Της Παρασκευής Σαββίδου
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Universal Declaration of Human Rights) προβλέπει ότι ο καθένας έχει το «δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία ,και την ασφάλεια των προσώπων». Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΔΑ) αναφέρει πως «το δικαίωμα όλων στη ζωή προστατεύεται από το νόμο». Εγγενής σε αυτήν την έννοια του δικαιώματος στη ζωή είναι η ιδέα της σωματικής αυτονομίας, ότι το άτομο πρέπει να είναι ο τελικός κριτής στις αποφάσεις που σχετίζονται με το σώμα του. Επομένως, από το διεθνώς αναγνωρισμένο δικαίωμα αντλείται η νομική βάση το άτομο να μη φοράει μάσκα εάν δε το θέλει.
Υπάρχουν ωστόσο, σημαντικοί περιορισμοί. Αναλυτικότερα, ο πρώτος περιορισμός αφορά τα δικαιώματα που μπορούν να περιοριστούν νόμιμα από τις κυβερνήσεις. Σύμφωνα με την ΕΣΔΑ, η νόμιμη παρέμβαση υφίσταται όταν τα δικαιώματα περιορίζονται για τους σκοπούς της «εθνικής ασφαλείας, της δημόσιας ασφαλείας…της οικονομικής ευημερίας της χώρας…της προστασίας της υγείας…και της προστασίας των δικαιωμάτων των ελευθεριών των άλλων».
Ο δεύτερος περιορισμός διατυπώνεται από την Wendy Parmet, τη διευθύντρια του Κέντρου Πολιτικής και Νομικής Υγείας του πανεπιστημίου Northeastern , η οποία υποστηρίζει πως κανένας δεν κατέχει το δικαίωμα να βλάψει την υγεία των συμπολιτών του. Στην ουσία το δικαίωμα στη σωματική αυτονομία δε δημιουργεί αντίστοιχο δικαίωμα παραβίασης της υγείας και της ασφάλειας των άλλων.
Στην παρούσα συγκυρία της πανδημίας του κορονοϊού, αναδύθηκε ως μέρος του πολιτικού λόγου μία «ξεχασμένη» έννοια, εκείνη της ατομικής ευθύνης. Η επίκλησή της στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας αποτελεί υπόμνηση του διαρκούς καθήκοντος εγρήγορσης του υπεύθυνου και συνειδητού πολίτη για την πορεία του κοινωνικού συνόλου. Η ατομική ευθύνη αντανακλά την επίγνωση ότι οι ενέργειες του ενός έχουν συνέπειες στο σύνολο και τελικά και στα μέλη που το αποτελούν∙ ότι οι ενέργειες του ενός δεν είναι αδιάφορες από την προσπάθεια επίτευξης ενός στόχου, που είναι προς όφελος, γενικά, της κοινωνίας. Κρίσιμη είναι η παρατήρηση ότι η ευθύνη αυτή αναπτύσσεται ως υποσύνολο της κρατικής-συλλογικής ευθύνης ή, με άλλα λόγια, αναπτύσσεται εντός του κανονιστικού πλαισίου που θέτουν τα αρμόδια κρατικά όργανα.
Η θέση αυτή πρακτικά σημαίνει ότι για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορονοϊού, η πρώτιστη ευθύνη ανήκει στο κράτος, το οποίο οφείλει να λάβει προληπτικά μέτρα. Η ευθύνη του κράτους συνεχίζεται στον έλεγχο της τήρησης των μέτρων αυτών μέσω των αρμοδίων αστυνομικών ή άλλων οργάνων. Από το σημείο, όμως, αυτό και μετά ξεκινά η ατομική ευθύνη. Διότι δεν είναι δυνατόν να επιτηρείται κάθε πολίτης ξεχωριστά. Έτσι, όταν, για παράδειγμα, το κράτος έχει θέσει ως δεσμευτικό κανόνα την τήρηση αποστάσεων και τη χρήση της μάσκας, είναι και θέμα ατομικής ευθύνης κάθε πολίτης ξεχωριστά να τηρεί τα μετρά αυτά συναισθανόμενος ότι συμβάλλει σε μία συλλογική προσπάθεια.
