Η υφαντική τέχνη στον ορθό αργαλειό είναι μια τέχνη που διατηρείται στο Γεράκι από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. Τα υφαντά είναι κιλίμια (χαλιά) διαφόρων μεγεθών, αλλά και πάντες και τσάντες (ταγάρια). Το υλικό που χρησιμοποιείται είναι μαλλί από αρνιά, το οποίο πλένεται, ξαίνεται, στρίβεται (δημιουργία νήματος), και βάφεται με φυσικά (φυτικά) υλικά, σε έντονα χρώματα. Ο αργαλειός αποτελείται από ένα ξύλινο, τεράστιο τελάρο, με παράλληλα, κατακόρυφα νήματα (στημόνια) , τα οποία είναι στερεωμένα στο πάνω και στο κάτω ξύλο του αργαλειού. Η προσεκτική τοποθέτηση των στημονιών είναι βασική για την ύφανση, χρειάζεται προσοχή και εμπειρία, και είναι το «ρίξιμο» του αργαλειού. Η υφάντρα στη συνέχεια διαλέγει τα χρώματα, επιλέγει το σχέδιο, και ξεκινάει την ύφανση σειρά σειρά ( σαν την καλαθοπλεχτική). Όσα χρώματα έχει μια παράλληλη σειρά, τόσα τα κουβάρια που χρησιμοποιούνται. Είναι δουλειά που απαιτεί επιδεξιότητα αλλά και υπομονή. Ένα χαλί χρειάζεται πολλές ώρες για να υφανθεί ( ημέρες, και πολλές φορές, μήνες).
Τα χρώματα είναι ανεξίτηλα, αν και οι οδηγίες είναι , τα κιλίμια να πλένονται με κρύο νερό, και με μαλακά απορρυπαντικά ( πολλές φορές συνιστάται η χρήση μικρής ποσότητας ξυδιού μαζί με το νερό). Είναι βαριά, όμως δεν συγκρατούν τη σκόνη (καθώς δεν έχουν πέλος), και αυτό, σε συνδυασμό με τα φυσικά υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα, τα κάνουν είδη φιλικά προς το περιβάλλον αλλά και προς την – πολύτιμη – υγεία μας.
Όπως είπαμε, η τέχνη αυτή έχει τις ρίζες της στα αρχαϊκά χρόνια , όπως μαρτυρούν τα ευρήματα, στην Ακρόπολη των Αρχαίων Γερονθρών (ανασκαφή Παν/μίου του Άμστερνταμ) αλλά και στους Βυζαντινούς χρόνους ( ευρήματα στο Καστρο Γερακίου, Εφορεία Αρχαιοτήτων Σπάρτης). Τα ευρήματα αυτά είναι βαρίδια του ορθού αργαλειού, μεταλλικά λίθινα ή κεραμεικά, και συγκρατούν τα στημόνια στην κατακόρυφη διεύθυνση.Ο ίδιος αργαλειός αναφέρεται και στον Όμηρο (αργαλειός της Πηνελόπης).
Οι γυναίκες υφαίνουν για την προίκα των κοριτσιών, σε μια εποχή που τα πάντα είναι χειροποίητα, και δεν προορίζονται για μια χρήση. Τα υφαντά περνούν από μάνα σε κόρη και από γιαγιά σε εγγονή. Οι υφάντρες πολλές φορές γράφουν τα αρχικά τους στο υφαντό,κάποιες φορές και τη χρονολογία, έτσι αυτά πολλές φορές μαρτυρούν ιστορίες και διαδρομές οικογενειών και γενεαλογικών δέντρων. Το παλαιότερο υφαντό στο Γεράκι είναι του 17ου αιώνα. Τα σχέδια πολλά και τα χρώματα, όπως είπαμε είναι έντονα. Πηγή έμπνευσης η φύση. Το δέντρο της ζωής είναι ένα πολύ παλιό και κλασικό σχέδιο, το πλακάκι, ο ήλιος, το Βυζντινό, τα τριαντάφυλλα, οι μαργαρίτες, ο ρόδακας κ.ά. Η Γερακίτικη Υφαντική αποκτά φήμη, τα γερακίτικα υφαντά βρίσκονται σε μπαούλα διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Γερακίτισσες δέχονται παραγγελίες (μέγεθος, χρώμα, σχέδιο) και υφαίνουν επί πληρωμή. Απόδειξη αυτής της φήμης και ποιότητας τα βραβεία που έχουν κερδίσει τα γερακίτικα υφαντά: Διεθνής Έκθεση Βιέννης και Ζαππείου( 1876-1888) και Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (1980).
