των Αναστάση Σωτηράκογλου & Γιάννη Τάντση
Κάθε χρόνο, η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες θεσμούς που αναδεικνύουν την αρχιτεκτονική της: το Open House. Για ένα διήμερο, ιστορικά και σύγχρονα κτίρια ανοίγουν τις πόρτες τους στο κοινό, προσφέροντας δωρεάν ξεναγήσεις που αποκαλύπτουν τις ιστορίες και τις ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειές τους. Ο θεσμός, που ξεκίνησε στο Λονδίνο το 1992, και διαδόθηκε σε πολλές πόλεις παγκοσμίως, πραγματοποιείται στην πόλη μας από το φθινόπωρο του 2012 και κάθε χρόνο κερδίζει όλο και περισσότερους επισκέπτες.
Τα κτήρια που συμμετέχουν στις δράσεις του Open House προσφέρουν ομαδικές ξεναγήσεις, από εθελοντές, κυρίως φοιτητές και φοιτήτριες του Α.Π.Θ., στο εξωτερικό και στο εσωτερικό τους μέρος, μεταφέροντας στο κοινό τις γνώσεις τους για την αρχιτεκτονική και την ιστορία της πόλης. Οι ξεναγοί αναλαμβάνουν την παρουσίαση της ιστορίας του κάθε κτίσματος, αλλά και τις αρχιτεκτονικές τους ιδιαιτερότητες. Όπως αναφέρει και η εθελόντρια κα Αθηνά Μιγδάνη: «Αποφάσισα να δηλώσω συμμετοχή καθώς η εμπειρία μου την προηγούμενη χρονιά με ενθάρρυνε να προσφέρω ξανά. Ως πτυχιούχος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, πίστευα ότι μπορούσα να συνεισφέρω ουσιαστικά στη διοργάνωση, ενώ παράλληλα να αποκτήσω νέες εμπειρίες και γνώσεις». Το Open House έχει σίγουρα κάποια ενδιαφέρουσα ξενάγηση, για όλους τους ανθρώπους και σε συνδυασμό, βέβαια, με την ανανέωση των «ανοιχτών» κτιρίων κάθε χρόνο η περίπτωση να μην υπάρχει κάποιο ξεχωριστό ανάμεσα σε αυτά σπανίζει.
Σε ορισμένους από αυτούς τους χώρους-διαμάντια της πόλης μας, είχαμε και εμείς την χαρά να ξεναγηθούμε και φέτος, όπως και στα προηγούμενα χρόνια συμμετοχής στον θεσμό. Κάθε χρόνο, ο θεσμός προσφέρει μοναδικές ξεναγήσεις σε ιστορικά και σύγχρονα κτίρια. Το 2016, για πρώτη και τελευταία φορά, άνοιξε για το κοινό το γερμανικό πολεμικό καταφύγιο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κάτω από το νοσοκομείο «Γεώργιος Γεννηματάς», στο πλαίσιο σειράς εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 100 ετών από την ίδρυσή του. Οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δουν από κοντά έναν χώρο γεμάτο γερμανικές επιγραφές και ιατρικά εργαλεία της εποχής.
