Τόποι και συναισθήματα (Έρευνα)

των Ιωάννα Παπαβασιλείου και της Ανδριάνα Χονδροκώστα

 

Όλοι μας, λίγο πολύ, έχουμε την τάση να συνδέουμε υλικά αντικείμενα με συναισθήματα — ένα δώρο από έναν αγαπημένο, μια φωτογραφία, ένα τραγούδι. Ακούγοντας έναν συγκεκριμένο στίχο ή κοιτάζοντας μια παλιά εικόνα, το μυαλό μας ταξιδεύει αυτόματα σε πρόσωπα, στιγμές και καταστάσεις. Αναρωτηθήκαμε, λοιπόν: συμβαίνει το ίδιο και με τους τόπους; Μπορεί ένα μέρος να λειτουργεί όπως ένα τραγούδι ή μια φωτογραφία — να ξυπνά μέσα μας συγκίνηση, νοσταλγία, χαρά ή ακόμη και λύπη; Μέσα από αυτό το ερώτημα γεννήθηκε και η έρευνά μας. Ζητήσαμε από μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου, αλλά και από ενήλικες, να μας μιλήσουν για τα μέρη της Θεσσαλονίκης που τους προκαλούν έντονα συναισθήματα. Τους καλέσαμε να καταγράψουν ποια είναι αυτά τα μέρη, τι νιώθουν όταν τα επισκέπτονται και με ποια άτομα θα ήθελαν να τα μοιραστούν.

Ας δούμε τα χαρακτηριστικά εκείνων που συμμετείχαν στην έρευνα, το φύλο τους παρουσιάζεται στον Πίνακα 1, και διαπιστώνουμε ότι τις περισσότερες αναμνήσες τους μοιράστηκαν μαζί μας οι γυναίκες.

 

Πίνακας 1. Φύλο συμμετεχόντων/ουσών

 

Οι ηλικίες των συμμετεχόντων/ουσών παρουσιάζονται στον Πίνακα 2, με τους ενήλικες να είναι πολύ περισσότεροι, ίσως λόγω περισσότερων αναμνήσεων και εμπειριών.

Πίνακας 2. Ηλικίες συμμετεχόντων/ουσών

 

Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων είναι μόνιμοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης (70%), ενώ μόλις 2 απ’ αυτούς κατοικούν στην πόλη μας την τελευταία πενταετία. Το υπόλοιπο 28% περίπου βρίσκεται ενδιάμεσα στα 5 με 10 και πάνω από 10 χρόνια κατοικίας. Επομένως, τα αποτελέσματα που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια εκπορεύονται από ένα δείγμα πάνω από 100 ανθρώπων με ικανοποιητική ποικιλομορφία.

Οι πιο συχνές αναφορές στην πρώτη ερώτηση —δηλαδή στα μέρη που προκαλούν έντονα συναισθήματα— αφορούσαν τη Νέα Παραλία, τον Λευκό Πύργο, τα Κάστρα, το Κέντρο και την Πλατεία Ναβαρίνου, Πίνακας 3. Τα σημεία αυτά συνδέθηκαν κυρίως με θετικά συναισθήματα, όπως χαρά, ηρεμία, θαυμασμό, υπερηφάνεια, ρομαντισμό, αγαλλίαση, δέος, αίσθηση ελευθερίας, διασκέδαση και ενθουσιασμό. Δεν προκαλεί έκπληξη, αφού πρόκειται για μερικά από τα πιο κεντρικά και ζωντανά σημεία της Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, υπήρξαν και κάποιοι που συνδύασαν τα ίδια μέρη με πιο αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος ή φόβο. Αυτό δείχνει πόσο διαφορετικά βιώνει ο κάθε άνθρωπος τον ίδιο χώρο – η πολυκοσμία, για παράδειγμα, μπορεί να είναι για κάποιους πηγή ενέργειας, ενώ για άλλους πηγή πίεσης. Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε την πόλη συνδέεται άμεσα με την προσωπικότητα και τις εμπειρίες μας.

