Στο διάλειμμα

Γράφει η Νικολέτα Παπαγιαννοπούλου, Β2

Ο όρος νεκρή φύση περιγράφει ένα έργο τέχνης που απεικονίζει συνήθως μία σύνθεση από άψυχα αντικείμενα, που μπορεί να είναι είτε φυσικά, όπως τρόφιμα, λουλούδια ή νεκρά ζώα, είτε τεχνητά, όπως βάζα, διάφορα σκεύη ή βιβλία.

Στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη ήταν δημοφιλείς οι τοιχογραφίες που απεικόνιζαν φρούτα, ψάρια και πουλερικά και ονομάζονταν «ξένια», δηλαδή δώρα για τον καλεσμένο, καθώς υπήρχε η συνήθεια να προσφέρουν παρόμοια αντικείμενα κατά την υποδοχή τους.

Στον Μεσαίωνα παρατηρείται μία πιο ευρεία γκάμα αντικειμένων και σταδιακή βελτίωση της τεχνικής απεικόνισης προς μία πιο ρεαλιστική προσέγγιση. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα αντικείμενα έχουν κυρίως συμβολικό χαρακτήρα (π.χ. η απεικόνιση μίας νεκρής φύσης με κρίνο σε έναν Ευαγγελισμό, συμβολίζει την αγνότητα της Παναγίας).

Στις αρχαίες κοινωνίες της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας συμβολίζουν το ιερό –  θεϊκό στοιχείο, την ανθρώπινη δύναμη, τη μεταθανάτια ζωή, την καθημερινότητα, την εργασία, την αγάπη.

Μετά το 1600, ένα έντονο ενδιαφέρον από τους καλλιτέχνες και τους πάτρωνες της τέχνης θα ανανεώσει το είδος και θα του δώσει μία ξεχωριστή θέση στην τέχνη. Εμφανίζονται, για πρώτη φορά, οι Νεκρές φύσεις ως ξεχωριστό είδος και γίνονται ιδιαίτερα αγαπητές από το κοινό. Πρωτοπορούν οι Κάτω χώρες που με τη νέα τεχνική του λαδιού καταφέρνουν να αποδώσουν τεχνικά άψογα μία μεγάλη ποικιλία από υφές.

Το δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα, μοντέρνοι καλλιτέχνες, όπως ο Σεζάν και ο Πικάσο, δίνουν νέα διάσταση στο είδος. Χρησιμοποιούν τα αντικείμενα για να πειραματιστούν με τη σύνθεση, τη φόρμα και το χρώμα. Εξάλλου, καθώς είναι εύκολο να βρεθούν τα αντικείμενα που απεικονίζονται στις νεκρές φύσεις και έχουν χαμηλό κόστος, βοηθούν τον καλλιτέχνη στην εξάσκηση και στην τελειοποίηση της τεχνικής του.

Το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος των πραγμάτων τράβηξαν την προσοχή των ανθρώπων από την αρχή της ύπαρξης τους.

Στα τέλη της Αναγέννησης οι Νεκρές Φύσεις αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος( στυλ), ζωγραφικής και γίνονται περιζήτητες στο φιλότεχνο κοινό. Η ελαιογραφία αποδίδει άριστα και πολύ ρεαλιστικά τις συνθέσεις των Νεκρών Φύσεων.

Η ταπεινή μορφή τέχνης που κρύβει έναν κόσμο βαθύτερου νοήματος

Από όλα τα είδη της ζωγραφικής, η νεκρή φύση ίσως είναι το πιο αδικημένο. Στην ιστορία της τέχνης, η ζωγραφική νεκρών φύσεων ήταν ένα βασικό βήμα της εκπαίδευσης των νέων καλλιτεχνών, για να μάθουν την απόδοση, την προοπτική και τη χρήση του χρώματος και του φωτός.

Η νεκρή φύση ως είδος ζωγραφικής εκτός από στυλιστικό ενδιαφέρον όσον αφορά στην απόδοση των όγκων και των αντικειμένων ανάλογα με τις επικρατούσες τάσεις της εποχής, συχνά κρύβει και βαθύ συμβολισμό. Τα αντικείμενα που απεικονίζονται μπορεί να αντιπροσωπεύουν ιδέες, γνωμικά, συναισθήματα και μεταφορικά μηνύματα.

Ένα παράδειγμα είναι οι νεκρές φύσεις “vanitas”, δηλαδή για τη ματαιοδοξία, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα της μόδας τον 17ο αιώνα. Συμβολίζοντας την παροδικότητα της ζωής και τη ματαιότητα του υλισμού, συχνά απεικόνιζαν φρούτα που σαπίζουν, κεριά που τελειώνουν ή ανθρώπινα κρανία. Αυτά ονομάζονται Memento Mori, μια λατινική φράση που σημαίνει «Θυμήσου ότι θα πεθάνεις» και υπενθυμίζουν τη ματαιότητα της ζωής και τη σιγουριά του θανάτου για όλους τους θνητούς.

Οι νεκρές φύσεις αποτελούν ένα σημείο συνάντησης αντίπαλων δυνάμεων: το μερικό και το όλο, το εφήμερο και το αιώνιο, το ιερό και το βέβηλο. Η απλότητα της θεματολογίας και η αναπαράσταση καθημερινών αντικειμένων καλεί τον θεατή να κοιτάξει με βλέμμα αργόσυρτο, βιώνοντας μια εμπειρία παρατήρησης η οποία τείνει να ξεπεραστεί σήμερα από την καταιγιστική ταχύτητα κατανάλωσης εικόνων σε διάφορα μέσα και συχνά, ταυτόχρονα.

