Από τη Μαραγκού Μελίνα-Στυλιανή

Η λέξη «κερκόπορτα» είναι σύνθετη αποτελούμενη από τα ουσιαστικά «κέρκος» και «πόρτα». Το πρώτο συνθετικό, το ουσιαστικό «η κέρκος», σημαίνει «ουρά ζώου». Eπομένως, η λέξη «κερκόπορτα» σημαίνει «πίσω πόρτα» ή αλλιώς «παραπόρτι».

Η ονομασία «Κερκόπορτα» είχε δοθεί σε μία μικρή πύλη του εσωτερικού τείχους της Κωνσταντινούπολης (μια άλλη ονομασία της ήταν «πύλη του Ξυλοκέρκου»).

Ο Δούκας, ιστορικός της άλωσης, μας πληροφορεί σχετικά με το ρόλο που διαδραμάτισε η πύλη αυτή στην άλωση της Πόλης. Αναφέρει, λοιπόν, ότι ενώ η πύλη αυτή ήταν κλειστή για χρόνια, οι Βυζαντινοί την άνοιξαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης, ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι πολιορκημένοι να μετακινούνται από την πόλη στην ύπαιθρο και αντίστροφα, χωρίς να γίνονται αντιληπτοί από τον εχθρό:

«[…] ἦσαν τινες τῶν γερόντων ἐπιστάμενοι παραπόρτιον ἕν πρὸ πολλῶν χρόνων ἀσφαλῶς πεφραγμένον, ὑπόγαιον, πρὸς τὸ κάτωθεν μέρος τοῦ παλατίου. Καὶ δηλώσαντες τῷ βασιλεῖ, διὰ προστάξεως αὐτοῦ ἠνοίχθη˙ καὶ ἐξήρχοντο ἔξ αὐτοῦ περισκεπόμενοι τοῖς τείχεσι τοῖς ὑγιαίνουσι, καὶ ἀντεμάχοντο τοῖς Τούρκοις ἐν τῷ περιβολαίῳ. Τὸ δὲ ὄνομα τῆς κρυφῆ­ς ἐκείνης πύλης ἐκαλεῖτο ποτε Κερκόπορτα.»

Από την Κερκόπορτα, που βρέθηκε ανοιχτή, μπήκαν στην Πόλη στις 29 Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, περίπου πενήντα άντρες, ενώ κάποιοι από τους αμυνόμενους, που τους κατάλαβαν, έσπευσαν να τους απωθήσουν.

«ἰδόντες γὰρ τὴν πύλην ἥν προλαβόντες εἰρήκαμεν ἀνεῳγμένην, καὶ εἰσπηδήσαντες ἐντὸς ἐκ τῶν ὀνομαστῶν ἀνδρῶν ἐκείνων τῶν δούλων τυράννου ὡς πεντήκοντα, καὶ ἀναβάντες ἐπάνω τῶν τειχέων πῦρ πνέοντες, καὶ τοὺς συναντήσαντας κτείναντες, τοὺς ἀκροβολιστὰς ἔπαιον.»

Εν τω μεταξύ ο Ιουστινιάνης, ονομαστός στρατιωτικός που διέθεσαν οι Γενουάτες μαζί με εφτακόσιους μαχητές στον Βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο για την ενίσχυση της άμυνας της Πόλης, είχε ήδη πληγωθεί ενώ προασπιζόταν την Πόλη στην πύλη του Αγίου Ρωμανού.

Θεωρητικά, αν δεν είχε προηγηθεί η απομάκρυνση του Ιουστινιάνη λόγω του τραυματισμού του και η υποχώρηση των στρατιωτών του, η απώθηση των εχθρών που εισέβαλαν στην Πόλη από την Κερκόπορτα θα ήταν δυνατή, αφού ο αριθμός των εισβολέων ήταν μικρός. Ο ιστορικός Σπυρόπουλος (1991: 147-8) γράφει:

«Ο μικρός χρόνος, που μεσολάβησε μεταξύ των δύο αυτών ατυχών συμβάντων, δεν επέτρεψε την πλήρη αποκατάσταση του ελέγχου στην Κερκόπορτα πριν χρειασθή να αντιμετωπισθεί πάση δυνάμει το κενό, που δημιουργήθηκε στην πύλη Ρωμανού από τον τραυματισμό του στρατηγού Ιουστινιάνη και την αποχώρηση αυτού και των πανικόβλητων Ιταλών ανδρών του. Εάν το επεισόδιον της Κερκόπορτας συνέβαινε τουλάχιστον μισή ώρα νωρίτερα ή ο τραυματισμός του Ιουστινιάνη μισή ώρα αργότερα, η έκβαση του όλου αγώνος στα τείχη της Πόλης πιθανώς θα ήταν διαφορετική. Τα δύο γεγονότα δεν θα είχαν αλληλοεπηρεασθή και η αυτοθυσία των Ελλήνων αμυνομένων και του ηρωϊκού ηγέτη τους θα είχαν πιθανώτατα εξουδετερώσει κάθε ένα χωριστά από τα δύο κτυπήματα. Διαφορετικά όμως θέλησε η μοίρα.»

Η λέξη «κερκόπορτα» χρησιμοποιείται πλέον μεταφορικά, για να δηλώσει «το ευάλωτο σημείο, μια ασήμαντη φαινομενικά λεπτομέρεια που μπορεί να αποβεί ολέθρια» (Πάπυρος Larousse, 2003), «καθετί που από απροσεξία ή αμέλεια γίνεται αφορμή για να συμβεί κάτι κακό, επιζήμιο» (Μπαμπινιώτης, 1998).

ΠΗΓΕΣ

1. Μπαμπινιώτης, Γ. (1998). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας

2. Πάπυρος Larousse – το παπυράκι (2003). Εικονογραφημένο εγκυκλοπαιδικό λεξικό και πλήρες λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα: Πάπυρος

3. Σπυρόπουλος, Π.Ι. (1991). Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως – 29 Μαΐου 1453, Αθήνα: Καρδαμίτσα

4. http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2178/Istoria_E-Dimotikou_html-empl/index6.html

5. http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=10825