- Δημήτρης Σταθακάρος
Πριν λίγες εβδομάδες θυμάμαι τον εαυτό μου να κάθομαι για ώρες μέσα στο δωμάτιο μου, το στερεοφωνικό μου να παίζει την μουσική δυνατά. Ακόμα πιο δυνατά όμως ήταν οι σκέψεις μου, ψάχνοντας για θέμα άρθρου, αλλά τίποτα. Συνήθως η ιδέα για άρθρο μου έρχεται από διάφορα φαινόμενα της ημέρας, σκέψεις που με προβληματίζουν, κάτι που άκουσα στα νέα ή/και ένα θέμα που με ενδιαφέρει. Για πρώτη φορά όμως δεν υπήρχε τίποτα. Φυσικά, αυτό δεν τυχαίνει μόνο σε αρχάριους αρθρογραφείς σαν εμένα, αλλά και σε εξειδικευμένους, μέχρι και μουσικούς καλλιτέχνες, σκηνοθέτες, ποιητές και όσοι δουλεύουν σε περιβάλλον που έχει ως βασικό στοιχείο του την συγγραφή κειμένων. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως “Συγγραφικό μπλοκάρισμα” πολλοί όμως το γνωρίζουν με την αγγλική του μετάφραση ως “Writer’s block”.
Ο ορισμός μιλάει για την επιβράδυνση ενός ατόμου να παράγει νέο έργο άλλα και στην περίπτωση όπου δεν υπάρχει πρόοδος σε μία εργασία. Αιτίες του είναι αρκετές, ορισμένες φορές είναι δημιουργικά προβλήματα που πηγάζουν από το ίδιο τον συγγραφέα όπως το να ξεμείνει από έμπνευση ή να αποσπαστεί από άλλα γεγονότα. Το φαινόμενο βασάνιζε γνωστά ονόματα όπως τον Φράνσις Σκότ Φιτζέραλντ (Francis Scott Fitzgerald), Τζόσεφ Μίτσελ (Joseph Mitchell), τον συνθέτη Σεργκέι Ραχμάνινοφ (Sergei Rachmaninoff) αλλά μέχρι και την σημερινή τραγουδοποιό Αντέλ (Adele). Γνωστό παράδειγμα είναι ο Χέρμαν Μέλβιλ ο οποίος σταμάτησε να γράφει λίγα χρόνια αφού τελείωσε το Μόμπι-Ντίκ (Moby-Dick) επίσης γνωστό ως Η Φάλαινα (The Whale).
Μια φανταστική περιγραφή του φαινομένου δίνει ο Τζώρτζ Όργουελ (George Orwell) στο μυθιστόρημα του “Keep the Aspidistra Flying”. Εκεί, ο πρωταγωνιστής Gordon Comstock μάταια παλεύει να ολοκληρώσει ένα έπος που περιγράφει μια μέρα στο Λονδίνο: “Ήταν πολύ μεγάλο για εκείνον, αυτή ήταν η αλήθεια. Ποτέ δεν είχε προχωρήσει πραγματικά, απλώς είχε καταρρεύσει σε μια σειρά από θραύσματα”.
Η ιδέα του συγγραφικού μπλοκαρίσματος παρουσιάζεται και στους πρώτους ρομαντικούς συγγραφείς. Οι ίδιοι υπέθεταν ότι οφείλεται στις μούσες που επιδρούσαν ως μια δύναμη που δεν τους επέτρεπε να συνεχίσουν να γράφουν. Η αναγνώριση του προβλήματος ξεκίνησε κατά την εποχή των Γάλλων Συμβολιστών που είχαν εντοπίσει διάσημους ποιητές που εγκατέλειψαν το γράψιμο νωρίς στην καριέρα τους, επειδή δεν μπορούσαν να βρουν τη γλώσσα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους. Κατά την περίοδο του Μεγάλου Αμερικανικού Μυθιστορήματος αναγνωρίστηκε ευρέως ως κάτι που θα εμπόδιζε έναν συγγραφέα και θα του προκαλούσε συναισθηματική αστάθεια. Χρειάστηκε μέχρι και το 1947 για να αναγνωριστεί και να περιγραφεί επίσημα από τον Αυστριακό ψυχαναλυτή Έντμουντ Μπέργκλερ (Edmund Bergler) ο οποίος πίστευε ότι προκαλείται από στοματικό μαζοχισμό, μητέρες που τάιζαν με μπιμπερό και μια ασταθή ιδιωτική ερωτική ζωή. Η αυξανόμενη φήμη της ψυχιατρικής στις Ηνωμένες Πολιτείες έκανε τον όρο να αποκτήσει μεγαλύτερη αναγνώριση με αποτέλεσμα να γίνουν έρευνες σχετικά με αυτό το θέμα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και του 1980. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ερευνητές επηρεάστηκαν από τα κινήματα Process και Post-Process, και ως εκ τούτου εστίασαν ειδικά στις διαδικασίες του συγγραφέα.
