Γράφει η Χαρά Τσιαλού (Β5)
«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα…»
Τι να σημαίνει, άραγε, το τελικό αυτό σύνθημα του βιβλίου, μέσω του οποίου συμπυκνώνεται το βαθύτερο νόημα του έργου, εκφράζοντας, παράλληλα, με δεξιοτεχνία μία αποκαλυπτική αλήθεια; Για να μπορέσουμε να διακρίνουμε την παρακμή της κοινωνίας που έχει δημιουργήσει ο Όργουελ, επιβάλλεται να αποσαφηνίσουμε κάθε συμβολισμό της.
Μέσα από μία σατιρική προσέγγιση, ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την κατάσταση που επικρατεί μετά από την «έκρηξη» μίας επανάστασης, εστιάζοντας κυρίως στη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Έτσι, στα πρόσωπα των χαρακτήρων αντικατοπτρίζεται κάθε είδους επαναστάτη… Το εύρος των χαρακτήρων εκτείνεται από αφανείς ήρωες με τη φλόγα της επανάστασης να σιγοβράζει στη ψυχή τους, μέχρι και διεφθαρμένους «επαναστάτες» που επιδιώκουν την επικράτησή τους στην πολιτική σκηνή της φάρμας.
Ποιοί, όμως, είναι αυτοί οι πολύκροτοι πρωταγωνιστές μας και τι ενσαρκώνουν; Αρχικά, γνωρίζουμε τον κύριο Τζόουνς -έναν δούλο του ποτού- ο οποίος διοικεί τη Φάρμα των Αφεντάδων με απολυταρχικό και βάναυσο τρόπο… Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, δηλαδή, ενός σκληροτράχηλου δυνάστη ή δικτάτορα, γεγονός που διαπιστώνεται και από το όνομα της φάρμας του. Τα ζώα εκφράζουν την αγανάκτησή τους για αυτή την ονομασία, υποστηρίζοντας ότι αυτά συντελούν στο να διατηρείται η φάρμα, ενώ ο Τζόουνς σφετερίζεται το έργο τους. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τον γέρο Στρατηγό, ένα σοφό γουρούνι που θα αποτελέσει έμπνευση και πρόδρομο της επανάστασης των ζώων έναντι του καταπιεστή τους, δηλαδή του ανθρώπου. Ο Στρατηγός θα καταφέρει να καταστήσει όλα τα ζώα κοινωνούς των επαναστατικών ιδεών του και έτσι η εξέγερση τους, όχι μόνο θα πετύχει τον εκτοπισμό του Τζόουνς από την ιδιοκτησία του, αλλά και θα οδηγήσει τις υπόλοιπες φάρμες σε έναν επαναστατικό αναβρασμό για την διεκδίκηση της ελευθερίας τους! Κατόπιν της απελευθέρωσης τους, τα ζώα θα δημιουργήσουν μία κοινωνία από την αρχή… Θα έρθουν αντιμέτωποι με το δυσχερές έργο της ανοικοδόμησης της Φάρμας και ως πρώτο βήμα θα τη μετονομάσουν Φάρμα των Ζώων, καθώς και θα ορίσουν τον Ναπολέοντα, τον Χιονή και τον Γρυλή –τα τρία πιο έξυπνα γουρούνια- ηγέτες. Επιπλέον θα δημιουργήσουν εφτά απαραβίαστες εντολές, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος μίας απολυταρχικής διακυβέρνησης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, παρ’ όλο που ο Χιονής αποτελεί ένδοξο επανάσταση, αφοσιωμένο ηγέτη, καθώς και διορατικό στρατηγό, του οποίου η προσφορά θα είναι καταλυτική στη μάχη της Στρούγκας και έτσι θα αποσοβηθεί ο κίνδυνος της ανακατάληψης της φάρμας, προδίδεται… Ο Ναπολέων, όντας φιλόδοξος και χειριστικός, θα καταφέρει μέσω της επιδοκιμασίας του Χιονή και διαδίδοντας έντονη προπαγάνδα, μέσω