Το φωτεινό παράδειγμα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης των κατοίκων της Ζακύνθου
Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος στις 27 Ιανουαρίου αξίζει να αναφέρουμε τη μοναδική (τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο) περίπτωση της Ζακύνθου, της οποίας η εβραϊκή κοινότητα, που το 1943 αριθμούσε 275 άτομα, σώθηκε στο σύνολό της. Κι αυτό σε αντίθεση με ό,τι συνέβη σε άλλες ελληνικές πόλεις, όπως για παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη, όπου έχουν καταγραφεί μόνο 78 περιπτώσεις χριστιανών Θεσσαλονικέων που παρείχαν βοήθεια στους υπό διωγμό Εβραίους, με την τραγική κατάληξη να επιζήσουν και να ξαναγυρίσουν στην Ελλάδα μόνο οι 1.950 από τους 54.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σύμφωνα και με τον Dedo Seder, συγγραφέα του βιβλίου «Miracle at Zakynthos», αυτό που συνέβη στη Ζάκυνθο «δεν ήταν αποτέλεσμα θεϊκής παρέμβασης αλλά το προϊόν ανθρώπινου θάρρους και αλληλεγγύης».
Το 1943, μητροπολίτης Ζακύνθου εκλέχτηκε ο αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου, Χρυσόστομος Δημητρίου, διδάκτωρ θεολογίας με ειδικές σπουδές στο Μόναχο, που μάλιστα φαίνεται ότι είχε συναντήσει και τον Χίτλερ το 1942, πριν εκείνος ανέλθει στην εξουσία. Ο εν λόγω ιεράρχης από την έναρξη της αρχιερατείας του έδειξε φιλική στάση προς τους Εβραίους του νησιού, με αποτέλεσμα να επικριθεί μάλιστα και από ομόθρησκούς του. Στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής συνελήφθη λόγω της φιλανθρωπικής του δράσης και εκτοπίστηκε στην Αθήνα. Όταν επέστρεψε στη Ζάκυνθο στις 23/11/1943, το νησί είχε περιέλθει στους Γερμανούς, με τους οποίους είχε άνετη επικοινωνία λόγω της γερμανομάθειάς του.
Στα τέλη Δεκεμβρίου 1943, ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ έλαβε από τους Γερμανούς την εντολή να παραδώσει κατάλογο των Εβραίων της Ζακύνθου. Ακολούθησε συνάντηση του στρατιωτικού διοικητή με τον Χρυσόστομο, τον Καρέρ και τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Μωϋσή Γκανή, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι οι περισσότεροι Εβραίοι είχαν ήδη φύγει από το νησί λόγω του πολέμου και των βομβαρδισμών. Ο Γερμανός διοικητής Lütt διέταξε να του παραδοθεί αμέσως ο κατάλογός τους. Τότε, ο Χρυσόστομος του παρέδωσε έγγραφο που περιλάμβανε μόνον δύο ονόματα: το δικό του και του δημάρχου. Μετά από το γεγονός αυτό ο πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας Μωϋσής Γκανή ανακοίνωσε στα μέλη της ότι ο ίδιος επρόκειτο να κρυφτεί και τους παρότρυνε να πράξουν κατά συνείδηση. Τα δύο τρίτα των μελών δραπέτευσαν στα χωριά, ενώ στην πόλη της Ζακύνθου παρέμειναν οι γηραιότεροι και φτωχότεροι. Μερικοί πήγαιναν κρυφά τα βράδια της Παρασκευής και τελούσαν λειτουργία στη συναγωγή, με καλυμμένα τα παράθυρα και όσο πιο αθόρυβα ήταν δυνατόν.
Τον Αύγουστο του 1944, όμως, έφτασε στη Ζάκυνθο νέος στρατιωτικός διοικητής, που όχι μόνον αντικατέστησε τον Lütt, αλλά τον έθεσε και υπό κράτηση, σκοπεύοντας να εκτοπίσει τον εβραϊκό πληθυσμό. Ο Χρυσόστομος τον διαβεβαίωσε ότι οι Εβραίοι είχαν ήδη εγκαταλείψει την πόλη, αλλά εκείνος απαίτησε από τον δήμαρχο Καρρέρ, με απειλή κατά της ζωής του να παρουσιαστούν όλοι την επόμενη ημέρα. Τότε δόθηκε το σύνθημα της φυγής όσων Εβραίων είχαν απομείνει στην πόλη, ενώ ο δήμαρχος εγκατέλειψε αμέσως το νησί. Ο νέος διοικητής ζήτησε να πλεύσουν στη Ζάκυνθο τρία ιστιοφόρα πλοία, για να πραγματοποιηθεί ο εκτοπισμός. Τελικά, τα πλοία χρησιμοποιήθηκαν από τους ίδιους τους Γερμανούς, για να αποχωρήσουν από το νησί στις 12.9.1944.
Η προσφορά του Χρυσόστομου και του Καρρέρ αναγνωρίσθηκε επίσημα το 1978, όταν ανακηρύχθηκαν «Δίκαιοι των Εθνών» από το ίδρυμα Γιαντ Βασέμ της Ιερουσαλήμ, φωτεινά ονόματα στην τιμητική λίστα των 321 Ελλήνων που έχουν κατά καιρούς τιμηθεί για πράξεις αυτοθυσίας προς τους Εβραίους συνανθρώπους τους στις μαύρες ημέρες του Ολοκαυτώματος. Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος, ο δήμαρχος Καρρέρ και οι κάτοικοι του νησιού έκαναν μια συνειδητή επιλογή. Αποφάσισαν να μην αδιαφορήσουν για την τύχη των συνανθρώπων τους και να τους σώσουν, αψηφώντας το τεράστιο προσωπικό κόστος που επωμίζονταν.
Πηγές
https://www.kathimerini.gr
https://www.jewishmuseum.gr