Άλλα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσουν το φαινόμενο αυτό είναι οι άσχημες συνθήκες ζωής, σωματική ασθένεια, κατάθλιψη, το τέλος μιας σχέσης, οικονομικές πιέσεις ή μια αίσθηση αποτυχίας. Η πίεση για την παραγωγή έργου μπορεί από μόνη της να συμβάλει στο μπλοκάρισμα του συγγραφέα, ειδικά αν αναγκαστεί να εργαστεί με τρόπους που είναι αντίθετοι με τη φυσική τους τάση (π.χ. με προθεσμία ή ακατάλληλο ύφος ή είδος). Να γίνει επίσης αναφορά σε έναν αρκετά σημαντικό παράγοντα: το άγχος του συγγραφέα ότι ένας αναγνώστης δεν θα ενδιαφέρεται με τις σκέψεις και γνώμες του, δημιουργώντας την αίσθηση ότι η δουλειά του είναι χαμηλής ποιότητας.
Έχει προταθεί ότι το μπλοκάρισμα του συγγραφέα είναι κάτι περισσότερο από ψυχολογικό. Υπό την πιέση ή το στρές, ο ανθρώπινος εγκέφαλος “θα περάσει τον έλεγχο από τον εγκεφαλικό φλοιό στο μεταιχμιακό σύστημα”. Το μεταιχμιακό σύστημα συνδέεται με τις ενστικτώδεις διεργασίες, όπως η απόκριση “πάλης ή φυγής”. και συμπεριφορά που βασίζεται σε βαθιά ριζωμένη εκπαίδευση. Η περιορισμένη είσοδος από τον εγκεφαλικό φλοιό εμποδίζει τις δημιουργικές διαδικασίες ενός ατόμου, οι οποίες αντικαθίστανται από τις συμπεριφορές που σχετίζονται με το μεταιχμιακό σύστημα. Το άτομο συχνά αγνοεί την αλλαγή, κάτι που μπορεί να το κάνει να πιστέψει ότι είναι δημιουργικά “μπλοκαρισμένο.”
H συγγραφέας και Alice W. Flaherty υποστήριξε Στο βιβλίο της “The Midnight Disease: The Drive to Write, Writer’s Block, and the Creative Brain” το 2004, ότι η λογοτεχνική δημιουργικότητα είναι συνάρτηση συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου και ότι ο αποκλεισμός μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της διαταραχής της εγκεφαλικής δραστηριότητας σε αυτές τις περιοχές.
Σωματικές βλάβες όπως το εγκεφαλικό μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε ένα πιο σοβαρό είδος συγγραφικού μπλοκαρίσματος, την αγραφία. Με την αγραφία, η αδυναμία γραφής οφείλεται σε προβλήματα με τον εγκεφαλικό φλοιό. Αυτό απενεργοποιεί τη διαδικασία του εγκεφάλου να μεταφράζει τις σκέψεις σε γραφή και προκαλεί αποκλεισμό σε έναν συγγραφέα. Υπάρχει επίσης και το φαινόμενο της υπεργραφίας όπου ο συγγραφέας έχει την έντονη επιθυμία να γράψει, επίσης από εγκεφαλική βλάβη το οποίο μπορεί επίσης να βάλει τον συγγραφέα σε μπλοκάρισμα.
Το συγγραφικό μπλοκάρισμα διαφέρει σε όλους, οπότε δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος για να αντιμετωπιστεί. Ειδικοί όμως συνιστούν συζήτηση στην τάξη, περιβάλλον εργασίας ή/και την ομάδα, ημερολόγια, ελεύθερη γραφή και καταιγισμός ιδεών, ομαδοποίηση, δημιουργία λίστας και ενασχόληση με το κείμενο. Για τους πιο νέους συνιστάται επίσης να κάνουν ερωτήσεις στους συγγραφείς για να αποκαλύψουν τη διαδικασία γραφής τους.
Να γίνει επίσης αναφορά σε μία μελέτη δυόμισι χιλιάδες συγγραφέων η οποία είχε ως σκοπό να βρει τεχνικές που χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι συγγραφείς για να ξεπεράσουν το συγγραφικό μπλοκάρισμα. Η έρευνα παρουσίασε λύσεις όπως την αλλαγή της ώρας της ημέρας και ο συγγραφέςας να σπάει τη δουλειά του σε κομμάτια αντί να την πραγματοποιεί όλη σε μια συνεδρίαση, προκειμένου να παράγει ένα προϊόν καλής ποιότητας. Είναι επίσης σημαντικό να αξιολογείται το περιβάλλον στο οποίο παράγεται η γραφή για να προσδιορίστεί εάν είναι η καλύτερη συνθήκη για εργασία. Κάποιος πρέπει να εξετάσει αυτούς τους διαφορετικούς παράγοντες για να καθορίσει εάν είναι καλό ή κακό περιβάλλον για να εργαστεί κανείς. Οι ψυχολόγοι που έχουν μελετήσει το μπλοκάρισμα του συγγραφέα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι μια θεραπεύσιμη κατάσταση όταν ο συγγραφέας βρει έναν τρόπο να απομακρύνει το άγχος και να οικοδομήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