του Γρυλή –το πιστό του φερέφωνο- θα καταφέρει να τον εκδιώξει αφού τον κυνηγήσουν τα πιστά σκυλιά/όργανα καταστολής του, να στρέψει όλη τη φάρμα εναντίον του και να τον διακηρύξει εχθρό τους. Έτσι, θα εγκαινιαστεί μία μακρά περίοδος τυραννίας, με απόλυτο δικτάτορα τον αρχηγό Ναπολέοντα, ο οποίος θα απαιτήσει να αποκαλείται από τα υπόλοιπα ζώα με μεγαλοπρεπείς τίτλους, όπως ο Πατέρας όλων των Ζώων. Μέσα στο τυραννικό αυτό καθεστώς, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την ολοκληρωτική παρακμή της Φάρμας, καθώς παρατηρεί αυταρχικές πολιτικές, όπως την παραποίηση των εντολών και τον μετασχηματισμό τους. Συγκεκριμένα, παράδειγμα της εν λόγω κατάστασης αποτελεί το γεγονός ότι οι εντολές, ενώ καθιστούσαν σαφές ότι απαγορεύεται το αλκοόλ στα ζώα ή η είσοδος τους στο σπίτι του Τζόουνς, ο Ναπολέων θα στείλει τον Γρυλή, να τις μετασχηματίσει, για να μπορεί να απολαμβάνει τις ανέσεις του ανθρώπινου είδους, με την πρόφαση ότι τα γουρούνια προσφέρουν καθημερινά πολύτιμο πνευματικό έργο. Τέλος, όσον αφορά τους πρωταγωνιστές, μέσα από τα δικά μου μάτια ξεχώρισε ο Γροθιάς –το ρωμαλέο και στιβαρό άλογο – που αντιπροσωπεύει την εργατική τάξη ή το προλεταριάτο, εφόσον θα αφιερώσει όλη του τη ζωή στο να προσφέρει επίπονο έργο για να χτιστεί ο ανεμόμυλος, που είχε υποσχεθεί ο Ναπολέων ότι θα προσφέρει μεγαλύτερα κέρδη στη φάρμα και στιγμές χαλάρωσης στα ταλαιπωρημένα από τη συνεχή εργασία ζώα.
Αξιοσημείωτο σημείο του βιβλίου, αποτελεί το πόσο εύκολα ο δικτάτορας Ναπολέων χειραγωγούσε τα υπόλοιπα ζώα της φάρμας, έτσι ώστε να μπορέσει να καταστείλει οποιαδήποτε προσπάθεια εξέγερσης… Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιούσε ως φύλακες άγρια σκυλιά, σκορπώντας τον τρόμο, εκμεταλλευόταν την τυφλή εμπιστοσύνη του Γρυλή, ο οποίος, όντας πιστός αυλοκόλακας, υπερασπιζόταν κάθε του απόφαση και με δημόσιες εκτελέσεις όλων των ζώων που θεωρούνταν προδότες, επέβαλλε τον παραδειγματισμό και την τιμωρία των «ενόχων».
Εν τέλει, υπάρχει έστω και ένα ψήγμα αλήθειας στη φράση «Όλα τα ζώα είναι ίσα»; Και αν ναι, πού βρίσκεται; Βρίσκεται, μήπως, στα ολοένα και αυξανόμενα κέρδη των γουρουνιών ή μήπως στον κάματο των λαϊκών στρωμάτων; Ο Όργουελ αποφασίζει να μας αποκαλύψει την πολυζήτητη αυτή αλήθεια με την αλληγορία της Φάρμας των Ζώων, η οποία αποτελεί έναν συμβολισμό για τον σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο, όπως αποδεικνύεται στο τέλος. Και έτσι, καταλήγει στο ότι υπάρχουν ζώα που είναι πιο ίσα από τα υπόλοιπα, υπάρχουν ζώα που υπόσχονται ανέσεις, φαγητό, στέγη και πρωτίστως ελευθερία, υπό τον ρητό όρο ότι θα αφιερώσεις όλη σου την ύπαρξη στην εργασία, υπάρχουν ζώα που πλουτίζουν από την εκμετάλλευση των υπολοίπων… Και σε κάνει να αναρωτιέσαι, επαναστάτησαν πραγματικά; Απαλλάχτηκαν από το ζυγό του δυνάστη τους; Ή εγκλωβίστηκαν σε έναν αέναο και φαύλο κύκλο οδύνης;
