Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 στο χωριό Δοβίστα του νομού Σερρών. Στο χωριό του έλαβε τις στοιχειώδεις γνώσεις, συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Σχολή των Σερρών και πολύ νωρίς ασχολήθηκε με το εμπόριο, αποκτώντας μεγάλη περιουσία. Αξίζει να αναφερθεί ότι διατηρούσε υποκαταστήματα στη Θεσσαλονίκη, στην Κωνσταντινούπολη και στη Βιέννη, ενώ στις δύο τελευταίες πόλεις ίδρυσε και δικές του τράπεζες. Επειδή υπήρξε δανειστής των Τούρκων αγάδων, πετύχαινε συχνά ευνοϊκές αποφάσεις από την Οθωμανική Διοίκηση για τους χριστιανούς της περιφέρειας των Σερρών. Το 1817, όμως, ο διοικητής των Σερρών, Γιουσούφ Μπέης, προσπάθησε να τον εκβιάσει, για να του αποσπάσει ένα μεγάλο ποσό, αλλά αυτός κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη και δικαιώθηκε. Επειδή, όμως, ο Γιουσούφ τον απείλησε με θάνατο, αν επέστρεφε στις Σέρρες, αυτός παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη και ασχολήθηκε με τραπεζιτικές εργασίες.
Στην Κωνσταντινούπολη μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, στις 21 Δεκεμβρίου 1819, από τον Κωνσταντίνο Παπαδάτο, άνθρωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη, και αμέσως πρόσφερε 1.000 γρόσια για την ενίσχυση των οικονομικών της Εταιρείας. Όταν πληροφορήθηκε για το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία, ναύλωσε το πλοίο του Θρακιώτη καπετάνιου, Χατζηαντώνη Βισβίζη, και, αφού το φόρτωσε με οπλισμό και άλλα εφόδια, αναχώρησε για το Άγιο Όρος, με στόχο να ξεσηκώσει τους Μακεδόνες κατά του Οθωμανού κατακτητή. Με κέντρο τη Μονή Εσφιγμένου, της οποίας ο ηγούμενος Ιωακείμ ήταν κι αυτός μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, ξεκίνησε την προετοιμασία για τη μεγάλη εξέγερση.
Οι συγκρούσεις που έγιναν στον Πολύγυρο, στις 17 Μαΐου 1821, μεταξύ των Ελλήνων κατοίκων και των Τούρκων στρατιωτών, τον ανάγκασαν να επισπεύσει την κήρυξη της επανάστασης από τις Καρυές του Αγίου Όρους, όπου οι μοναχοί τον ανακήρυξαν «Αρχηγό και Υπερασπιστή της Μακεδονίας». Τον Ιούνιο του 1821 σε συνεργασία με τον οπλαρχηγό της Δυτικής Χαλκιδικής, καπετάν Χάψα, πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Τούρκων στα Στάγειρα και στον Σταυρό, ενώ κατέλαβε και την Ιερισσό και προχώρησε προς τα ενδότερα της Χαλκιδικής. Σύντομα, όμως, τα Οθωμανικά στρατεύματα ανέκτησαν τον έλεγχο της κατάστασης και, μέχρι το τέλος Οκτωβρίου του 1821, κατέστειλαν την εξέγερση και ο Παπάς μόλις που πρόλαβε να σωθεί και αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος.
Εκεί, όμως, αντιμετώπισε τον κίνδυνο να συλληφθεί, καθώς οι μονές του Αγίου Όρους είχαν συνθηκολογήσει με τον Τούρκο διοικητή της Θεσσαλονίκης και είχαν δεχτεί να του παραδώσουν τον Παπά, προκειμένου να εξασφαλίσουν αμνηστία και να απολαμβάνουν τα προνόμια που απολάμβαναν και παλιότερα. Ένας μοναχός, όμως, που είχε αναλάβει να τον συλλάβει, τον ειδοποίησε και έφυγαν μαζί για την Ύδρα. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ο Παπάς έπαθε καρδιακή προσβολή και πέθανε, σε ηλικία 49 ετών. Η κηδεία του έγινε με τιμές αρχιστρατήγου στην Ύδρα, στις 5 Δεκεμβρίου του 1821. Στις 20 Νοεμβρίου του 1971 τα λείψανά του μεταφέρθηκαν και εναποτέθηκαν κάτω από τον ανδριάντα του, που βρίσκεται στην Πλατεία Ελευθερίας των Σερρών, ενώ προς τιμήν του ήρωα η γενέτειρά του, η Δοβίστα, άλλαξε το όνομά της σε «Εμμανουήλ Παπάς».
Ο Εμμανουήλ Παπάς υπήρξε μια από τις αγνότερες και ηρωικότερες μορφές του Αγώνα. Δε δίστασε να δαπανήσει όλη την περιουσία του για τους σκοπούς της Επανάστασης και κατόρθωσε, αν και αγνοούσε τη στρατιωτική τέχνη, να διατηρήσει ζωντανή για ένα εξάμηνο την επαναστατική εστία της Χαλκιδικής. Η επανάσταση στη Μακεδονία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εδραίωση του αγώνα στη νότια Ελλάδα και στη δημιουργία ισχυρού επαναστατικού κέντρου εκεί. Μεγάλος όγκος των τουρκικών δυνάμεων, που είχε σκοπό να κινηθεί προς την νότια Ελλάδα, έμεινε σχεδόν για όλο το 1821 στην περιοχή της Μακεδονίας, για να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του Εμμανουήλ Παπά. Το γεγονός αυτό έδωσε χρόνο στις επαναστατημένες δυνάμεις του νότου να οργανωθούν, αλλά και να καταλάβουν αρκετές περιοχές, που ήταν αποκομμένες από τουρκικές ενισχύσεις.
Πηγές
https://www.sansimera.gr/biographies/736
https://el.wikipedia.org
Α. Κουδωνάς