Στο Open House 2024 άνοιξε ένα μοναδικό κτίριο για πρώτη και, ίσως, τελευταία φορά, για το οποίο δεν γνωρίζουμε πολλές πληροφορίες – ή μάλλον, δεν επιτρέπεται να τις γνωρίζουμε. Στη διεύθυνση Φιλικής Εταιρείας 24 στεγάζεται η Τεκτονική Στοά Θεσσαλονίκης, όπου ζήσαμε μία από τις πιο αξιοσημείωτες ξεναγήσεις του θεσμού. Κατά την είσοδο, με ουρά που έφτανε μέχρι την Τσιμισκή, περιμέναμε την έναρξη της ξενάγησης, ενώ μια ομάδα φυλάκων, φορτωμένη με τεκτονικά σύμβολα σε όλο τον ρουχισμό τους, «κατέσχεσε» τις ταυτότητές μας, επιτρέποντας την είσοδο μόνο σε όσους διενεργούσαν, επιφανειακό, σωματικό έλεγχο. Καταφέραμε να παρακολουθήσουμε την ξενάγηση και, με περιέργεια, ρωτήσαμε έναν από τους φύλακες για την αρχιτεκτονική σημασία των τριγώνων, των γραμμών και των σχημάτων του διακόσμου, αλλά δεν μοιράστηκε πληροφορίες για τα σύμβολα του χώρου, αφήνοντας ένα μυστήριο να πλανάται.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Open House δεν ανοίγουν μόνο κτίρια με ιστορίες δεκαετιών πίσω τους. Αξιοσημείωτη θέση στη λίστα έχουν επίσης τα ανακαινισμένα διαμερίσματα σε νεοκλασσικά στο κέντρο της πόλης, που συνδυάζουν την ιδιαίτερη αισθητική των αρχών του προηγούμενου αιώνα με τον μοντέρνο και αντισυμβατικό σχεδιασμό του σήμερα. Όπως τονίζει ο εθελοντής κ. Γιώργος Μίγκος: «Ο θεσμός ωφελεί την πολιτιστική ζωή της πόλης γιατί προβάλλει τη διαχρονική αξία της αρχιτεκτονικής , ενισχύει την τουριστική προβολή και ενθαρρύνει τους κατοίκους να γνωρίσουν και να αγαπήσουν περισσότερο την πόλη τους». Για παράδειγμα, στην οδό Μόρκενταου στεγάζεται το αρχιτεκτονικό γραφείο του Μηνά Κοσμίδη, το οποίο άνοιξε το 2024. Το εσωτερικό του έχει σχεδιαστεί από τους ίδιους τους εργαζομένους, με στόχο τη μέγιστη αποδοτικότητα: τα δωμάτια είναι τοποθετημένα έτσι ώστε, όταν τα κοιτάς από ψηλά, να θυμίζουν το κέλυφος ενός σαλιγκαριού, ενώ οι πιο ιδιωτικοί χώροι (όπως το μπάνιο και η κουζίνα) βρίσκονται στο εσωτερικό του διαμερίσματος, και το γραφείο των εργαζομένων μαζί με τον χώρο συνεδριάσεων τοποθετούνται πιο κοντά στην είσοδο.
Λίγα μέτρα μακρύτερα, στην οδό Παύλου Μελά, στο ιστορικό κτίριο όπου κάποτε στεγαζόταν το Ουζερί Τσιτσάνης, λειτουργεί σήμερα ένα υπερσύγχρονο οδοντιατρείο, σχεδιασμένο για την καλύτερη εμπειρία του ασθενή. Στον χώρο κυριαρχεί το άσπρο, το οποίο, εκτός από το ότι θυμίζει τα λευκά δόντια, δημιουργεί και μια αίσθηση ηρεμίας στον επισκέπτη – κάτι ιδιαίτερα χρήσιμο, δεδομένου ότι η επίσκεψη στον οδοντίατρο δεν είναι πάντοτε ευχάριστη. Επιπλέον, στον φωταγωγό της πολυκατοικίας, οι ένοικοι έχουν δημιουργήσει μια μικρή γωνιά-αφιέρωμα στον μεγάλο συνθέτη Βασίλη Τσιτσάνη, προσδίδοντας στο κτίριο μια αίσθηση παλαιότερων εποχών.
Συνεπώς, τι έχει πραγματικά να προσφέρει ο θεσμός στην πόλη της Θεσσαλονίκης, στους κατοίκους και στους επισκέπτες; Μέσω του Open House, αναδεικνύεται η πολιτιστική κληρονομιά της πόλης μέσα από έναν όχι και τόσο γνωστό καλλιτεχνικό τομέα, την αρχιτεκτονική. Τα κτίρια που συμμετέχουν φέρουν μαζί τους την ιστορία και τις μνήμες της πόλης, δίνοντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να μάθουν για τον πολιτισμό και, ιδιαίτερα, για την αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πλούσια, καθώς στην πόλη συναντούμε κτίρια από τη βυζαντινή μέχρι τη σύγχρονη περίοδο. Τέλος, το Open House προσελκύει πλήθος επισκεπτών και τουριστών από όλη τη Βόρεια Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες, οι οποίοι επωφελούνται από την ευκαιρία να απολαύσουν μια μοναδική αρχιτεκτονική ματιά στη Θεσσαλονίκη. Σας προτρέπουμε λοιπόν, να αφιερώσετε ένα Σαββατοκύριακο στο επόμενο Open House για να ανακαλύψετε κι εσείς τα αρχιτεκτονικά αξιοθέατα της Θεσσαλονίκης και να δείτε την πόλη όπως ποτέ πριν!
