Από την Κορολή Γεωργία

Η λέξη «πίτα» προέρχεται από την ιταλική «pitta», η οποία ανάγεται στη λατινική «picta», που με τη σειρά της πιθανόν προέρχεται από την ελληνική λέξη «πηκτή». Δηλαδή, πρόκειται για αντιδάνειο. Στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν η λέξη «πλακοῦς» (γεν. -οῦντος), που κυριολεκτικά σημαίνει «μάζα πεπιεσμένη και πεπλατυσμένη».

Η «βασιλόπιτα» συνδέεται με την εορτή του Αγίου Βασιλείου, από τον οποίο πήρε το όνομά της.

Είναι η πίτα που κόβεται με την αλλαγή της χρονιάς. Σύμφωνα με την παράδοση, ο σπιτονοικοκύρης την σταυρώνει πρώτα τρεις φορές ευχόμενος «χρόνια πολλά και του χρόνου» και στη συνέχεια την κόβει σε κομμάτια, τα οποία αναλογούν στον Χριστό, στην Παναγία, στο σπίτι, στον σπιτονοικοκύρη, στον Άγιο Βασίλειο, στα μέλη της οικογένειας, καθώς και στους φιλοξενούμενους.

Η συνήθεια τοποθέτησης νομίσματος στη βασιλόπιτα ανάγεται στην χριστιανική παράδοση. Όταν ο Μέγας Βασίλειος ήταν επίσκοπος στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, ένας βάρβαρος στρατηγός έφτασε στην πόλη και απαίτησε να  του δώσουν όλο το χρυσάφι της Καισάρειας ως αντάλλαγμα για να μην καταστρέψει την πόλη.

Ο Μέγας Βασίλειος προσευχήθηκε στο Θεό για τη σωτηρία.

Οι κάτοικοι συγκέντρωσαν ό,τι είχαν και δεν είχαν, προκειμένου να τα παραδώσουν στον εχθρό και να σωθούν. Λέγεται, λοιπόν, ότι τότε εμφανίστηκε ο Άγιος Μερκούριος, ορμητικός καβαλάρης, κι έδιωξε τον στρατηγό και τους στρατιώτες του σώζοντας την πόλη. Ο πολιορκητής έφυγε χωρίς να πάρει τα χρυσαφικά, τα οποία ο Μέγας Βασίλειος έπρεπε να βρει τρόπο να τα ξαναμοιράσει στους κατοίκους της Καισάρειας. Ο επίσκοπος ζήτησε τη θεία φώτιση. Έτσι, λοιπόν, έδωσε οδηγία στους διακόνους να φτιάξουν μια πολύ μεγάλη πίτα, μέσα στην οποία έβαλε τα χρυσαφικά. Την πίτα αυτή τη μοίρασε στους χριστιανούς μετά τη λειτουργία και με τον τρόπο αυτό, ο καθένας πήρε πίσω ό,τι του ανήκε.

Αντί για νόμισμα σε κάποιες αγροτικές περιοχές τοποθετούσαν παλαιότερα ένα κομματάκι άχυρο, κλήμα ή κλώνο ελιάς, ανάλογα με την παραγωγή κάθε περιοχής και θεωρούσαν ότι όποιος το έβρισκε, θα είχε καλή σοδειά κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Από τόπο σε τόπο αλλάζει και η μορφή της βασιλόπιτας. Τη γλυκιά βασιλόπιτα, γνωστή και ως «πολίτικη» ή «σμυρνέικη», τη συναντάμε σε περιοχές, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη και την Μικρά Ασία. Στη δυτική Μακεδονία, συχνά η Βασιλόπιτα είναι αλμυρή. Συνήθως πρόκειται για μια τυρόπιτα ή μια πρασόπιτα. Στην Καισάρεια μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα παρασκευάζονταν η βασιλόπιτα ή «γκετές», συνταγή που θυμίζει την γαλατόπιτα, αλλά και την πίτα με φύλλο.

Ακούστε εδώ το διήγημα του Παύλου Νιρβάνα

«Το φλουρί του φτωχού«

ΠΗΓΕΣ

1. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού

2. Μπαμπινιώτης Γ. (1998). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας

3. Φάκελος Μαθήματος, Έντυπο υλικό στα Θρησκευτικά Γ΄Δημοτικού

4. http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2005/Glossa_ST-Dimotikou_html-empl/index2_02.html