Τα Γιαννιτσά_Τοπική Πολιτιστική Κληρονομιά – Γεσθημανή Αποστολίδου

Τα περισσότερα σπίτια επί Τουρκοκρατίας ήταν ανώγεια, χωρίς δεύτερο όροφο. Ο λόγος για τον οποίογίνονταν αυτό ήταν γιατί οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν στους Έλληνες να έχουν σπίτια. ψηλότερα από τα δικά τους  Λίγα ήταν λοιπόν τα διώροφα κτίσματα στα Γιαννιτσά μέχρι τη δεκαετία του 50, κιαυτά ήταν κυρίως πρώην ανώγεια, στα οποία προσέθεταν έναν ακόμη όροφο.

Το παραπάνω γίνεται αντιληπτό κι από τα υλικά κατασκευής που ήταν διαφορετικά από τον ένα όροφο στον άλλο. Έτσι, ενώ τα ανώγεια ήταν συνήθως χτισμένα από πέτρα, ο δεύτερος όροφος ήταν συνήθως από ξύλο,σοβατισμένος μέσα κι έξω με λάσπη και άχυρο .

Για τους πιο εύπορους το αχούρι ήταν στην αυλή του σπιτιού, ενώ οι φτωχότεροι το είχαν στο ισόγειο και έμεναν από πάνω ¹²⁹. Οι σκάλες ήταν κυρίως εξωτερικές, ενώ για τους πιο προνομιούχους χτίζονταν σπίτια μεεσωτερικές ξύλινες σκάλες.

Όταν η πόλη κάηκε για δεύτερη φορά, τον Σεπτέμβρη του 1944, καταστράφηκε μεγάλος μέρος από τα παλιάσπίτια των Γιαννιτσών που ήταν κτισμένα κατά τη Μακεδονική αρχιτεκτονική.

Τα υλικά του χτισίματος των σπιτιών ήταν κυρίως η ντόπια ασβεστολιθική πέτρα, τα ξύλα και τα καλάμια, οι ωμές πλίνθοι, τα συμπαγή ψημμένα τούβλα. Για την σκεπή χρησιμοποιούσαν κεραμίδια, καθώς και στεγνά «σάζια»(καλάμια), που φθονούσαν τότε στον κάμπο των Γιαννιτσών.

Τα δωμάτια διημέρευσης και ύπνου βρίσκονταν στους επάνω ορόφους. Στο ισόγειο βρίσκονταν οι αποθηκευτικοί χώροι για τα σιτηρά με τα χτιστά «αμπάρια» ή τις πλεχτές με λυγαριά «κοφίνες» που ήταν επιχρισμένες με κοπριά γελάδας για στεγανότητα  .

Οι αυλές δεν ήταν όλες περιφραγμένες. Τα οικόπεδα περιφράσσονταν πρόχειρα με αγκαθωτούς θάμνους(παλιούρια) ή με δεμάτια βαμβακιού, ενώ το αποχωρητήριο (η «ανάγκη» ή ο «χαλές») βρίσκονταν λίγο μακριάαπό το σπίτι και ήταν μια ορθογώνια πρόχειρη κατασκευή. Πιο πέρα ήταν ο στάβλος, ο αχυρώνας, ο φούρνος, το κοτέτσι και το πηγάδι. Όταν δεν υπήρχε πηγάδι, η προμήθεια νερού γίνονταν από τις κεντρικές πηγές που υπήρχανστα Γιαννιτσά.

Τη δεκαετία του 50-60 άρχισαν να χτίζονται διώροφα σπίτια με χαρακτηριστικά νεοκλασικού τύπου. Αυτά τα σπίτια ήταν σχεδόν όμοια γιατί οι χτίστες της εποχής ακολουθούσαν ένα καθορισμένο σχέδιο.

Επικρατέστερος τύπος ήταν αυτός του διώροφου σπιτιού που είχε στον πάνω όροφο δυο υπνοδωμάτια, μια κουζίνα και ένα σαλόνι ¹³¹. Η κουζίνα των σπιτιών αυτής της εποχής χρησίμευε και για καθιστικό. Ήταν εξοπλισμένη -πριν ακόμη από την έλευση του ηλεκτρικού- με τον πάγκο, τον νιπτήρα και το μουσουλούκι για το πλύσιμο των πιάτων, και την γκαζιέρα ή τη φουφού για το μαγείρεμα που αργότερα αντικαταστάθηκε από τηνυγραερίου (πετρογκάζ). Είχε ακόμα την σόμπα, το μιντέρι, το τραπέζι, μια δυο καρέκλες και το ράδιο με μπαταρίες,το μόνο μέσο διασκέδασης εκείνης της εποχής.