17ος αιώνας. Ο «χρυσός» αιώνας της ζωγραφικής του Μπαρόκ και των Νεκρών Φύσεων.

Διαπρεπείς Ακαδημαϊκοί και άνθρωποι των γραμμάτων και των Τεχνών στις αρχές του 17ου αιώνα, όπως ο Andrea Sacchi , θεωρούσαν ότι η ζωγραφική  της νεκρής φύσης δεν είχε τη «βαρύτητα» που αξίζει η ζωγραφική ώστε να θεωρείται σπουδαία.

«Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει τέλεια τοπία είναι σπουδαιότερος  από έναν άλλο που ζωγραφίζει φρούτα, λουλούδια ή θαλασσινά αντικείμενα,. Αυτός που ζωγραφίζει ζωντανά ζώα είναι πιο αξιόλογος από εκείνους που αναπαριστούν μόνο νεκρά ζώα και  πράγματα χωρίς κίνηση. Ο  άνθρωπος  που είναι το τελειότερο έργο του Θεού  όταν  γίνεται μιμητής του Θεού αναπαριστώντας ανθρώπινες μορφές, είναι βέλτιστος των άλλων…».

Δήλωση του1667 από τον  André Félibien. Ιστορικού, αρχιτέκτονα και θεωρητικού Τέχνης.. Κλασική δήλωση της ιεραρχίας των ειδών ζωγραφικής. Ο André Félibien κατατάσσει τα είδη της ζωγραφικής: Πρώτα τοποθετεί την ανθρώπινη αναπαράσταση μετά την ζωγραφική ζωντανών ζώων ακολούθως  το τοπίο και τέλος τις νεκρές φύσεις.

Στα τέλη του 19ου  και στις αρχές του 20ου αιώνα εμπνευσμένοι καλλιτέχνες ,όπως ο Σεζάν και ο Πικάσσο δίνουν άλλη κατεύθυνση στις απεικονίσεις της Νεκρής Φύσης. Ζωγραφίζουν τα άψυχα αντικείμενα για να μελετήσουν νέους τρόπους απόδοσης της σύνθεσης, του χρώματος, της φόρμας..

Η ευκολία που προσφέρουν αυτά τα άψυχα «μοντέλα» τα έκανε ελκυστικά για τις αναζητήσεις και την τελειοποίηση της τεχνικής των καλλιτεχνών.

18ος αιώνας

Ο 18ος αιώνας συνέχισε τις Νεκρές Φύσεις του 17ου αιώνα αλλά η παραγωγή μειώθηκε.

Περνάμε από το Μπαρόκ του 17ου αιώνα στο Ροκοκό του 18ου. Η διακόσμηση με λουλούδια έγινε πολύ πιο κοινή σε πορσελάνες, ταπετσαρίες, υφάσματα και έπιπλα.

Οι φιλότεχνοι που είχαν τέτοιες διακοσμήσεις στα σπίτια τους προτιμούσαν να έχουν πίνακες με ανθρώπινες φιγούρες για αντίθεση με τη διακόσμηση.

Οι Γάλλοι  καλλιτέχνες κυριαρχούν αντίθετα με τον προηγούμενο αιώνα όπου την πρώτη θέση είχαν οι καλλιτέχνες των  Κάτω Χωρών.

Ο θρησκευτικός, αλληγορικός και συμβολικός χαρακτήρας των έργων Νεκρής Φύσης.

19ος αιώνας

Σ` αυτόν τον αιώνα έχουμε άνοδο και κυριαρχία των Ευρωπαϊκών Ακαδημιών, και κυρίως της Γαλλικής Ακαδημίας που κατείχε κεντρικό ρόλο στην Ακαδημαική τέχνη.

Η Νεκρή Φύση άρχισε να αποδυναμώνεται. Οι Ακαδημίες δίδασκαν το δόγμα της «Ιεραρχίας των ειδών» που υποστήριζε ότι η καλλιτεχνική αξία ενός πίνακα βασιζόταν κυρίως στο θέμα του. Στο Ακαδημαϊκό σύστημα, η υψηλότερη μορφή ζωγραφικής ήταν οι απεικονίσεις ιστορικής, βιβλικής ή μυθολογικής θεματολογίας, Τα έργα της Νεκρής Φύσης υποβιβάζονται στην χαμηλότερη θέση της καλλιτεχνικής ιεράρχησης. Προβεβλημένοι καλλιτέχνες, όπως ο Camille Corot και John Constable επιλέγουν απεικόνιση τοπίων της φύσης και όχι Νεκρές Φύσεις γιατί θεωρούν ότι έτσι τιμούν και σέβονται περισσότερο την πραγματικότητα.

Οι  5 πιο διάσημοι πίνακες νεκρών φύσεων στην ιστορία της τέχνης

1. Fede Galizia, Νεκρή φύση (περ. 1610)

2. Jean-Siméon Chardin, The Ray (1728)

3. Edouard Manet, Bunch of Asparagus and The Asparagus (1880)

4. Paul Cézanne, Νεκρή φύση με κρανίο (περ. 1898)

5. Georges Braque, βιολί και κηροπήγιο (1910)

Πηγές

https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/377402_i-psyhi-ton-apsyhon-poso-zontani-einai-mia-nekri-fysi

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B5%CE%BA%CF%81%CE%AE_%CF%86%CF%8D%CF%83%CE%B7