Η κινηματογραφική δημιουργία «Καθρέφτης» του διάσημου ρώσου σκηνοθέτη Αντρέι Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι (1932 -1986) κυκλοφορεί το 1975 και συνεπαίρνει το κοινό με την οπτική μαεστρία και την χαοτική φύση των ονείρων που περιπλέκονται με την πραγματικότητα.
Η ανάμνηση, απογυμνωμένη από την αυστηρότητα της λογικής, παρουσιάζεται με άριστη χρήση της κινηματογραφικής γλώσσας, ρέοντας ως κάτι ολοκληρωτικά ανθρώπινο και όχι μηχανικό. Η ταινία, γεμάτη περίπλοκους συνειρμούς, πραγματεύεται τον έλεγχο της κατεύθυνσης της ζωής, καθώς ο πρωταγωνιστής ανατρέχει στην παιδική του ηλικία ως πιθανή πηγή εύρεσης νοήματος.
Η τελική σκηνή βρίσκει τον ετοιμοθάνατο ποιητή στο κρεβάτι του, έτοιμο πια να αποδεχτεί το πεπρωμένο του. Αφού κρατά τρυφερά, αλλά ταυτόχρονα με βεβαιότητα, ένα πουλί, το απελευθερώνει ανοίγοντας και υψώνοντας την παλάμη του, σαν να αποχαιρετά τον παιδικό του εαυτό.
Το όνειρο που ακολουθεί δείχνει την επανασύνδεση του παιδιού με την μητέρα του, την οποία υποδύεται η μητέρα του Ταρκόφσκι. Τις μορφές των παιδιών και της μητέρας που αποχωρούν, καθώς και την μαγευτική φύση που τους περιβάλλει, ντύνει το ηλιοβασίλεμα μαζί με τις βαθιά συναισθηματικές μελωδίες του Μπαχ που κάνουν την ψυχή να αναβλύζει.
Η μαγεία της τελευταίας σκηνής κρύβεται σε μια παράδοξη εικόνα. Η μητέρα, στην νεότερη εκδοχή της, παρατηρεί από απόσταση τον εαυτό της σε γηραιότερη ηλικία με τα παιδιά της. Έτσι, ο Ταρκόφσκι αξιοποιεί το αντίθετο του συνηθισμένου και της λογικής και όχι το φυσιολογικό, που θα ήταν ο χαρακτήρας σε μεγάλη ηλικία να αναπολεί τον εαυτό του στο παρελθόν.
Επομένως, η ανάμνηση εδώ δεν αποτελεί αποκλειστικά προϊόν του παρελθόντος, αλλά καθρέφτη συναισθημάτων εξαιτίας της αμετάλλακτης αδυναμίας απέναντι στον χρόνο και την φύση.
Ο Ταρκόφσκι δήλωσε πως επεδίωξε να τονίσει την αθανασία της ψυχής της μητέρας, μέσα από ένα κλίμα καταστροφής της ύλης που αποδίδεται στον χρόνο.
Στο ημερολόγιό του, εξομολογήθηκε πως η ταινία αυτή επιβεβαίωσε την αξία του προσωπικού βιώματος συναισθημάτων και την δική του ενδόμυχη αλήθεια: “ Όσον αφορά την δομή, ο «Καθρέφτης» για εμένα είναι, γενικά, η πιο πολύπλοκη από τις ταινίες μου – ως δομή, όχι ως ξεχωριστό κομμάτι, αλλά ακριβώς ως κατασκευή. Η δραματουργία της είναι εξαιρετικά σύνθετη ”.
Η κινηματογραφία είναι το δυνατό σημείο της ταινίας. Η μια τοποθεσία συγχωνεύεται στην άλλη, ενώ οι χαρακτήρες μεταμορφώνονται μπροστά στα μάτια του θεατή. Παρηγορητικοί άνεμοι πνέουν ανάμεσα στα χωράφια, μια φωνή απαγγέλει πίσω από την κάμερα, ενώ φαντασία και πραγματικότητα αποκτούν την ίδια όψη.
Πρόκειται για ένα όνειρο που παραμένει στην συνείδηση του θεατή χωρίς να γνωρίζει τι πραγματικά συνέβη και γιατί, ίσως αφήνοντάς τον να σταθεί απέναντι στον καθρέφτη της δικής του ζωής, αντικρίζοντας την ομορφιά και την ασχήμια…
“That’s because we don’t trust nature
that is inside us.
Always this suspiciousness, haste, and
no time to stop and think.”
Μυρτώ Λιάκου
