Από τη Λιβανίου Ευαγγελία-Μαύρα

Η Ελλάδα γεωγραφικά ανήκει στην Ευρώπη. Η ιστορία της, ο πολιτισμός της, η γλώσσα της και τα έργα της χάνονται στα βάθη των αιώνων. Η ελληνική γλώσσα «ταξιδεύει» αδιάκοπα στο χρόνο. Φτάνοντας στο σήμερα έχει πλέον να αντιμετωπίσει μια νέα πραγματικότητα, αυτή της ψηφιακής εποχής και της παγκοσμιοποίησης. Στην Ευρώπη του 21^ου αιώνα, η γλώσσα μας καλείται να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, προκειμένου να διασφαλίσει μία ισότιμη θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Περίπου τον 10^ο αιώνα π.Χ. οι αρχαίοι Έλληνες έχοντας ως βάση το φοινικικό αλφάβητο – που χρησιμοποιούσε σύμβολα μόνο για τα σύμφωνα – εισήγαγαν σύμβολα, για να παραστήσουν και τα φωνήεντα δημιουργώντας το ελληνικό αλφάβητο, το πρώτο στον κόσμο αλφάβητο, την πρώτη αλφαβητική γραφή.

Κατά την κλασσική εποχή υπήρχαν μόνο τα κεφαλαία γράμματα (τα πεζά αναπτύχθηκαν από γραφείς του Μεσαίωνα), ενώ κατά τα ελληνιστικά χρόνια εισήχθησαν διακριτικά σημάδια και τόνοι για τη δήλωση του τρόπου προφοράς των φωνηέντων. Οι διάφορες διάλεκτοι που προέκυψαν από τον 4^ο αιώνα π.Χ. κι έπειτα ισοπεδώθηκαν, καθώς δημιουργήθηκε μια οικουμενική διάλεκτος, η Κοινή. Αυτή η γλώσσα ομιλούνταν σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή γύρω από την Μεσόγειο. Στα βυζαντινά χρόνια καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας έχοντας ήδη αρκετά απλοποιηθεί.

Το 1830 η Ελλάδα αποκτά την ανεξαρτησία της μετά από τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Διαμορφώνονται τρεις απόψεις αναφορικά με την μορφή της γλώσσας μας που θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως επίσημη από το νεοσύστατο κράτος. Οι αρχαϊστές υποστήριζαν ότι η γλώσσα θα έπρεπε να απαλλαγεί από τις ποικίλες προσμείξεις, ώστε να αναβιώσει η αρχαία ελληνική μορφή της. Υπήρχαν, επίσης, οι υποστηρικτές της καθομιλουμένης, δηλαδή της γλώσσας του λαού, ενώ άλλοι πρότειναν την καθαρεύουσα. Επικράτησε, τελικά, η τρίτη άποψη και γι’ αυτό προέκυψε το φαινόμενο της διγλωσσίας, δηλαδή η ταυτόχρονη ύπαρξη της Δημοτικής και της Καθαρεύουσας. Το πρόβλημα της διγλωσσίας έληξε το 1976, όταν ως επίσημη γλώσσα της Ελλάδος ανακηρύχθηκε η δημοτική. Ακόμα, από το 1982 καθιερώθηκε το μονοτονικό σύστημα, δηλαδή χρησιμοποιείται μόνο ο τόνος και τα διαλυτικά.

Μελέτες που δημοσιεύονται κατά καιρούς επισημαίνουν τις απειλές που αντιμετωπίζει η ελληνική γλώσσα. Από την δεκαετία του 1950 οι αμερικάνικες ταινίες και οι ξένες τηλεοπτικές σειρές μπήκαν στη ζωή μας, ενώ από το 1960 επικράτησε η αμερικανική και αγγλική μουσική. Τα αγγλικά έγιναν τελικά μια δημοφιλής γλώσσα, που κυριαρχεί παντού διατηρώντας τον τίτλο της «μοντέρνας γλώσσας», λέξεις της οποίας πολύ εύκολα υιοθετούν οι νέοι. Στην ελληνική γλώσσα εντοπίζεται ένας τεράστιος αριθμός δανείων από την αγγλική. Επιπλέον, με το πέρασμα στην ψηφιακή εποχή κάνουν την εμφάνισή τους τα “greeklish”, δηλαδή ελληνικές λέξεις γραμμένες με λατινικούς χαρακτήρες, τάση που παρατηρείται κυρίως σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και γραπτά μηνύματα μέσω κινητών τηλεφώνων.

