Παρατηρώντας τους μαθητές στο διάλειμμα ή στις εκδρομές, προβληματίζομαι έντονα με τις διατροφικές επιλογές τους. Σοκολάτες, πατατάκια, γαριδάκια, ενεργειακά ποτά γεμάτα ζάχαρη και διάφορα άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα που έχουν επιστημονικά αποδειχθεί βλαβερά και επικίνδυνα για την υγεία, καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στις νεανικές επιθυμίες. Στην Ελλάδα, περίπου το 25% του ενήλικου πληθυσμού χαρακτηρίζεται ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ενώ παγκοσμίως διανύουμε την ιστορική περίοδο με τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων με μη φυσιολογικό βάρος. Ήδη τα ποσοστά αυτά αυξάνονται ανησυχητικά και στα παιδιά στη χώρα μας, με το νεανικό διαβήτη και την παιδική παχυσαρκία να κρούουν καμπανάκι κινδύνου σύμφωνα με τα δεδομένα που δημοσιεύουν οι αντίστοιχες επιστημονικές εταιρίες. Γιατί όμως πρέπει να προσέξουμε περισσότερο τη διατροφή μας και τι μπορούμε εμείς να κάνουμε για να αναστρέψουμε τους παραπάνω ανησυχητικούς αριθμούς;
Η μη ισορροπημένη διατροφή, σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα συνδέεται άμεσα με μία ατέρμονη σειρά επιπτώσεων στη σωματική, την πνευματική και την ψυχική υγεία ενός ανθρώπου. Η υψηλή «κακή» χοληστερίνη, η πίεση του αίματος, ο διαβήτης, η οστεοπόρωση, η φθορά των δοντιών ή ακόμα και κάποια είδη καρκίνων και οι περαιτέρω καταστροφικές επιπτώσεις τους, είναι μόνο κάποια από τα βέβαια αποτελέσματα μίας απρόσεκτης δόμησης και σύνθεσης της δίαιτάς μας.
Παράλληλα, εξίσου αξιοσημείωτο είναι ότι οι κακές διατροφικές συνήθειες αυξάνουν το ενδεχόμενο ανάπτυξης διατροφικών διαταραχών που πλήττουν κυρίως τις νεανικές ηλικίες και κυρίως τα κορίτσια: ο απότομος περιορισμός των καθημερινά λαμβανόμενων μερίδων, για παράδειγμα, δύναται να προκαλέσει ανεξέλεγκτη τάση διαρκούς αποφυγής του φαγητού και, επομένως, ανορεξία, όπως και η υπερφαγία μπορεί να πυροδοτήσει την βουλιμία, έναν αυτοκαταστροφικό μηχανισμό εθισμού στην ασταμάτητη κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού. Αξίζει επίσης να προστεθεί ότι η στέρηση τροφής από τον οργανισμό, στέλνει στον εγκέφαλο το «μήνυμα» ότι πρέπει να ενεργοποιήσει μια λειτουργία «οικονομίας» θερμίδων και δυνάμεων, με αποτέλεσμα το σώμα και ο μεταβολισμός να υπολειτουργούν. Καθώς ο οργανισμός μας έχει ήδη απ’ τη φύση του μηχανισμούς που αντιτίθενται στην απότομη απώλεια βάρους και την στέρηση του φαγητού, οποιαδήποτε ακατάστατη και ακατάλληλη δίαιτα μπορεί να βλάψει σοβαρά τον εγκέφαλο και το σώμα μας και να υποθηκεύσει αρνητικά το μέλλον μας.
