Η Σάμος, κατά τη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έχασε τον πληθυσμό της και για μία μεγάλη περίοδο παρέμεινε σχετικά έρημη, με οικισμούς να διατηρούνται μόνο στις ορεινές περιοχές. Την περίοδο αυτή, στη Σάμο λειτουργούσαν ναυπηγεία του τουρκικού στόλου. Το νησί ξανακατοικήθηκε από τον 16ο αιώνα, χάρη σε ένα οθωμανικό πρόγραμμα εποικισμού, το οποίο έφερε κατοίκους από τα γειτονικά νησιά και από τη Μικρά Ασία. Τότε δημιουργήθηκαν, σταδιακά, οι περισσότεροι από τους σημερινούς οικισμούς. Πρωτεύουσα στη Σάμο ήταν η Χώρα και το κυριότερο λιμάνι ήταν το Τηγάνι (σημερινό Πυθαγόρειο).
Ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός διαδραματίστηκε στη Σάμο λίγο πριν από την Έναρξη της Επανάστασης του 1821, το Κοινωνικό Κίνημα των «Καρμανιόλων», που ήταν μέλη ενός λαϊκού επαναστατικού κινήματος. Οι Καρμανιόλοι ήλθαν σε αντιπαράθεση με τους προεστούς της Σάμου, οι οποίοι είχαν συμμαχήσει με την τουρκική εξουσία. Λόγω της ασθενούς παρουσίας Τούρκων στο νησί, η Σαμιακή Επανάσταση απέκτησε έναν ιδιαίτερο ενδο-ελληνικό κοινωνικό και ταυτόχρονα εθνικό χαρακτήρα.
Οι Καρμανιόλοι διεκδίκησαν την τοπική κοινοτική ηγεσία, την οποία κέρδισαν το 1805 και τη διατήρησαν μέχρι και το 1812. Οι Οθωμανοί αξιωματούχοι κατανόησαν ότι σκοπός του κινήματος δεν ήταν η ανατροπή της δικής τους κυριαρχίας τους αλλά η αλλαγή των εσωτερικών συσχετισμών του «κοινού». Το τίμημα, όμως, που «πλήρωσαν» οι Καρμανιόλοι, ήταν η φυλάκιση και η εξορία του ηγέτη τους, Λυκούργου Λογοθέτη, και η κατατρομοκράτηση του πληθυσμού από τουρκικά στίφη.
Στις 17 προς 18 Απριλίου, ο οπλαρχηγός Κωνσταντής Λαχανάς, κήρυξε την επανάσταση στη Σάμο. Ο ίδιος, έχοντας μαζί του τον Γρηγόριο Σβορώνο, ανιψιό του υποπρόξενου της Ρωσίας, μετέβη με άλλους ενόπλους στο Βαθύ, όπου επιτέθηκαν και σκότωσαν τους 18 Οθωμανούς που βρίσκονταν εκεί, κηρύττοντας στις 18 Απριλίου την επανάσταση και εκεί. Μετά από εκκλησιαστική τελετή και με πανηγυρικές εκδηλώσεις, υψώθηκε η σημαία της επανάστασης, που έφερε ως σύμβολο τη γλαύκα και τις λέξεις «Ελευθερία ή θάνατος». Στη συνέχεια, τη διοίκηση της επανάστασης στο νησί ανέλαβε ο Λυκούργος Λογοθέτης.
Στις 5 Αυγούστου του 1824, στη θαλάσσια περιοχή της Σάμου, πραγματοποιήθηκε η ιστορική ναυμαχία ανάμεσα στα νησιά Ύδρα και Σπέτσες και τον Οθωμανικό στόλο, με ιστορική νίκη των Ελλήνων. Το 1835 η Σάμος έγινε αυτόνομη με την ονομασία «Ηγεμονία της Σάμου», με μόνη υποχρέωση να καταβάλλουν ετήσιο φόρο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο ηγεμόνας της διοριζόταν από τον Σουλτάνο και έφερε τον τίτλο του πρίγκηπα. Ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος και ανώτερο στέλεχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρωτεύουσα της Ηγεμονίας υπήρξε αρχικά η Χώρα και, στη συνέχεια, η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στο Βαθύ.
Α. Κουδωνάς
Πηγές
wikipedia.org/wiki/Σάμος
https://el.wikipedia.org/wiki/Ναυμαχία_της_Σάμου
http://gak.sam.sch.gr