Ακόμα, οι ελληνικές σπουδές διεθνώς φαίνεται να παρακμάζουν, καθώς παρατηρείται παγκοσμίως υποβάθμιση των ανθρωπιστικών επιστημών, αλλά και εξαιτίας του ασήμαντου ρόλου της ελληνικής γλώσσας για το διεθνές εμπόριο και την αγορά εργασίας.

Οι ογδόντα περίπου γλώσσες που ομιλούνται στην Ευρώπη συνιστούν σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Ωστόσο, η νέα πραγματικότητα που επιβάλλει η ψηφιακή εποχή και η παγκοσμιοποίηση θέτει σε κίνδυνο κάποιες γλώσσες, οι οποίες – όπως συνέβη κατά το παρελθόν εξαιτίας της τυπογραφίας – ενδέχεται να αποδυναμωθούν, να παραγκωνιστούν ή και να αφανιστούν. Η ελληνική είναι πράγματι μία από εκείνες τις γλώσσες, η οποία «παλεύει» να βρει την θέση της στην Ευρώπη της ψηφιακής εποχής και της παγκοσμιοποίησης.

Πώς, λοιπόν, μπορούν τα ελληνικά να επιβιώσουν στα νέα αυτά δεδομένα; Η γλώσσα μας έχει προσφέρει πολλά στον παγκόσμιο πολιτισμό και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, κατάφερε να σταθεί όρθια. Σήμερα, τα Ελληνικά είναι πια μια πολύ ζωντανή και ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιούμενη γλώσσα στο διαδίκτυο. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα τα Ελληνικής αποτελεί πρόκληση για την υπολογιστική επεξεργασία. Η γλωσσική τεχνολογία είναι η επιστήμη που μπορεί να βοηθήσει την ελληνική γλώσσα να διασφαλίσει μία ισότιμη θέση μεταξύ των ευρέως ομιλουμένων και διδασκομένων γλωσσών. Δυστυχώς δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί στην χώρα μας επαρκώς, έτσι ώστε να συναγωνίζεται άλλες γλώσσες, όπως π.χ. τα αγγλικά. Είναι όμως βέβαιο ότι η περαιτέρω ανάπτυξη των δυνατοτήτων που παρέχει η γλωσσική τεχνολογία θα συμβάλει στην αντιμετώπιση προβλημάτων που δημιουργεί το φαινόμενο της πολυγλωσσίας στην Ευρώπη παρέχοντας στους ανθρώπους την δυνατότητα να προσεγγίζουν, να καταλαβαίνουν, αλλά και να χρησιμοποιούν τις διαφορετικές γλώσσες,  να συνεργάζονται, να μοιράζονται γνώσεις  και να συνομιλούν χωρίς γλωσσικούς φραγμούς.

Βαίνουμε προς μία εποχή στην οποία οι προκλήσεις, αλλά και οι κίνδυνοι για τις λιγότερο ομιλούμενες ευρωπαϊκές γλώσσες είναι πολλοί. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στόχος είναι η διασφάλιση της γλωσσικής ισότητας, η ανάπτυξη μιας πολύγλωσσης και τεχνολογικά ενισχυμένης επικοινωνίας. Οι γλώσσες που δεν ακολουθούν την ψηφιακή εποχή μένουν πίσω και έπονται των γλωσσών που έχουν μεγάλη παρουσία στον ψηφιακό κόσμο. Η επιβίωση πλέον μιας γλώσσας εξαρτάται από την ικανότητά της να λειτουργήσει σε ψηφιακά περιβάλλοντα. Η Ελληνική είναι μια γλώσσα που χρειάζεται να ενισχυθεί με κάθε τρόπο, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της νέας εποχής. Στην ελληνική γλώσσα, της οποίας η αξία είναι αναμφισβήτητη, οφείλουμε να διασφαλίσουμε τη θέση που της αξίζει μεταξύ των υπολοίπων ευρωπαϊκών γλωσσών.

ΠΗΓΕΣ

1. Gavrilidou, M., Koutsombogera, M., Patrikakos, A. & Piperidis, S. (2012). The Greek Language in the Digital Age, White Paper Series. Springer.

2. Έγγραφο συνόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τη γλωσσική ισότητα στην ψηφιακή εποχή (A8-0228/2018)

3. Ελληνίδης, Χ. (2018). «Η άρση των γλωσσικών φραγμών». Ημερίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Ευρωπαϊκό Συντονισμό Γλωσσικών Πόρων (ELRC).