Τα πλοία της Σάμου κατά την επανάσταση του 1821
του
Αίαντα Τάτση
α’
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρυ του φόβου αισθάνονται,
ζυγον δουλείας, ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.
ς’
ιδού και ο μέγας τρόμος
της Ασίας γης, η Σάμος·
πλέξε δι’ αυτήν τον στέφανον
υμνητικόν και αιώνιον λυρική κόρη
ιθ’
Ούτως, εις τα παράλια
ασιατικά, τα πλήθη
αγαρηνά αναρίθμητα
βλέπω να επισωρεύονται,
όμως ματαίως.
κ΄
Σάλπιγγα μεγαλόφθογγος
«οι Σάμιοι», κράζει, «οι Σάμιοι»,
και ιδού τα πόδια τρέμουσι
μυρίων ανδρών και αλόγων
θορυβουμένων.
Ανδρέας Κάλβος, Εις Σάμον
Την 18η Απριλίου 1821 ο Καπετάν Λαχανάς μαζί με τον Γρηγόριο Σβορώνο κήρυξαν την επανάσταση στη σκλαβωμένη από τον Οθωμανικό ζυγό Σάμο. Μεγάλη μορφή του αγώνα ήταν ο Λυκούργος Λογοθέτης (ψευδώνυμο του Γεώργιου Παπλωματά) που οργάνωσε την επανάσταση και κατάφερε την απελευθέρωση του νησιού μέχρι το 1834 που επέστρεψε στην Οθωμανική αυτοκρατορία ως αυτόνομη όμως περιοχή.
Πως όμως βοήθησε την επανάσταση στο νησί αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα ο στόλος των Σαμίων. Η Σάμος από αρχαιοτάτων χρόνων έχει πλούσια ναυτική παράδοση με πλέον ξακουστά πλοία τις Σάμαινες που ήταν θηριώδη για την εποχή τους. Κατά την Οθωμανική κατοχή, και μέχρι τις αρχές του 18ο αιώνα στη Σάμο υπήρχαν λιγοστά αλλά και μικρά πλοιάρια απόρροια των Οθωμανικών απαγορεύσεων και της πλούσιας φύσης στο νησί που παρείχε όλα τα απαραίτητα προς το ζην [1]. Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή έδωσε ώθηση, στην ήδη αναπτυσσόμενη ναυτιλία στη Σάμο και μέχρι το 1824 δημιουργήθηκε πολεμικός στόλος που αποτελούνταν από 35 πλοία.
Παρά τα 35 πλοία του στόλου της Σάμου το 1824 κατά την έναρξη της επανάστασης η πολεμική ναυτική δύναμη του νησιού ήταν λιγοστή. Στην ανάπτυξη του στόλου βοήθησε η οργάνωση της απελευθερωμένης Σάμου από τον Λυκούργο Λογοθέτη με την ίδρυση του «Στρατοπολιτικού Διοργανισμού», τον Μάιο του 1821, που η Σάμιοι με καθολική ψηφοφορία αλλά και αντιπροσωπευτικό σύστημα, καθιερώθηκε η «λογοδοσία» των πολιτειακών οργάνων προς το εκλογικό σώμα και αποφάσιζε για τα σημαντικότερα ζητήματα.Η γενική συνέλευση πέραν των άλλων ζητημάτων που αποφάσιζε, έλεγχε με τα «κατάστιχα» την οικονομική διαχείριση [3] και τα ποσά που δινόταν από το κοινό ταμείο για την κατασκευή πλοίων, τον πολεμικό εξοπλισμό τους αλλά και για τη λειτουργία των πλοίων. Σώζονται κατάστιχα από την αρχή του αγώνα από τον Μάιο του 1821 που αναγράφουν λειτουργικά έξοδα σε πολεμοφόδια των πλοίων [3].
Έτσι με την οργανωτική και οικονομική ενίσχυση άρχισε να δημιουργείται ο στόλος των Σαμίων. Το πρώτο καταδρομικό πλοίο έφερε το όνομα «Παναγιά» και ήταν ο μαρτίγος του καπετάνιου Μανώλη Χατζηγεωργίου, με το όνομα «Παναγία». Ο Μανώλης Χατζηγεωργίου μετέτρεψε το πλοίο του σε καταδρομικό με παρότρυνση της Φιλικής Εταιρείας [1]. Οι ταρσανάδες άρχισαν να δουλεύουν ακατάπαυστα τροφοδοτούμενοι από τα πλούσια σεξυλιά δάση του νησιού και έφτιαχναν πλοία με πολεμικές δυνατότητες [2]. Έτσι ναυπηγήθηκε ο πάρωνας (μπρίκι, βρίκι ή βρίκιον αγγλ. Brig) «Αχιλλέας» του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη εξοπλισμένος με 20 κανόνια (τηλεβόλα), η ημιολία «Χαρίκλεια» του Κωνσταντίνου Παλαιού με 6 κανόνια, η ημιολία (γολέτα ή σκούνα είναι δίστηλο ιστιοφόρο πλοίο) «Σκύλλα» του Παράσχου Τσακιρόπουλου με 4 κανόνια και ο μαρτίγος«Άγιος Νικόλαος» του Θεοδώρου Φώκου με 6 κανόνια κι άλλα μικρότερα πλοία.
Το 1824 η ναυτική δύναμη του νησιού αποτελούνταν από δύο μπρίκια, μία μαρτιγάνα, τέσσερις μαρτίγοι, εννέα γολέτες, δώδεκα τσερνίκια, τρία μίστικα και τρεις τράτες ή γαλιότες, ένα ζαμπέκο, σύνολο 35 πολεμικά [2].