Τι μπορεί όμως να κάνει ο καθένας από εμάς για να κάνει ένα καινούριο διατροφικό ξεκίνημα για να αποτρέψει τους παραπάνω κινδύνους; Αυτό που είναι απαραίτητο να κινεί κάθε απόφασή μας είναι η σκέψη ότι η αλλαγή δεν έρχεται μέσα σε μία ημέρα ή μία εβδομάδα, αλλά απαιτεί διαρκή κι επίμονη ενασχόληση με το σώμα και την ψυχική μας υγεία. Μικρά, λοιπόν, αλλά αποφασιστικά βήματα, μπορούν να μας βοηθήσουν να αισθανόμαστε καλύτερα με το σώμα μας, να έχουμε καλύτερη διάθεση και ταυτόχρονα να είμαστε υγιείς. Παραδείγματος χάριν, καλό είναι να φροντίζουμε κάθε γεύμα μας στη διάρκεια της ημέρας (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό και ενδιάμεσα) να περιέχει ποιοτικές τροφές υψηλής διατροφικής αξίας από όλες τις διατροφικές κατηγορίες: υδατάνθρακες (π.χ. ζυμαρικά ολικής αλέσεως, αναποφλοίωτο ρύζι, δημητριακά), πρωτεΐνες (π.χ. κρέας, ψάρι, όσπρια), λίπη και έλαια σε λογική ποσότητα προσεκτικά επιλεγμένα. Περαιτέρω, ισορροπημένη διατροφή συνήθως επιτάσσει δύο μερίδες φρούτων και 5 μερίδες λαχανικών καθημερινά, όπως και λήψη άφθονου νερού για ενυδάτωση. Με βάση την εμπειρία των ανθρώπων που αποφάσισαν να αλλάξουν την καθημερινότητά τους με σκοπό την προστασία της υγείας τους, είναι βασικό να επισημανθεί ότι η συστηματική μεταβολή των διατροφικών συνηθειών είναι αναγκαίο να συνδυάζεται με ένα πρόγραμμα σωματικής άσκησης. Ποτέ δεν είναι αργά – πόσο μάλλον για τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες που ανήκουν στη μαθητική μας κοινότητα που είναι στο ξεκίνημα της ζωής τους – να αντικατασταθούν στο κολατσιό, τα τσιπς και οι σοκολάτες από ξηρούς καρπούς και φρούτα και να εισαχθεί η γυμναστική, ακόμα και η πιο ήπια, όπως το περπάτημα, στο καθημερινό μας πρόγραμμα. Γιατί, η σωστή διατροφή με μικρά και συχνά γεύματα, αποτελούμενη από ποικιλία θρεπτικών συστατικών συμβάλλει μεν κατά πολύ στην καλή λειτουργία του οργανισμού, καθίσταται όμως ανεπαρκής όταν δεν συνοδεύεται από τη σωματική άσκηση.
Από την άλλη πλευρά, νομίζω ότι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι με ευθύνη των ενηλίκων, η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών και μαθητριών δεν είναι ενημερωμένη ή τουλάχιστον όχι στον βαθμό που θα έπρεπε σχετικά με την σημασία της διατροφής για την υγεία και τη ζωή του ανθρώπου. Από τις ενότητες με τις οποίες ασχολούμαστε με τη διατροφή στο μάθημα των Αγγλικών, παρατηρώ ότι ο μέσος μαθητής/-τρια στερείται στοιχειωδών γνώσεων για τα τρόφιμα και το πώς η ποιότητα και η ποσότητα της τροφής συνδέεται με την καλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Δε γνωρίζει για παράδειγμα τι είναι το αλεύρι ολικής άλεσης, τι είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τι είναι τα τρανς λιπαρά, ποιες είναι οι συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλατιού ή ζάχαρης, τι είναι η χοληστερίνη και ο διαβήτης, πώς προκαλούνται, τι βλάβες προκαλούν και πόσο δραματικά επιδρούν στην ποιότητα της ανθρώπινης ζωής. Παρά το γεγονός ότι σε κάποια σχολικά μαθήματα, όπως η οικιακή οικονομία, γίνονται αναφορές σε αυτά τα ζητήματα, θα ήταν αφελές να ισχυριστεί κανείς ότι το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα και το ισχύον πρόγραμμα μαθημάτων βοηθά ουσιαστικά τα νέα παιδιά να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για αυτά τα τόσο κρίσιμα ζητήματα για τη ζωή και την υγεία τους. Χρειάζεται σχεδιασμός ώστε μέσα απ’ το εκπαιδευτικό πρόγραμμα να λαμβάνουν τα παιδιά συστηματικά από πολύ νωρίς με ευχάριστο, διαδραστικό και εύληπτο τρόπο τα κατάλληλα μηνύματα, ώστε οι σωστές διατροφικές συνήθειες σε συνδυασμό με έναν υγιεινό τρόπο ζωής να τους γίνεται καθημερινό βίωμα. Τούτο, βέβαια δεν σημαίνει ότι η λύση για τη σωστή ενημέρωση των παιδιών βρίσκεται αποκλειστικά στο σχολείο. Οι δράσεις του σχολείου πρέπει να βρίσκουν «συμμάχους» στην οικογένεια και στο κοινωνικό περιβάλλον, από τα οποία επίσης δέχονται επιδράσεις τα παιδιά.