Από τα σπίτια που ήταν χτισμένα σε νεοκλασικό τύπο, που βρίσκονταν κυρίως στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου ελάχιστα σώζονται, αφού τα περισσότερα κατεδαφίστηκαν λόγω αντιπαροχής.

Σπίτια εποικισμού 

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων έχτισε σπίτια για την υποδοχή των Ανατολικοθρακιωτών και των Ρουμελιωτών που έφτασαν στα Γιαννιτσά. Τα σπίτια αυτά, ήταν μονώροφα και είχαν ιδιαίτερη κατασκευή.

Πάνω στα πέτρινα θεμέλια των σπιτιών χτιζόταν ξύλινος σκελετός του οποίου γέμιζαν τα ενδιάμεσα κενά μεωμά ή ψημένα τούβλα. Για τις μεσοτοιχίες κάρφωναν πάνω στο ξύλινο σκελετό καλαμωτή και πάνω σε αυτή σοβάτιζαν. Το πίσω μέρος του σπιτιού ήταν πάντοτε πιο χαμηλό (1,5 μ.). Η στέγη ήταν δήριχτη, άνιση, με ντόπιακεραμιδιά βυζαντινού τύπου.

Είχαν τρεις χώρους. Από τη μονόφυλλη πόρτα της εισόδου ακολουθούσε ένας μακρύς κοινόχρηστος χώρος, η σάλα, που έπιανε όλο το μήκος του σπιτιού. Ο χώρος αυτός φωτιζόταν με ένα παράθυρο αριστερά της εισόδου. Το παράθυρο αυτό όπως και τα παράθυρα του υπόλοιπου σπιτιού άνοιγαν συρόμενα προς τα πάνω, δεν είχαν παντζούρια, και τα κάλυπταν κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες με μπλε χάρτινες κόλλες.

Δεξιά υπήρχε ένα μεγάλο δωμάτιο που ήταν και το μοναδικό με ξύλινο πάτωμα ενώ το υπόλοιπο σπίτι ήτανστρωμένο με καλά πατημένο κοκκινόχωμα. Στο δωμάτιο αυτό κοιμόταν όλη η οικογένεια και επίσης έτρωγε σε χαμηλά στρογγυλά τραπέζια, τους σοφράδες. Τέλος, δίπλα σε αυτό υπήρχε ένα ακόμη μικρότερο δωμάτιο που χρησίμευε σαν κουζίνα και κελάρι.

Κάτω από το μεγαλύτερο δωμάτιο υπήρχε υπόγειο με εξωτερική πόρτα και καταπακτή, και χρησίμευε κυρίωςως αποθηκευτικός χώρους καυσόξυλων ή ως μέρος για τον αργαλειό. Η θέρμανση γίνονταν νωρίς το χειμώνα με μαγκάλια, και όταν άρχιζαν τα μεγάλα κρύα με τζάκια ή ξυλόσομπες. Οι νοικοκυραίοι τα σπίτια αυτά τα βάφανε εξωτερικά με ασβέστη εκτός από μια λουρίδα γύρω γύρω και χαμηλά από το σπίτι, που ήταν βαμμένη με λουλάκι¹³² ή ώχρα ή και κοκκινόχωμα.

Πυρήνες

Μετά την απόσυρση του γερμανικού στρατού από την πόλη, πολλοί ήταν οι κάτοικοι που έμειναν άστεγοι λόγω της καταστροφής των σπιτιών τους από την πυρκαγιά.

Για να βοηθηθούν οι άνθρωποι αυτοί, ο Δήμος Γιαννιτσών αλλά και οι συμπολίτες τους με την εθελοντικήτους εργασία, τους βοήθησαν στην κατασκευή νέων σπιτιών που ονομάστηκαν

«πυρήνες», ή στην επισκευή όπου ήταν δυνατόν των παλιών τους σπιτιών.

Τα σπίτια αυτά ήταν συνήθως πέτρινα- άρα και απρόσβλητα από φωτιά- και είχαν ιδιαίτερηκατασκευή. Ονομάστηκαν δε πυρήνες από το πρώτο συνθετικό της λέξης [πυρ].

Κυριακή, Νάνση, Πελαγία, Δέσποινα