Το κάστρο του Γερακίου

ΚΑΣΤΡΟ ΓΕΡΑΚΙΟΥ

 Το κάστρο του Γερακίου βρίσκεται πάνω σε έναν αποκομμένο λόφο στα 400 μ. πάνω από τους πρόποδες του Πάρνωνα.  Είναι ένα Φράγκικο κάστρο που εξελίχθηκε σε καστροπολιτεία ,βρισκόταν σε σημείο που ήταν κατοικημένο από την προϊστορική εποχή. Ήταν και θα είναι ένα από τα πιο σημαντικά κάστρα της Πελοποννήσου που διατηρείται σε καλή κατάσταση μέχρι και σήμερα.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους σταυροφόρους το 1204 ,οι Φράγκοι έγιναν κύριοι εκτός άλλων περιοχών και της Πελοποννήσου. Μία από αυτές ήταν και το Γεράκι μαζί με  την περιοχή του, όπου ανέλαβε επικεφαλής ο Γάλλος Γκυ ντε Νιβελέ (Guy de Nivelet) το 1209.  Ο Guy de Nivelet έκτισε εκεί το κάστρο. Το Γεράκι μαζί με το κάστρο του έμειναν 50 χρόνια στα χέρια των Φράγκων. Στο διάστημα αυτό έκτισαν εκεί σπίτια και εκκλησίες σε ρυθμό βυζαντινό. Το 1262 αναγκάσθηκαν να το παραδώσουν στους Βυζαντινούς μαζί με τα κάστρα της Μονεμβασίας, του Μυστρά και της Μάνης σαν λύτρα για την απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και των άλλων βαρόνων και ιπποτών, οι οποίοι στη μάχη της Πελαγονίας, το 1259 είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι από τους Βυζαντινούς. Μετά την ανάκτησή του από τους Βυζαντινούς, το Γεράκι φαίνεται ότι σημείωσε νέα περίοδο κοινωνικής και θρησκευτικής ακμής. Οι Βυζαντινοί κράτησαν το Γεράκι 200 χρόνια. Σε όλο αυτό το διάστημα  αγιογράφησαν  μαζί με ζωγράφους από την κρητική σχολή όλες τις υπάρχουσες εκκλησίες .Τα χρώματα που χρησιμοποίησαν ήταν δική τους κατασκευής ,με βότανα από τη γη και κρόκο Κοζάνης, ένα πολύτιμο μπαχαρικό, το οποίο το χρησιμοποίησαν για την κατασκευή των φωτοστέφανων των αγίων. Το 1460 όμως, ο Μυστράς μαζί με την υπόλοιπη Λακωνία ,και το Γεράκι,, εκτός από τη Μονεμβασία, χάθηκαν  στα χέρια των Τούρκων, των οποίων ηγήθηκε ο ίδιος ο Μωάμεθ ο Κατακτητής.

Τρία χρόνια αργότερα, το 1463, το Κάστρο του Γερακίου καταλήφθηκε από τους Βενετούς, αλλά έμεινε κάτω από την κυριαρχία τους μόνο πέντε χρόνια και το 1468 πέρασε πάλι στα χέρια των Τούρκων.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, χτίστηκαν μέσα στο κάστρο και στη γύρω περιοχή και άλλοι ναοί.

Το κάστρο εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς, κάπου τον 15ο ή τον 16ο αιώνα, οπότε το Γεράκι μεταφέρθηκε στη θέση του σημερινού οικισμού.

Το κάστρο κοσμούν και πλαισιώνουν 8 εκκλησίες. Καθεμιά από αυτές έχει την δικής ξεχωριστή σημασία.

Στο κάστρο υπάρχουν επίσης και δεξαμενές νερού, οι οποίες αποτελούσαν πηγές πόσιμου νερού για τους κατοίκους του κάστρου.

Eπίσης, υπάρχουν και διάσπαρτοι οικισμοί στους οποίους διέμεναν οι παλιοί Γερακίτες. Κάθε κτίριο είχε έναν πάνω όροφο στον οποίο διέμεναν οι κάτοικοι και έναν κάτω όροφο, τον οποίο τον χρησιμοποιούσαν ως αποθήκη.

Επιπρόσθετα, στο κάστρο λειτουργούσε παλιότερα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, μεταλλοτεχνείο και εργαστήριο υφαντικής τέχνης.

