Γεννήθηκε στη Λιβαδειά το 1752 και σε νεαρή ηλικία έλαβε μέρος στα Ορλωφικά (1770-1774). Το 1774 κατατάχθηκε ως αξιωματικός στο ελληνικό τάγμα του Ρωσικού στρατού, όπου έλαβε μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις των Ρώσων κατά των Τούρκων, ζητώντας μάλιστα άδεια από τον διοικητή του να οργανώσει απελευθερωτικό κίνημα στην Ελλάδα. Με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου, το 1787, πήγε στην Τεργέστη, όπου με την οικονομική ενίσχυση των εκεί ομογενών αγόρασε μία φρεγάτα, την οποία ονόμασε «Αθηνά της Άρκτου», και ξεκίνησε επιθέσεις κατά των τουρκικών πλοίων στο Ιόνιο Πέλαγος. Τον Φεβρουάριο του 1788 κατέπλευσε στη Ζάκυνθο και ενίσχυσε τον στόλο του με 14 τουρκικά πλοία, που αιχμαλώτισε. Σύμφωνα με την περιγραφή του γάλλου προξένου στα Ιόνια Νησιά Σεν Σοβέ, που τον γνώριζε καλά, ο Κατσώνης «…δεν εγνώριζε ούτε να διαβάζη, ούτε να γράφη… αλλ” αυτές οι ελλείψεις γνώσεων αντισταθμίζονταν από μια σταθερότητα, μια δραστηριότητα, μια επαγρύπνηση για κάθε τι που τον περιέβαλλε…»
Σταδιακά ο Κατσώνης επεκτάθηκε και στο Αιγαίο, όπου το καλοκαίρι του 1788 νίκησε τον τουρκικό στόλο στην Κάρπαθο. Για τη νίκη του αυτή προήχθη σε υποχιλίαρχο, ενώ ο στόλος του ονομάστηκε «στόλος της Ρωσικής αυτοκρατορίας». Τον Ιούνιο του 1789 ο Κατσώνης ελέγχει πια όλες τις Κυκλάδες. Με επιστολή του, μάλιστα, προς τους προύχοντες των νησιών τους προτρέπει να μην πληρώνουν τους φόρους τους στην Πύλη και να ενεργούν με απόλυτη ελευθερία. Το 1790 συγκρούστηκε για μια ακόμη φορά με τον Τουρκικό στόλο στην Άνδρο, όπου, όμως, ηττήθηκε χάνοντας τα περισσότερα πλοία του, ενώ και ο ίδιος τραυματίστηκε. Κατέφυγε στα Κύθηρα, όπου η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ τον προήγαγε σε χιλίαρχο και τον διέταξε να συντονίσει τη δράση του με τον Ρωσικό Αυτοκρατορικό στόλο στη Μεσόγειο. Κατάφερε να συγκεντρώσει στην Ιθάκη 24 πλοία, όμως πριν αναχωρήσει έφτασαν τα νέα για την ανακωχή μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη Συνθήκη του Ιασίου, τον Ιανουάριο του 1792. Ο ίδιος, μάλιστα, διατάχθηκε να αναστείλει κάθε δραστηριότητα σε βάρος των Τούρκων.
Α. Κιντής
Ο Λάμπρος Κατσώνης, αρνούμενος να υπακούσει στις διαταγές των ανωτέρων του κατέφυγε στη Μάνη, όπου εγκαταστάθηκε, άρχισε να οργανώνει επαναστατικό κίνημα και έκανε ορμητήριό του το Πόρτο Κάγιο. Στις 28 Ιουνίου ο στολίσκος του δέχθηκε επίθεση από έναν τουρκικό στόλο που αριθμούσε 30 πλοία. Ο στόλος του καταστράφηκε και η ναυμαχία γρήγορα μετατράπηκε σε μάχη στην ξηρά, όπου ο Κατσώνης προξένησε σημαντικές απώλειες στους επιτιθέμενους. Οι Τούρκοι, όμως, διαμήνυσαν στον μπέη της Μάνης, Τζανέτο Γρηγοράκη, να τους βοηθήσει. Ο Γρηγοράκης, κρίνοντας ότι δεν μπορούσε να μην συμμορφωθεί, κινητοποίησε μεγάλο αριθμό Μανιατών, αλλά παράλληλα ειδοποίησε τον Κατσώνη, ο οποίος αναχώρησε κρυφά από τη Μάνη και μετέβη στην Ιθάκη. Οι ενετικές αρχές του νησιού τον υποδέχθηκαν θερμά, αλλά στη συνέχεια αναγκάστηκαν να τον απελάσουν, κατόπιν διαμαρτυρίας του Σουλτάνου.
Στο τέλος του Σεπτεμβρίου 1794 μετέβη με την οικογένειά του στην Πετρούπολη και παρουσιάστηκε στην τσαρική αυλή. Η Αικατερίνη υποδέχθηκε με ψυχρότητα τον Κατσώνη, αδιαφορώντας για την τύχη του, μολονότι τον είχε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, για να υλοποιήσει τα σχέδιά της. Ο διάδοχός της, όμως, Παύλος Α’, αναγνώρισε τις υπηρεσίες του προς τη Ρωσία και του δώρισε 470.000 ρούβλια. Ο Κατσώνης υπέβαλε την παραίτησή του από αξιωματικός και μαζί με αρκετούς Έλληνες συναγωνιστές του εγκαταστάθηκε στο χωριό Καράσοϊ της Κριμαίας, το οποίο μετονόμασε σε Λεβάδεια (σημερινό Livadia Palace), σε ανάμνηση της γενέτειράς του. Πέθανε το 1804, σε ηλικία 52 ετών.
Ο θρυλικός θαλασσομάχος Λάμπρος Κατσώνης, με τη δράση του στις ελληνικές θάλασσες την τετραετία 1788-1792, προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στη Ρωσία κατά τη διάρκεια του πολέμου της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παράλληλα, όμως, πρόσφερε μοναδικές υπηρεσίες και στο Γένος, καθώς εξύψωσε στα μάτια των Ευρωπαίων το όνομα των Ελλήνων και αναπτέρωσε το φρόνημα των υπόδουλων Ελλήνων. Τα κατορθώματά του ενέπνευσαν την επόμενη γενιά, που πραγματοποίησε την Επανάσταση του ’21.
Α. Κιντής
ΠΗΓΕΣ
https://el.wikipedia.org
https://www.sansimera.gr
