Η τεχνητή νοημοσύνη (TN) αναφέρεται στην ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα.
Η τεχνητή νοημοσύνη καθιστά τις μηχανές ικανές να ‘κατανοούν’ το περιβάλλον τους, να επιλύουν προβλήματα και να δρουν προς την επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου. Ο υπολογιστής λαμβάνει δεδομένα (ήδη έτοιμα ή συλλεγμένα μέσω αισθητήρων, π.χ. κάμερας), τα επεξεργάζεται και ανταποκρίνεται βάσει αυτών.
Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι ικανά να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους, σε ένα ορισμένα βαθμό, αναλύοντας τις συνέπειες προηγούμενων δράσεων και επιλύοντας προβλήματα με αυτονομία.
Είδη τεχνητής νοημοσύνης
Λογισμικά:
- online chatbot (π.χ. ChatGPT)
- εικονικοί βοηθοί
- λογισμικό ανάλυσης εικόνας
- μηχανές αναζήτησης
- συστήματα αναγνώρισης προσώπου και ομιλίας
Ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη σε μηχανές
- ρομπότ
- προσωπικοί ψηφιακοί βοηθοί
- αυτόνομα αυτοκίνητα
- τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη (drones)
- Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things) που περιλαμβάνει παιχνίδια
- συσκευές σπιτιού, κ.τ.λ.
Η ολοένα και αυξανόμενη εξάρτησή μας από συστήματα ΤΝ ενέχει, από την άλλη, δυνητικούς κινδύνους. Ένας από αυτούς είναι ο κίνδυνος για τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Η ΤΝ ως απειλή για τη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα
Τα αποτελέσματα που παράγουν οι τεχνολογίες ΤΝ εξαρτώνται από τον τρόπο σχεδιασμού τους και τα δεδομένα που χρησιμοποιούν. Τόσο ο σχεδιασμός όσο και οι βάσεις δεδομένων μπορούν να περιέχουν προγραμματισμένες ή μη προκαταλήψεις (biases). Για παράδειγμα, σημαντικές πτυχές ενός ζητήματος ενδέχεται να μην έχουν ενσωματωθεί στον αλγόριθμο ή μπορεί να έχουν προγραμματιστεί με τρόπο που να αντανακλούν και αναπαράγουν συγκεκριμένες προκαταλήψεις. Η κακή χρήση της ΤΝ μπορεί να οδηγήσει στη λήψη μεροληπτικών αποφάσεων (με βάση το φύλο, την εθνότητα και την ηλικία) κατά τη πρόσληψη ή απόλυση εργαζομένων, τη χορήγηση δανείων ή τη άσκηση ποινικών διώξεων.
Η ΤΝ μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στο δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής και της προστασίας των δεδομένων. Μπορεί, για παράδειγμα, να χρησιμοποιηθεί από τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου ή για τον εντοπισμό και την ανάλυση προφίλ ατόμων στο διαδίκτυο. Ακόμη, επιτρέπει τη συγκέντρωση μεμονωμένων πληροφοριών που έχει παράσχει ένας χρήστης και το συνδυασμό τους με νέους τρόπους για την παραγωγή ενός άγνωστου για τον χρήστη αποτελέσματος.
Μπορεί να αποτελέσει, επίσης, απειλή για τη δημοκρατία: η ΤΝ έχει ήδη κατηγορηθεί για τη δημιουργία διαδικτυακών “θαλάμων αντήχησης” (echo chambers) βάσει προγενέστερης διαδικτυακής συμπεριφοράς, την εμφάνιση περιεχομένου που αντιστοιχεί μόνο στις προτιμήσεις του χρήστη αντί για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που να ενθαρρύνει τον πλουραλιστικό και τον ανοικτό δημόσιο διάλογο. Μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ρεαλιστικών αλλά παραποιημένων βίντεο, ήχων και εικόνων, γνωστών ως “deepfakes”, που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την οικονομία, να βλάψουν τη φήμη ορισμένων ανθρώπων και να θέσουν εμπόδια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ενώ μπορούν να προκαλέσουν πόλωση στη δημόσια σφαίρα και χειραγώγηση εκλογών.
Η ΤΝ μπορεί επίσης να περιορίσει την ελευθερία του συνέρχεσθαι και της ειρηνικής διαμαρτυρίας, καθώς έχει τη δυνατότητα εντοπισμού και ανάλυσης προφίλ ατόμων που ταυτίζονται με μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή πράξεις.
Προτάσεις για ειρηνική σύμπλευση της ΤΝ με την δημοκρατία
Πρώτον, αδήριτη καθίσταται η ανάγκη εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών αναφορικά με τις προκλήσεις της ΤΝ.
Δεύτερον, απαιτεί προσεκτική ρύθμιση προκειμένου η ΤΝ να χρησιμοποιείται για το «κοινό καλό», με γνώμονα ανθρωπιστικές αρχές όπως η ποικιλομορφία, η ισότητα και η ένταξη, που κατοχυρώνονται στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Το νομικό πλαίσιο πρέπει να θεσπίζει ανεξάρτητους μηχανισμούς εποπτείας για την αποτελεσματική συμμόρφωση, ώστε να διασφαλίζεται η λογοδοσία.
Τρίτον, η ενθάρρυνση της διαφάνειας και της επεξηγηματικότητας στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης είναι ζωτικής σημασίας για την ευκολότερη κατανόηση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και των κριτηρίων που διέπουν τα αποτελέσματά τους
Τέταρτον, βάσει της αρχής του πλουραλισμού σε όλη τη διαδικασία της τεχνητής νοημοσύνης, πρέπει να διασφαλίζεται η ποικιλομορφία των φύλων μεταξύ των επαγγελματιών, ο σχεδιασμός συστημάτων χωρίς αποκλεισμούς, τα επιμελημένα σύνολα δεδομένων, ο μετριασμός των μεροληπτικών πολιτικών αποκλεισμού, οι διαδικασίες αναγνώρισης προσώπου και οι συστάσεις πληροφοριών.
Πέμπτον, η ΤΝ για να λειτουργήσει απαιτεί την ψηφιοποίηση του κράτους. Οι δημοκρατικές αρχές της ισότητας, της λογοδοσίας και της διαφάνειας θα πρέπει να αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο της εφαρμογής του συστήματος ΤΝ, ιδίως στις δημόσιες υπηρεσίες.
Είναι στο χέρι μας να διαμορφώσουμε την ΤΝ ως εργαλείο δημοκρατικής αναβάθμισης και όχι ψηφιακού αυταρχισμού.
Αλεξάνδρα Ζαρίκα
Συντάκτης του Robospiens
Αναφορές
https://saferinternet4kids.gr/hot-topics/ai_tn/
https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/texnith-nohmosynh-kai-demokratia/
https://lifearchitect.ai/iq-testing-ai/
https://blog.gopenai.com/chatgpts-iq-is-155-einstein-s-was-160-predicting-gpt-5-132ed13c90ca