 

• ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ

Η αγία Αικατερίνη είναι ο πρώτος νοτιοανατολικός ναός που συναντάμε ανεβαίνοντας στο κάστρο. Είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική, η οποία διατηρείτε σε καλή κατάσταση αν και το δυτικό τμήμα του ημικυλινδρικού θόλου της έχει καταπέσει. Ο ναός έχει εξαιρετικά επιμήκη κάτοψη και δεν διαθέτει νάρθηκα. Η μοναδική είσοδος του ναού βρίσκεται στην μεσημβρινή πλευρά, όπως και σε άλλους ναούς του κάστρου. Ο δυτικός τοίχος είναι τυφλός . Από το ζωγραφικό διάκοσμο του ναού , σήμερα σώζονται μόνο μερικά τμήματα στο ανατολικό μέρος του κυρίως ναού .

 

• ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται σε ένα πλάτωμα στο χαμηλότερο μέρος του μεσαιωνικού οικισμού του κάστρου. Φαίνεται ότι χτίστηκε στα τέλη του 14^ου αιώνα σε ρυθμό σταυροειδή μετά τρούλου. Η αρχιτεκτονική του, όπως και  οι τοιχογραφίες του απασχόλησαν ήδη ιστορικούς , αρχαιολόγους και ερασιτέχνες. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής ήταν κάποτε κατάγραφος , αλλά από τις τοιχογραφίες αυτές όμως, επειδή δεν υπήρχε συντήρηση και καθαρισμός , ένα μέρος τους έχει καταστραφεί. Οι τοιχογραφίες του ναού ήταν έργα τουλάχιστον τεσσάρων διαφορετικών εποχών. Ένα  από τα ενδιαφέροντα διακοσμητικά στοιχεία του μνημείου είναι το προσκυνητάρι που βρίσκεται στο βόρειο τοίχος και πλαισιώνει το τυφλό αψίδωμα με την τοιχογραφία της ολόσωμης  Αγίας Παρασκευής.

• ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στο πλάτωμα που σχηματίζει η κορυφή του λόφου, όπου χτίστηκε το κάστρο. Ο ναός αυτός χτίστηκε τον 14 αιώνα και ονομάζεται αλλιώς μητρόπολη. Ο σημερινός ναός έχει την μορφή τρίκλιτης θολωτής βασιλικής με τρεις τρικλίτους και έναν πρόναο. Ο πρόναος μαζί με την τρίτη τρίκλιτο  χαρακτηρίζονται από τους μελετητές ως έργα μεταγενέστερων εποχών. Στο εσωτερικό του  ναού υπάρχει ένα φράγκικο τέμπλο, χτισμένο από πωρόλιθο, το οποίο απεικονίζει τον γαλλικό κρίνο και το σταυρό των σταυροφόρων. Μέσα στο ναό υπάρχει και το έμβλημα του Γκυ ντε Νιβελέ.

• ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Ο ναός αυτός βρίσκεται κάτω από τη Ζωοδόχο πηγή, στην απότομη μεσημβρινή πλαγιά και αποτελεί έναν ακόμα τρίκλιτο ναό. Από τον ζωγραφικό διάκοσμο του ναού, που ήταν κατάγραφος, σήμερα ελάχιστα πράγματα σώζονται. Έτσι τα λίγα αρχιτεκτονικά στοιχεία που μας δίνει το μνημείο δεν μας επιτρέπουν την ακριβή χρονολόγηση του ναού, που μπορεί να τοποθετηθεί από τον 14 έως τον 17 αιώνα. Ο  ναός αυτός περιέχει μόνο μία σημαντική τοιχογραφία, την τοιχογραφία του μελισμού, ο οποίος απεικονίζει τον Χριστό πάνω σε έναν βωμό περιτριγυρισμένος από τον Χρυσόστομο, τον Βασίλειο και τον Γρηγόριο.

• ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΝΑΟΣ

Ο μεγάλος ανώνυμος ναός του κάστρου βρίσκεται στην απότομη μεσημβρινή πλευρά του λόφου, νότια του Αγίου Δημητρίου, με τον οποίο βρίσκεται στο ίδιο υψόμετρο. Πρόκειται για μία μονόκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική της οποίας ο ημικυλινδρικός θόλος έχει καταπέσει και η αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία για να προστατέψει τις τοιχογραφίες, την έχει καλύψει  με μια ξύλινη στέγη.

• ΖΩΟΔΟΧΟΥ

Ο ναός της Ζωοδόχου ή Ελεούσας, το προσωνύμιο αυτό είναι γραμμένο στην επάνω κόγχη από την είσοδο του ναού, σώθηκε ακέραιος και μόνο η κάλυψη του μεταγενέστερου νάρθηκα έχει καταπέσει. Ο ναός είναι μονόκλιτος και χτίστηκε τον 14 αιώνα. Ο ναός της Ζωοδόχου πηγής είναι κατάγραφος από σημαντικής τέχνης τοιχογραφίες. Μια από αυτές  είναι και η μοναδική τοιχογραφία του Ελκόμενου. Είναι τοιχογραφία σχετικής σπανιότητας με πραγματικά μεγάλη καλλιτεχνική αξία. Η τοιχογραφία αυτή βρίσκεται και σε άλλους ναούς στον σημερινό οικισμό του Γερακίου, όπως στον ναό του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Σώζοντος. Επομένως, συμπεραίνουμε ότι η παράσταση του ελκόμενου φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη και αγαπητή στην περιοχή της Λακωνίας.

