Τα χελιδονίσματα, σύμφωνα με την έρευνα της επιστήμης της ελληνικής λαογραφίας, είναι άσματα (=τραγούδια), τα οποία έχουν την καταγωγή τους στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας.

Είναι γλυκόηχα και χαριτωμένα και παλιότερα τα τραγουδούσαν τα παιδιά, οι μικροί μαθητές, την 1^η Μαρτίου. Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και κρατούσαν στα χέρια τους ένα ομοίωμα χελιδόνας που ήταν το στοιχείο αναφοράς. Άσμα είναι, της αρμονικής ένωσης του λόγου και της μουσικής, με ρυθμό και μέλος η έκφραση των διαφόρων ισχυρών συναισθημάτων του ανθρώπου που πολλές φορές και ιδιαίτερα στο λαό συνοδεύει τις ρυθμικές κινήσεις του σώματος και στην εργασία και στο χορό. Το άσμα παράγεται από το ρήμα άδω(= τραγουδώ). Απ’ αυτό η ωδή, το ωδείο, ωδικό πτηνό, αηδόνι, αοιδός(= τραγουδιστής) κ.λ.π. Τα  άσματα παρουσιάζουν την ιδιαίτερα έντονη έκφραση της δραστηριότητας του δήμου (=λαού) του θυμόσοφου, απ’ όπου και λέγονται δημοτικά τραγούδια. Επαινούν την καλή συμπεριφορά και πράξη των ανθρώπων, και ψέγουν την κακή. Ανάλογα με το περιεχόμενό τους, που είναι η δραή της κάθε λαϊκής ομάδας, ο ερευνητής λαογράφος τα χώρισε σε κατηγορίες. Όπως: ιστορικά, κλέφτικα, ακριτικά, παραλογές, ερωτικά, νυφιάτικα, περιγελαστικά, νανουρίσματα, της ξενιτιάς, μοιρολόγια, του κάτω κόσμου, παιδικά και εκείνα που έχουν σχέση με γιορτές και έθιμα, όπως τα κάλαντα αλλά και χελιδονίσματα, άσματα δηλαδή που τραγουδούσαν τα παιδιά την 1^η Μαρτίου και κρατούσαν ομοίωμα χελιδόνας. Στο λαιμό της έδεναν στριμμένη κόκκινη και άσπρη κλωστή, το μάρτη, τη μαρτιά που έδιωχνε το κακό, γι’ αυτό το ‘βαζαν και στο χέρι τους, όπως συμβαίνει και σήμερα. Έτσι τιμούσαν το Μάρτη που είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης, και πολύ παλιά ήταν ο πρώτος μήνας του έτους και καλωσόριζαν τον ερχομό της Άνοιξης και τις αποδημητικής χελιδόνας. Το αρχαίο άσμα είναι το εξής: «Ήλθε, ήλθε χελιδών, καλάς ώρας άγουσα, καλούς ενταυτούς, επί γαστέρι λευκά, επίνω τα μέλανα».

Το νεώτερο άσμα ,στο οποίο υπάρχει η αρμονική η εναλλαγή του λόγου μεταξύ παιδιών και χελιδόνας,: «Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μελιδόνα, κάθισε και λάλησε και γλυκά κελάηδησε, κι έφερε την Άνοιξη. Μάρτη, άρτι μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ, κι αν φλεβίσεις κι αν τσικνίσεις, καλοκαίρι θα μυρίσεις. Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσεις, πάλι Άνοιξη θ’ ανθίσεις. τώρα που ήρθε η χελιδόνα.» Η χελιδόνα αναφέρει το ταξίδι της: « Θάλασσα επέρασα, τη στεριά δε ξέχασα, κύματα κι αν έσχισα έσπερια κονόμιτσα».

«Έφυγα κι αφήκα σύκα και σταφύλια και σταυρόν από θημωνίτσα, κι ήρθα τώρα κι ηύρα φύτρα, κι ηύρα χόρτα, σπάρτα, βλίτρα, φύτρα, ηύρα αμπέλια κλαδεμένα κι σιτάρια φυτρωμένα». Παράκληση των παιδιών προς τη νοικοκυρά: « Συ καλή νοικοκυρά έμπα στο κελάρι σου, φέρε αυγά περδικωτά και πουλιά σαρακοστά, δώσε με μιαν ορνιθίτσα, φέρε και μια κουλουρίτσα».Στη συνέχεια εύχονται: «Μέσα δω που ήρθαμε τώρα μέσα γεια, μέσα χαρά, στον αφέντη, στην κυρά, στα παιδιά και στους γονείς, σ’ όλους τους, στους συγγενείς,».  Με τη μαρτιά διώχνουν το κακό: «Μέσα Μάρτης, έξω οι ψύλλοι, έξω οχτροί, σας τρώνε οι σκύλοι.

Μέσα φίλοι, μέσα φτήνια και χαρές, χοροί, παιχνίδια και για φέτος και του χρόνου, και του χρόνου κι άλλα χίλια»

Άσμα παραλλαγή:

«Μάρτης μας ήρθε και πουλιά λαλείτε. Καλημέρα βασιλικά, καλώς τη χελιδόνα. Τι θέλει η χελιδόνα; Θέλει αυγά σαρακοστά, θέλει και πεντηκοστά, να σαρακοστέψουμε να πεντηκοστέψουμε, ώσπου να έρθει κι άλλη χελιδόνα απ’ τον Ιορδάνη Ποταμό, λέει, λέει και λαλεί και το Θεό παρακαλεί. Έξω ψύλλοι και κακούδια, μέσα Μάρτης και χελιδόνα».

Τα παιδιά με τη δυναμική του λόγου αναφέρονται στη μεγάλη Σαρακοστή που είναι το ιδιαίτερο γνώρισμα του Μάρτη, καθώς, όπως λέγεται και πράγματι συμβαίνει «δε λείπει ο Μάρτης από τη σαρακοστή».

Πηγή: Νέος Αγώνας

Ιωάννα Πιλάτου

Αντιγόνη Μπράχου

Γεωργία Μανώλη