Προίκα: Ένας πανάρχαιος θεσμός

Προίκα: ένας πανάρχαιος θεσμός

 

Στο παρελθόν η γνωριμία και η πραγματοποίηση ενός γάμου γινόταν μέσω προξενιού και ένα από τα προτερήματα της νύφης ήταν να έχει μεγάλη προίκα. Η προίκα λοιπόν είναι ένας θεσμός που χαρακτηρίζει κυρίως την παλαιότερη εποχή, καθώς αποτελούσε βασικό κοινωνικό καθήκον των γονιών απέναντι στις κόρες τους. Σύμφωνα με αυτόν, η οικογένεια παραχωρούσε στην νύφη ένα μέρος από την περιουσία της, όταν η κοπέλα επρόκειτο να παντρευτεί. Όσον αφορά τις προίκες, περιλάμβαναν είτε είδη ρουχισμού (π.χ. κουβέρτες, σεντόνια, πετσέτες, χαλιά, κεντήματα) είτε περιουσιακά στοιχεία (π.χ. σπίτι, αγροτικές εκτάσεις, κοπάδια ζώων, κοσμήματα, οικογενειακά κειμήλια) είτε χρηματικά ποσά ή και κάποια χρήσιμα αντικείμενα απαραίτητα για την σύσταση του νοικοκυριού του νέου ζευγαριού (π.χ. σερβίτσια φαγητού, μαγειρικά σκεύη, καζάνια, μπακιρένια σκεύη, αργαλειούς κ.α.).

Αυτός ο θεσμός όπως ήδη αναφέρθηκε ήταν γνωστός και στην αρχαιότητα, όπου οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν για οικονομικούς λόγους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αντλούμε από διάφορα κείμενα όπου γίνεται αναφορά στην προίκα και στο πόσο σημαντική ήταν για το παντρεμένο ζευγάρι.

Ας δούμε τα παρακάτω αποσπάσματα:

 

»Στις τρεις κόρες του φέρθηκε κατά τον εξής τρόπο: όταν έγιναν της παντρειάς, τους έδωσε μία προίκα τρανταχτή και άφησε καθεμιά τους να διαλέξει απ” όλους τους Αθηναίους όποιον ήθελε για άντρα της και την πάντρεψε μ” αυτόν που διάλεξε».

 

Και αλλού διαβάζουμε έναν διάλογο ανάμεσα στον πατέρα της νύφης και τον μέλλοντα σύζυγο της κόρης του:

 

-ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω αυτήν την κοπέλα, για να σου γεννήσει νόμιμα παιδιά.

-ΠΟΛΕΜΩΝ: Την παίρνω.

-ΠΑΤΑΙΚΟΣ: Σου δίνω και μια προίκα τρία τάλαντα.

-ΠΟΛΕΜΩΝ: Τα δέχομαι κι αυτά με ευχαρίστηση.

 

Τι γινόταν όμως σε περίπτωση διαζυγίου με την προίκα της γυναίκας στην Αθήνα των κλασικών χρόνων; Σε περίπτωση διαζυγίου η προίκα επιστρεφόταν πίσω στην οικογένεια μαζί με την πρώην σύζυγο! Χαρακτηριστικό είναι το παράθεμα που ακολουθεί:

 

»Ένας άντρας έχει πάντα το δικαίωμα να διώξει τη γυναίκα του, και όταν ακόμη δεν έχει για τίποτε να την κατηγορήσει, ο άντρας όμως που έστελνε πίσω στο πατρικό της σπίτι τη γυναίκα του, έπρεπε να δώσει πίσω και την προίκα της».

 

Αυτή η υποχρέωση ήταν ο μόνος φραγμός –αλλά σε πολλές περιπτώσεις, ένας φραγμός χωρίς αμφιβολία αποτελεσματικός–που απέτρεπε για πολλά διαζύγια στους αρχαίους Αθηναίους[1].

Μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν η προίκα ήταν αυτή που έκρινε αν μια κοπέλα θα μπορέσει να παντρευτεί. Όσο μεγαλύτερη ήταν η προίκα, τόσο πιο εύκολα μπορούσε μια κοπέλα να αποκατασταθεί. Επίσης, από το μέγεθος της προίκας αποτυπωνόταν άμεσα και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Αν δηλαδή περιλάμβανε μόνο ρούχα, η κοπέλα προφανώς θα προερχόταν από κατώτερη κοινωνική τάξη σε σύγκριση με κάποια που διέθετε περισσότερα. Αν μια οικογένεια είχε μόνο ένα κορίτσι –τη μοναχοκόρη– η προίκα θα ανήκε ολοκληρωτικά σε αυτήν. Όμως, όταν στην οικογένεια τα κορίτσια ήταν περισσότερα, τότε επιβεβλημένη και απαραίτητη ήταν η ισομερής μοιρασιά.

Αυτός ο θεσμός υποβάθμιζε την θέση της γυναίκας, καθώς οι υποψήφιες νύφες αντιμετωπίζονταν σαν προϊόν αγοροπωλησίας. Έτσι, κάποιες φορές οι γάμοι πραγματοποιούνταν μόνο για συμφέρον, χωρίς να μετράνε τα συναισθήματα για τον άλλον, που θα γινόταν σύζυγος της κοπέλας. Άρα, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι κατά το παρελθόν δεν έπαιζε ρόλο τόσο η συναισθηματική σύνδεση του ζευγαριού, όσο στη σημερινή εποχή, αλλά το συμφέρον, το κέρδος και τα οφέλη, που θα εξασφάλιζε ένας καλός γάμος με έναν πλούσιο γαμπρό ή νύφη.

Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια επομένως, ήταν να είναι υποταγμένη στον άντρα, χωρίς κανένα δικαίωμα, δηλαδή θεωρούνταν άβουλο ον. Αντίθετα, στη σύγχρονη πραγματικότητα οι συνθήκες έχουν αλλάξει αρκετά και οι γυναίκες έχουν αποκτήσει με χρόνιους και σκληρούς αγώνες την ισότιμη αντιμετώπισή τους από την κοινωνία. Επομένως , οι ίδιες πλέον έχουν κατορθώσει να είναι ανεξάρτητες οικονομικά αλλά και επαγγελματικά, ενώ παράλληλα έχουν αποδείξει ότι είναι εξίσου ικανές με τους άντρες στον τομέα της μόρφωσης, των ικανοτήτων και των δεξιοτήτων τους.

 

                                                                Αγγελική Σαρρή Β2

Ευσταθία Τζοβάνη Β2

Κατερίνα Τζοβάνη Β2