Τα υφαντά στα σπίτια ήταν δείγμα αρχοντοσύνης και νοικοκυριού. Με τα υφαντά στα μπαλκόνια υποδέχθηκαν οι Γερακίτισσες τις Αρσακειάδες , όταν ήρθαν το 1937 στο Γεράκι, με τον διευθυντή του αρσακείου, τον Γερακίτη ακαδημαϊκό και μετέπειτα Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, αλλά και υπηρεσιακό πρωθυπουργό της Ελλάδας, Παναγιώτη Πουλίτσα, αφήνοντας τις καλύτερες εντυπώσεις. Κίνηση που επαναλαμβάνεται συμβολικά σε κάποιες περιστάσεις ( Φεστιβάλ Λακωνίας 2007, Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018..)
Κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990 είχε ιδρυθεί και δραστηριοποιούνταν γυναικείος συνεταιρισμός με αντικείμενο την υφαντική, ονόματι «Η Εργάνη». Διαλύθηκε τα επόμενα χρόνια, και τη σύγχρονη εποχή της ευκολίας, και του καταναλωτισμού, τα υφαντά κρύφτηκαν στα μπαούλα, και μαζί και η υφαντική τέχνη.
Κατά καιρούς πραγματοποιήθηκαν μαθήματα υφαντικής, από τη Νομαρχία Λακωνίας ( ΝΕΛΕ – ΕΟΜΜΕΧ). Σήμερα, γίνεται προσπάθεια να μη χαθεί αυτή η τέχνη. Κορωνίδα της προσπάθειας αυτής, η ένταξη της Γερακίτικης Υφαντικής Τέχνης σε ορθό αργαλειό για την δημιουργία κιλιμιών, στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας ( Υπουργείο Πολιτισμού, Δεκέμβριος 2019). Στο Γεράκι υπάρχουν 35 γυναίκες, στην πλειοψηφία τους άνω των 60 ετών, που γνωρίζουν την τέχνη αυτή, από τις οποίες, μία γυναίκα, δραστηριοποιείται επαγγελματικά.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
Με αφορμή όλα τα παραπάνω, αξιοποιήσαμε το βήμα που μας δόθηκε από την σχολική μας εφημερίδα να αναδείξουμε και να μάθουμε περισσότερα για την τέχνη αυτή. Αξιόλογη κρίθηκε η συνεισφορά ορισμένων γυναικών, που ασχολούνται με την υφαντική, οι οποίες μας βοήθησαν στην έρευνά μας μέσα από την εξιστόρηση δικών τους βιωμάτων.
Αρχικά, απευθυνθήκαμε στην κ. Αυγερινή Κουτσοβασίλη. Αυτή μας διηγήθηκε την εμπειρία της για τη χρόνια απασχόλησή της με το αντικείμενο αυτό. Πιο συγκεκριμένα, η ίδια από μικρή ηλικία – ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού – άρχισε να μαθαίνει την τέχνη της υφαντικής. Τότε εντυπωσιασμένη από μια φίλη της, έδειξε ενδιαφέρον και θέλησε να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο. Όπως μας είπε, το σχολείο λειτουργούσε και πρωί και απόγευμα, έτσι τις μεσημεριανές ώρες, εκμεταλλευόμενη το κενό αυτό, αφιερωνόταν στην εκμάθηση της υφαντικής. Το πρώτο της σχέδιο ήταν το »πλακάκι » και όταν πλέον είχε εξοικιωθεί περισσότερο επιχείρησε να φτιάξει άλλα πολύπλοκα και απαιτητικά σχέδια – λουλούδι κλπ. Παρόλο που η μητέρα της ύφαινε στον καθιστό αργαλειό. η ίδια προτίμησε τον ορθό και σήμερα, ύστερα από χρόνια, έχει κατορθώσει να δημιουργήσει έναν μεγάλο αριθμό κιλιμιών, ταγαριών, διαδρόμων κλπ. Ξεκίνησε να υφαίνει για ιδιωτική χρήση, αλλά έπειτα επιδόθηκε και στην πώληση ορισμένων έργων της. Τέλος, αναφέρθηκε σε μια οικογενειακή διάκριση, στην κατάκτηση ενός ασημένιου μεταλλίου στην 8η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης .
Εκτός από την κ. Αυγερινή, επισκεφτήκαμε την κ. Χρυσούλα Σταματοπούλου, η οποία έχει δείξει μεγάλο ζήλο και αγάπη για την υφαντική θεωρώντας την μια απόφαση ζωής για την οποία δεν μετανιώνει ποτέ, όπως η ίδια μας εξομολογήθηκε . Η εν λόγω κυρία μας ανέφερε ότι ξεκίνησε να ασχολείται στην ηλικία των 20 ετών. Αφορμή στάθηκε αρχικά η θέλησή της για δημιουργική ενασχόληση και προσωπική χρήση των υφαντών και ύστερα η οικονομική συνεισφορά στην οικογένειά της. Η ίδια επιδόθηκε κυρίως στα υφαντά του ορθού αργαλειού, καθώς έχουν περισσότερη ζήτηση στην αγορά, αφού αυτά είναι πιο περίτεχνα .
