ΕΠΑΛ-ΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Των Φωτακοπούλου Χριστίνας και Χριστοπούλου Παναγιώτας

Στην Ελλάδα, όταν μιλάμε για τις «Γιορτές»,  αναφερόμαστε στην εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων (Θεοφάνεια). Παραδοσιακά η περίοδος αυτή διαρκεί 12 μέρες και υπάρχουν πολλά έθιμα συνδεδεμένα με αυτή.

Πλησιάζοντας προς τα Χριστούγεννα, αρχίζουν  οι προετοιμασίες ώστε όλα να είναι έτοιμα για την μεγάλη γιορτή της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού. Τα σπίτια καθαρίζονται από τις νοικοκυρές και λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα φτιάχνουν τα μελομακάρονα, τα οποία φυσικά τρώγονται την ημέρα των Χριστουγέννων με την λήξη της νηστείας. Στο παρελθόν τα μελομακάρονα ήταν αποκλειστικά για τα Χριστούγεννα κι οι κουραμπιέδες για την Πρωτοχρονιά. Σήμερα όμως ο διαχωρισμός αυτός δεν τηρείται.

Ένα από τα έθιμα των Χριστουγέννων είναι το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου και η γαλοπούλα στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Σήμερα όλοι στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα, είτε φυσικά είτε τεχνητά. Συνήθως στολίζονται λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα και παραμένουν στα σπίτια μέχρι τα Φώτα. Στην Κρήτη παλιότερα το έθιμο αυτό δεν υπήρχε. Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας στόλιζαν μικρά καραβάκια, θέλοντας να τονίσουν ότι η θάλασσα έχει μεγάλη σημασία για την χώρα μας.

Ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα      

 Το χριστόψωμο

Από τις προετοιμασίες της παραμονής των Χριστουγέννων πιο χαρακτηριστική είναι εκείνη που αναφέρεται στο ζύμωμα του χριστόψωμου. Οι νοικοκυρές κάνουν τη ζύμη με ιδιαίτερη ευλάβεια γιατί θεωρείται το έργο αυτό θείο. Είναι έθιμο καθαρά χριστιανικό. Σε κάθε τόπο φτιάχνεται σε διάφορες μορφές το Χριστόψωμο κι έχει διαφορετικές ονομασίες όπως: «ψωμί του Χριστού», «Σταυροί», «βλάχες» κ.ά.»

  Το τάισμα της βρύσης

Στην Κεντρική Ελλάδα τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το «τάισμα» της βρύσης. Πηγαίνουν τα μεσάνυχτα οι κοπέλες στην πιο κοντινή βρύση και παίρνουν το αμίλητο νερό, αφού αφήσουν προηγουμένως εκεί βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς».

   Τα δαιμονικά

Στα Γρεβενά ανάβουν μεγάλο κούτσουρο, στη γωνιά από την παραμονή των Χριστουγέννων και η φωτιά καίει συνέχεια μέχρι τα Φώτα για να προστατεύει την οικογένεια από τα δαιμονικά

 Συνηθισμένο έθιμο σε όλη την Ελλάδα είναι η χοιροφαγία, καθώς και η ετοιμασία ειδικών γλυκισμάτων για τις ημέρες αυτές, όπως είναι τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες η ο μπακλαβάς.

  Την παραμονή των Χριστουγέννων οι δρόμοι πλημμυρίζουν από τις φωνές των παιδιών που ψάλλουν τα κάλαντα. Οι «νοικοκυραίοι» τους ανταμείβουν τώρα πια με χρήματα, ενώ παλιότερα με καρύδια και γλυκίσματα του σπιτιού.

Κάτι ακόμα που πρέπει να αναφέρουμε,αν και βέβαια δεν είναι έθιμα,αλλά συνήθεια ειναι η εκκλησιαστική ακολουθία των Χριστουγέννων που ψάλλεται στις εκκλησίες κατά το ξημέρωμα και είναι γεμάτη από λαμπρούς ύμνους των μεγάλων υμνογράφων της εκκλησίας.