Η αποστολή του στόλου των Σαμιακών πλοίων ήταν η περιπολία και η φρούρηση του νησιού από τα τουρκικά πλοία[4]. Το 1822 ο Σαμιακός στόλος μεταβαίνει στη Χίο με σκοπό την απελευθέρωση της. Τα Σαμιακά πλοία πέρα από τις περιπολίες εφορμούσαν στα μικρασιατικά παράλια και με τις επιδρομές κρατούσαν απασχολημένους τους Τούρκους αλλά και συγκέντρωναν πολλά λάφυρα. Επιπλέον τα σαμιώτικα πλοία συνεργάζονταν με τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο και αναλάμβαναν κι αποστολές.Η τόλμη, η γενναιότητα και η ναυτοσύνη των Σαμιωτών ναυτών ήταν παροιμιώδης, με αμέτρητες τις ιστορίες που διηγούνταν οι ναυτικοί μεταξύ τους.
Σημαντικό είναι να θυμόμαστε και να αναφέρουμε σε κάθε ευκαιρία τους πρωταγωνιστές του αγώνα για την απελευθέρωση. Η παρακάτω λίστα [2] αποτελείται από τα πλοία και τους καπετάνιους τους.
Πίνακας 1 Κατάλογος των πολεμικών πλοίων της Σάμου το 1824
| Ονοματεπώνυμο πλοιάρχου | Είδος πολεμικού πλοίου | Όνομα πλοίου |
| 1.Κων/ντος Λαχανάς | Γολέτα (ημιολία, σκούνα) | Πυθαγόρας |
| 2.Σταμάτης Γεωργιάδης | Μπρίκι (πάρων) | Αχιλλέας |
| 3.Μανώλης Χατζηγεωργίου | Μαρτιγάνα | Παναγία |
| 4.Μανώλης Αγγελινίδης | Μαρτίγος (μυοπάρων) | |
| 5. Παράσχος Τζακιρόπουλος | Ζαμπέκο | |
| 6.Αντώνιος Τσακμάκης | Μαρτίγος | |
| 7.Γιάννης Γιαγιάς | Τσερνίκι | Στρίγλα |
| 8.Δημήτριος Αυτιάς | Τσερνίκι | Σκορδούλα |
| 9.Θεόδωρος Φώκος | ΤσερνίκιΜαρτίγος | Άγιος ΝικόλαοςΑρίσταρχος |
| 10.Σωτήρης Κατσούλης | Τσερνίκι | Κατσούλενα |
| 11.Γεώργιος Τραχηλάκης | Μαρτίγος | |
| 12. Περής Ιωάννου | Μαρτίγος | |
| 13. Μανώλης Σοφούλης | Τσερνίκι | |
| 14.Μανώλης Φαράκλας | Τσερνίκι | |
| 15.Κων/νοςΠαληός | Γολέτα | Χαρίκλεια |
| 16.Μιχ. Πύρος | Γολέτα | |
| 17.Κων/νοςΜισιτζής | Γολέτα | |
| 18.Κων/νοςΚονταξής | Γολέτα | |
| 19.Μιχαήλ Πήλιος | Γολέτα | |
| 20.Κων/νοςΚοντραφούρης | Τσερνίκι | |
| 21.Παν. Βαλσάμος | Μπρίκι (πάρων) | Τριαντάφυλλο |
| 22.Πα. Μαλαματένιας | Τσερνίκι | |
| 23.Ασλάνης Τσακαλοφάς | Γαλιώτα | |
| 24.Γ. Χατζή Κωνσταντίδενας | Γαλιώτα | |
| 25.Δημ. Παπά Ανδρέα | Μίστικο (σεμπέκι ή λιβυρνίς) | |
| 26.Ζαχαρίας Παναγιωτάκης | Γαλιώτα | |
| 27.Παν. Καρλοβασίτης | Μίστικο | |
| 28.Κων/νος Μανιάτης | Μίστικο | |
| 29.Κων/νοςΕπιτρόπισας | Τράτα | |
| 30.Ιωάν. Παράσχος | Τράτα | |
| 31.Κων/νος Καραγιαννάκης | Τσερνίκι | |
| 32.Ασλάνης Σαντορινιός | Τράτα | |
| 33.Θεόδ. Τσακουμάκης | Τσερνίκι | |
| 34.Μαν. Χατζή Ναλέτης | Τσερνίκι | |
| 35.Στέφανος Χράπης | Τσερνίκι |
Αναφορές
[1] Ελπίδα Κατσικογιάννη, «Τα Πλοία της Σάμου στο Αγώνα του 1821», 2011, Σάμος, Πυθαγόρειο Γενικό Λύκειο Σάμου, http://lyk-samou.sam.sch.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=120:1821&catid=36:general-articles-category&Itemid=106.
[2] Γιάννης Ζαφείρης , Λογοθέτης Λυκούργος, ο μεγάλος του 1821, Αθήνα 1977,σελ. 110.
[3] Χρίστος Λάνδρου, Τα Σαμιακά κατάστιχα του 1821 και τα πλοία «προς φύλαξιν της πατρίδος», εφημ. Χαραυγή 10 Ιουλίου 2010.
[4] Κωνσταντίνος Μπλέσης, Από την οθωμανική νομιμότητα στο εθνικό κράτος: το «άτομο» στο επίκεντρο της Ιστορίας Λυκούργος Λογοθέτης (1772-1850), Αθήνα, 2013, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
[5] Γεώργιος Νικολάου, Τα Ομοιώματα των Πλοίων της Επανάστασης του ’21 από τη Συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, 2014, Αθήνα, ΙΕΕΕ.