Είναι αυτονόητο ωστόσο ότι ένα τόσο ουσιώδες αγαθό όπως η υγεία αποτελεί ταυτόχρονα στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα άξιο προστασίας από την Πολιτεία και επομένως απαιτείται εφαρμογή ενός κεντρικού πολιτικού σχεδιασμού που περιλαμβάνει, εκτός από την εκπαίδευση, δραστικά μέτρα σε διάφορους τομείς όπως στον έλεγχο και τον σχεδιασμό των τροφίμων, στην ενθάρρυνση της βιολογικής γεωργίας, την ενημέρωση των πολιτών, την επιμόρφωση των γιατρών, την ενίσχυση σχετικών προγραμμάτων διατροφής και άθλησης στα πλαίσια της τοπικής αυτοδιοίκησης κ.ο.κ.
Για να προλάβω τυχόν παρερμηνείες, θεωρώ αναγκαίο να καταστεί σαφές ότι η προστασία της υγείας του καθενός μας είναι πρωτίστως στα χέρια του μέσα απ’ τις καθημερινές συνήθειες που υιοθετεί απ’ την παιδική κιόλας ηλικία του. Συλλογικές δράσεις και πρωτοβουλίες ενεργών πολιτών και -γιατί όχι;- παιδιών, εφήβων και νέων που επιδιώκουν από κοινού ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής που περιλαμβάνει σωστή διατροφή και άθληση και που ταυτόχρονα σέβεται το περιβάλλον ασκούν πίεση και στην Πολιτεία για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή ορθότερης πολιτικής προς αυτές τις κατευθύνσεις.
Μέσα από όλα τα παραπάνω δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ώστε να καταστεί εφικτό να αποκτήσει το παιδί τα αναγκαία «όπλα» ώστε να αντισταθεί και να μην ενδώσει στα επιβλαβή διατροφικά πρότυπα που προωθούνται με καταιγιστικό ρυθμό και ιδιαίτερα ευφυείς μεθόδους με σκοπό τη διατήρηση και την αύξηση του κέρδους από τις βιομηχανίες τροφίμων μέσα από τους ελκυστικούς, πολύχρωμους και εντυπωσιακούς κόσμους της τηλεόρασης και της διαφήμισης άμεσης ή γκρίζας, χωρίς, δυστυχώς, μέχρι στιγμής, να μπορούν να κερδίσουν έδαφος οι αντίρροπες δυνάμεις της σωστής ενημέρωσης για την προστασία της υγείας.
Κλείνοντας αυτήν τη σύντομη παρένθεση από την ανάγνωση των υπόλοιπων άρθρων της σχολικής μας εφημερίδας, θα ήθελα να σας ενθαρρύνω να φροντίζετε καθημερινά τον εαυτό σας και το σώμα σας. Με τη σωστή διατροφή και τη σωματική άσκηση βάζετε γερά θεμέλια για την διατήρηση της υγείας σας τόσο της σωματικής όσο και της ψυχοπνευματικής και χτίζετε από σήμερα ένα γερό οργανισμό και μια προσωπικότητα που θα σας επιτρέψει να παλέψετε με αισιοδοξία για να πραγματοποιήσετε κάθε στόχο και όνειρό σας.
Πέτρος Αυλωνίτης
