ΕΠΑ.Λ ΝΑΞΟΥ

Η τσαμπούνα είναι παραδοσιακό πνευστό μουσικό όργανο, που συναντάμε σε διάφορους τύπους και με διάφορες ονομασίες τόσο στη νησιωτική Ελλάδα (Κυκλάδες, Ικαρία, Κρήτη κ.α.) όσο και στην ηπειρωτική (Μακεδονία, Θράκη). Στη Νάξο παλιότερα κατείχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή των κατοίκων. Όλα τα γλέντια, όπως γάμοι, βαφτίσια, γιορτές, Αποκριές, γίνονταν με τη συνοδεία τσαμπούνας, καθώς δεν ήταν ακόμη γνωστά το βιολί και το λαούτο που κυριαρχούν πλέον. Η τσαμπούνα σήμερα παίζεται από αυτοδίδακτους οργανοπαίκτες σε πανηγύρια των ορεινών χωριών (Φιλότι, Απείρανθος, Κόρωνος κ.ά.) του νησιού, κυρίως την περίοδο της Αποκριάς. Συνήθως συνοδεύεται από ένα άλλο παραδοσιακό (κρουστό) όργανο, το (ν)τουμπάκι. Η τσαμπούνα κατασκευάζεται από τους ίδιους τους οργανοπαίκτες (κατά κανόνα βοσκούς). Oι τσαμπουνιάρηδες γίνονται όλο και λιγότεροι, αφού ελάχιστοι νέοι ενδιαφέρονται να ασχοληθούν.

Η τσαμπούνα αποτελείται από πέντε μέρη:

• την άφουκλα, από ξύλο πικροδάφνης, που είναι ο κορμός της τσαμπούνας

• τις μπιμπικομάνες, από καλάμι

• τα μπιμπίκια, επίσης από καλάμι, που δίνουν τον ήχο

• το κέρατο ταύρου, που μπαίνει στην άκρη της άφουκλας για να δώσει πιο γλυκό ήχο και

• το θηλακούρι ή το παραδοσιακά αποκαλούμενο ασκί (ασκός), από δέρμα κατσικιού ή αρνιού, που αποτελεί το σημαντικότερο μέρος της τσαμπούνας. Το δέρμα του κατσικιού είναι πιο ανθεκτικό, με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Η κατασκευή του γίνεται ως εξής: αφού αφαιρέσουμε το δέρμα από το ζώο, το αλατίζουμε και μετά από μερικές ημέρες το ξεπλένουμε για να φύγει ένα μεγάλο μέρος του αλατιού. Κατόπιν το κουρεύουμε και το δένουμε αμέσως. Τέλος, το κρεμάμε σε σκιερό μέρος και σε 2-3 μέρες είναι έτοιμο.

Το τουμπάκι είναι το συνοδευτικό όργανο, το «ταίρι» της τσαμπούνας. Παράλληλα, βοηθάει τον χορευτή να κρατάει τον ρυθμό. Ο κύλινδρος του τυμπάνου κατασκευάζεται από κόντρα πλακέ, το οποίο τοποθετούμε αρχικά σε νερό για να λυγίζει εύκολα και στη συνέχεια σε συγκεκριμένο καλούπι για να πάρει κυλινδρική μορφή. Κατόπιν στον κύλινδρο προσαρμόζουμε δέρμα κατσίκας, αφού προηγουμένως το στεγνώσουμε στον ήλιο, το μαλακώσουμε στο νερό και το ξυρίσουμε.