτε ο ίδιος απέδιδε, είτε είχαν παραδοθεί μέχρι την εποχή του από άλλους:

  • να μην υπερβαίνεις τον ζυγό (να μην πλεονεκτείς).
  • να μην σκαλίζεις την φωτιά με μαχαίρι (να μην προκαλείς τον οργισμένο με λόγους οξείς).
  • να μην μαδάς τον στέφανο (να μην κακομεταχειρίζεσαι τους νόμους, που είναι τα στέφανα της πόλεως).
  • να μην τρως την καρδιά σου (να μην φθείρεις τον εαυτό σου με θλίψεις και στεναχώριες).
  • να μην κάθεσαι πάνω σε «χοίνικα» (να μην ζεις σαν τεμπέλης).
  • όταν αποδημείς να μην θέλεις να επιστρέψεις (να μην προσκολλάσαι στη ζωή όταν πεθαίνεις).
  • να μην βαδίζεις στις λεωφόρους αλλά στα μονοπάτια (να μην ακολουθείς τις γνώμες των πολλών, αλλά τις γνώμες των λογίων και μορφωμένων).
  • να μην δέχεσαι χελιδόνια στον οίκο σου (να μην κάνεις φίλους ανθρώπους φλύαρους και ακρατείς στην γλώσσα).
  • σύνδραμε στο να σηκώσει κάποιος ένα φορτίο, μη συνδράμεις στο να το αποθέσει. (να μην παροτρύνεις κανέναν στην μαλθακότητα και την τεμπελιά, αλλά να συντελείς στην εργασία και την αρετή).
  • κυάμων απέχου (να μην συμμετέχεις σε εκλογή με κυάμους «κουκιά» διότι στην δημοκρατία εκλέγονται λαοπλάνοι φαφλατάδες και όχι σοφοί άνθρωποι)
  • τις εικόνες των Θεών, μην φοράς σε δακτυλίδια (την γνώμη και τους λόγους σου για τους Θεούς, μην τις κάνεις πρόχειρα και φανερά ούτε να τις προφέρεις μπροστά στους πολλούς).

Μετά το θάνατο του μεγάλου διδασκάλου πολλοί μαθητές του έδωσαν περιλήψεις των δογμάτων του. Παρ’ όλα αυτά παραμένουν αρκετά σύμβολα καθώς και η εσωτερική του διδασκαλία ανερμήνευτα.

Τσινόγλου Μαρία

Βιβλιογραφία