  Τα έθιμα της Πελοποννήσου

Tο σπάσιμο του ροδιού

  Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία μαζί με ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Μετά την λειτουργία μπαίνοντας μέσα στο σπίτι, με το δεξί,ο νοικοκύρης σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά». Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Το κυνήγι τα Χριστούγεννα στα χωριά της Μάνης

Κατά τη διάρκεια της σαρακοστής τα περισσότερα παιδιά βγαίνουν για κυνήγι. Τα βράδια, όταν το κρύο αρχίζει να τσούζει, παίρνουν το «φακό» με καινούργια «πλάκα» και γυρίζουν στα χαλάσματα κοντά στο χωριό. Στόχος τους οι γουργουγιάννηδες, τα μικρά πουλάκια που κουρνιάζουν εκεί. Τα θαμπώνουν  με το φακό και τα πιάνουν. Αν είναι πολύ ψηλά, τα χτυπάνε με τις σφεντόνες. Η μάνα ή κάποια μεγάλη αδερφή, τα καθαρίζουν και τα παστώνουν. Τα βάζουν γυάλινα βάζα, για να τα φάνε τα Χριστούγεννα.

Οι τηγανίδες (Χωριά της Έξω Μάνης)

Σε όλα τα σπίτια, παραμονές Χριστουγέννων θα έπλαθαν και θα έψηναν τις τηγανίδες, τα μανιάτικα λαλάγγια. Στο σοφρά ή σε κάποιο τραπέζι κοντά στην φωτογονία, η μητέρα και τα κορίτσια έπλαθαν το έτοιμο ζυμάρι σε χοντρό μακαρόνι, τις τηγανίδες, και το δίπλωναν τεχνικά στα τέσσερα. Μετά το έριχναν στη μεγάλη τηγάνα που ήταν γεμάτη καυτό λάδι πάνω στη φωτιά, για να ψηθεί. Η πρώτη τηγανίδα, μεγάλη και στρογγυλή με σταυρό στη μέση ήταν του Χριστού, η δεύτερη παρόμοια του σπιτιού κ.λ.π. Τις ψημένες τηγανίδες τις έβαζαν μέσα σε μπουρέκια (στρογγυλά μπακιρένια ταψιά) και σε λεκάνες. Όταν στράγγιζαν καλά τις έβαζαν σε κοφίνια και τις κρεμούσαν ψηλά. Η ποσότητα του ζυμαριού που θα γινόταν τηγανίδες ήταν αρκετή και πάντοτε ανάλογη με τον πληθυσμό της φαμελιάς. Η φωτιά για τις τηγανίδες έπρεπε να είναι δυνατή και να έχει διάρκεια. Γι αυτό ο πατέρας είχε σκίσει σκίζες τα χοντρά κούτσουρα. Ήταν η καλύτερη καύσιμη ύλη για την περίπτωση. Τα παιδιά παρακολουθούσαν και όλοι, αν δεν ήταν Τετάρτη ή Παρασκευή, δοκίμαζαν και έκαναν τις κρίσεις τους. Και κάθε χρόνο σχεδόν εύρισκαν τα ίδια ελαττώματα στο πλάσιμο και το ψήσιμο, όταν μάλιστα κάποιος ήθελε να πιει νερό του έλεγαν να γυρίσει την πλάτη προς το τηγάνι για να μην …τον βλέπουν οι τηγανίδες και ρουφάνε το λάδι. Οι «λυπημένοι», που είχαν πρόσφατο θάνατο, δεν έψηναν τηγανίδες, τους πήγαιναν όμως συγγενείς και φίλοι. Άλλα γλυκά που έφτιαχναν στο σπίτι την περίοδο αυτή ήταν οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα.

ΠΗΓΕΣ: http://dim-rizou.pel.sch.gr/ergasies/xristougena/page08.htm

http://www.newsbomb.gr/koinwnia/story/102562/prototypa-hristoygenniatika-ethima-ana-tin-ellada

http://www.fresh-press.gr/index.php/korinthia/periferia/13996.html

Περιοδικό Μάνη, Χθες, σήμερα, αύριο