Στο νότιο άκρο της κορυφογραμμής, όπου βρίσκεται το κάστρο, οι παλαιοί  Γερακίτες το ονόμασαν «Πέρα Εκκλησίες» και εκεί  βρίσκονται άλλοι τρεις σπουδαίοι ναοί, ο ναός του Προφήτη Ηλία, των Θεοφανείων και των Ταξιαρχών.

• ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ

Ο ναός του προφήτη Ηλία βρίσκεται στην κορυφογραμμή, στο διάσελο ανάμεσα στον Άγιο Γεώργιο και τα Θεοφάνεια. Η στενότητα του χώρου ανάγκασαν τους αρχιτέκτονες να στρέψουν τον άξονα και τον τριών αυτών ναών προς το νότο. Το μνημείο είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη Βασιλική με σκαληνή κάτοψη και ακανόνιστα τοποθετημένα τυφλά αψιδώματα στο εσωτερικό του. Δυστυχώς όμως οι τοιχογραφίες του ναού δεν σώθηκαν, καθώς οι φθορές και τα άλατα καθιστούν αδιάγνωστα πολλές συνθέσεις και μορφές.

•  ΝΑΟΣ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

Ο ναός αυτός είναι προσανατολισμένος προς τον νότο, όπως και οι υπόλοιποι τρεις ναοί. Ο ναός αναφέρεται επανειλημμένα, παρόλα αυτά οι μελετητές δεν έχουν κατορθώσει ακόμα να τον μελετήσουν. Ο  ναός των Θεοφανίων αναστηλώθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα, με την επιμέλεια του Γ. Παπανικολάου, ο οποίος επιτέλεσε  για πολλά χρόνια δήμαρχος.

• ΝΑΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ

Ο ναός ταξιαρχών, ένας από τους πολλούς ναούς στην περιφέρεια του Γερακίου που είναι αφιερωμένος στον Αρχάγγελο, βρίσκεται στην νότια κορυφή του κάστρου και είναι ο τελευταίος ναός που συναντάμε. Ο κύριος ναός σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση. Η τοιχογραφία της Άλωσις της Ιεριχούς είναι μία από τις σημαντικότερες τοιχογραφίες από την οποία γεννήθηκε και το όνομα όχι μόνο του Γερακίου αλλά και του κάστρου. Η τοιχογραφία αυτή απεικονίζει την μάχη της Ιεριχούς. Στα Γαλλικά η Ιεριχώς   ονομαζόταν “Gierachy” και στην συνέχεια, μετά από την απελευθέρωση εξελληνίστηκε σε ‘Γεράκι’.

 

Το κάστρο του Γερακίου έχει μεγάλη απήχηση και δέχεται επισκέπτες από όλα τα μέρη της γης. Φυλάσσεται καθημερινά από φύλακες  και αρχαιολόγους Αναστασία Τσακουμάκη και Σοφία Ζάχου. Στο κάστρο υπάρχουν επίσης και ξεναγοί, οι οποίοι συμβάλλουν στην πληρέστερη κατανόηση της ιστορίας όλης αυτής της καστροπολιτείας. Το κάστρο είναι ανοικτό κάθε μέρα, ακόμα και τα σαββατοκύριακα από τις 8.30 έως της 3.30 το απόγευμα,  σε κάθε επισκέπτη, ο οποίος θέλει να το εξερευνήσει και να μάθει την ιστορία του από κοντά.

ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ ΤΣΙΠΟΥΡΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΦΑΣΜΟΥΛΟΥ

ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ ΤΗΣ Α΄ΛΥΚΕΙΟΥ

 

 

ΠΗΓΕΣ

ü Το βιβλίο «ΓΕΡΑΚΙ, ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΝΑΩΝ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ» από τον Γεώργιο Δημητροκάλλη.

ü Περιγραφές σχετικά με την ιστορία και την δομή των ναών του κάστρου από τον Γεώργιο Τσίπουρα, ο οποίος άσκησε το επάγγελμα του φύλακα και ξεναγού αρχαιοτήτων κατά τα έτη 1971-2006 στον κάστρο Γερακίου.

ü Περιγραφές από την αρχαιολόγο Αναστασία Τσακουμάκη, υπεύθυνη των ανασκαφών κατά τα έτη 2011-2015.

Και τώρα πλέον φύλακας.

ü Η ιστοσελίδα https://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=geraki