Σύμφωνα με όσα μας είπε ένα κιλίμι 5τ.μ. απαιτεί 7ωρη καθημερινή εργασία για 40 περίπου ημέρες, κάτι που μας δείχνει πόσο δύσκολη και χρονοβόρα εργασία είναι. Όταν ρωτήθηκε για το ποια ήταν η πιο αξιοσημείωτη και ευχάριστη στιγμή στην ενασχόλησή της με την τέχνη της υφαντικής, χωρίς δεύτερη σκέψη και φανερά συγκινημένη μας διηγήθηκε το παρακάτω συμβάν: » Παλιά, όταν οι γυναίκες έφταναν σε μεγάλη ηλικία και αναγκάζονταν να αφήσουν πια τον αργαλειό, παρέδιδαν το χτένι τους στην κόρη ή τη νύφη τους ή αν δεν είχαν, στην πιο ικανή και άξια κοπέλα κατά την γνώμη τους, έτσι ώστε να συνεχιστεί η παράδοση αυτή. Είχα λοιπόν την τιμή να λάβω αυτό το χτενάκι από μια μεγάλη γυναίκα του χωριού με την οποία δεν μας συνέδεε κανένας συγγενικός δεσμός. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη αξίωση για εμένα, καθώς ούσα νέα το θεώρησα ως βράβευση και ταυτόχρονα παρότρυνση. Το χτενάκι αυτό πλέον είναι το γούρι μου! Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτή την στιγμή!».
Πέρα από τα παραπάνω βιώματα , η κ .Σταματοπούλου μας έδωσε πολυάριθμες πληροφορίες για την υφαντική από το προσωπικό της αρχείο. Όπως μας είπε, το 1940 σύμφωνα με αρχεία του κράτους σε καταγραφή που είχε γίνει στο χωριό αριθμούνταν 140 καθιστοί αργαλειοί και 140 όρθιοι, κάτι που δηλώνει την ακμή της υφαντικής την περίοδο εκείνη. Σήμερα ο αριθμός των αργαλειών έχει μειωθεί δραματικά με αποτέλεσμα τα άτομα που ασχολούνται ενεργά να είναι λιγοστά. Κατά την εμπόλεμη περίοδο κυριαρχούσαν τα σκούρα χρώματα στα υφαντά δηλώνοντας την άσχημη ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων της εποχής.
ΣΧΕΔΙΑ:
Τα σχέδια που υπάρχουν και χαρακτηρίζουν τα Γερακίτικα υφαντά είναι τα εξής :
• παραδοσιακά -βυζαντινά με συγκεκριμένα χρώματα(κοκκινοβασιλικό)
• δέντρο της ζωής
• καλλιγραφία: κυριαρχούν τα τριαντάφυλλα
• ήλιος
• πλακάκι
Τα δυο τελευταία σχέδια συναντώνται τόσο σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όσο και σε άλλες χώρες.
ΒΑΨΙΜΟ ΝΗΜΑΤΩΝ
Η διαδικασία βαψίματος αποτελείται από τα ακόλουθα στάδια:
1. πλύσιμο του μαλλιού
2. τοποθέτηση του μαλλιού σε καζάνι με νερό και στύψη με ξύδι και αλάτι
3. προσθήκη χρώματος φυτικού
4. βράσιμο του μαλλιού με το χρώμα και ανακάτεμα ώστε το χρώμα να απορροφηθεί ομοιόμορφα
5. σαπούνισμα (σαπουνόχορτο = στρουθία)
6. στέγνωμα στον ήλιο
ΧΡΩΜΑΤΑ:
Τα χρώματα ήταν:
καφέ-> καρυδιά
κόκκινο-> ριζάρι
μαύρο-> μέλεγο
πράσινο-> χλωρές φλούδες αμυγδάλων
κίτρινο-> ξεραμένα φύλλα μουριάς
κανελί-> πεύκο
γαλάζιο-> ινδικό λουλάκι
πορφύρα-> ιδιαίτερο και σπάνιο χρώμα, αναδεικνύεται ανάλογα με την επίδραση του ήλιου και το έπαιρναν από αδένες κοχυλιών τους οποίους αποξήραιναν και στούμπιζαν ώστε να πάρουν την απόχρωση αυτή.
Μέσω αυτής της έρευνας αποκομίσαμε πολλές γνώσεις σχετικά με την υφαντική και ήρθαμε πιο κοντά με την ξεχωριστή αυτή παράδοση του τόπου μας. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τις παραπάνω κυρίες για το πολύτιμο χρόνο τους και την βοήθειά τους. Ευχή δική μας και δική τους είναι οι επόμενες γενιές να έρθουν σε επαφή με αυτή την παράδοση και να μην ξεχαστεί!
Οι μαθήτριες της Β΄Λυκείου: Αγγελική Σαρρή, Αικατερίνη Τζοβάνη και Ευσταθία Τζοβάνη
Α.Σ.