Πίνακας 3. Τόποι και συναισθήματα

Πολλοί/ές συμμετέχοντες/ουσες ανέφεραν ως ιδιαίτερα φορτισμένα συναισθηματικά μέρη τις γειτονιές όπου μεγάλωσαν. Οι γενέτειρες περιοχές, όπως ήταν αναμενόμενο, συνδέονται έντονα με αισθήματα νοσταλγίας και ασφάλειας, αν και ορισμένες φορές προκαλούν και λύπη, ειδικά όταν έχουν υποστεί αλλοιώσεις ή σημάδια παρακμής με την πάροδο του χρόνου. Επιπλέον, αρκετές απαντήσεις είχαν ξεκάθαρα οπαδικό χαρακτήρα, με τη σύνδεση να αφορά το γήπεδο ή την περιοχή της αγαπημένης ομάδας, αποδεικνύοντας πόσο βαθιά μπορεί να είναι η σχέση του πιστού φιλάθλου με τον «ναό» της ομάδας του.

Τέλος, στις επιλογές των συμμετεχόντων περιλαμβάνονται επίσης μέρη με ιδιαίτερη προσωπική ή πολιτιστική σημασία, όπως Πανεπιστήμια, Εκκλησίες, Μουσεία, χώροι διασκέδασης αλλά και φυσικά τοπία, όπως δάση. Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις αποκαλύπτουν τη βαθιά επιθυμία των ανθρώπων να αναδείξουν χώρους που αντανακλούν πτυχές της ταυτότητάς τους και της προσωπικής τους πορείας.

 

Πίνακας 4. Συχνότητα συναισθημάτων

Όσον αφορά τη συναισθηματική σύνδεση με τα μέρη, η νοσταλγία αναδείχθηκε μακράν ως το κυρίαρχο συναίσθημα, Πίνακας 4. Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες την ανέφεραν, γεγονός που δείχνει πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι μνήμες και οι εμπειρίες μας σε συγκεκριμένους χώρους. Άλλα συχνά αναφερόμενα συναισθήματα ήταν η ηρεμία, η γαλήνη, η χαρά, ο θαυμασμός, η εθνική υπερηφάνεια και ο ενθουσιασμός — όλα δείγματα μιας γενικής θετικής διάθεσης απέναντι στον τόπο. Αρκετά συχνά, εμφανίστηκαν πιο εξειδικευμένα συναισθήματα, όπως ο ερωτισμός και η αγάπη, τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο του ρομαντισμού. Επίσης, αρκετές αναφορές αφορούσαν συναισθήματα αποδοχής, σεβασμού στη διαφορετικότητα, αλλά και —στον αντίποδα— συναισθήματα λύπης, φόβου, θλίψης και ακόμη και κατάθλιψης.

Στη δεύτερη ερώτηση, που αφορούσε τα πρόσωπα με τα οποία θα ήθελε κανείς να μοιραστεί τα αγαπημένα του μέρη (Πίνακας 5), οι φίλοι βρέθηκαν στην κορυφή των προτιμήσεων. Ακολουθούσαν, με μικρή διαφορά, τα πρόσωπα ερωτικού ενδιαφέροντος, κάτι που δείχνει πως οι έντονες συναισθηματικές εμπειρίες συχνά επιθυμούμε να τις ζούμε δίπλα σε ανθρώπους που μας συγκινούν βαθύτερα. Αμέσως μετά έρχεται η οικογένεια, είτε με τη μορφή των γονιών είτε άλλων συγγενικών προσώπων, καθώς και οι κολλητοί φίλοι – εκείνοι οι λίγοι και ξεχωριστοί που μας καταλαβαίνουν με μια ματιά. Αξιοσημείωτο είναι ότι ορισμένοι επέλεξαν να μοιραστούν τα αγαπημένα τους μέρη με ένα κατοικίδιο, αναδεικνύοντας έτσι τον ρόλο που μπορεί να παίζει η συντροφιά ενός ζώου στην αίσθηση της οικειότητας και της χαράς. Υπήρξαν επίσης και λίγοι που προτίμησαν να κρατήσουν αυτά τα μέρη μόνο για τον εαυτό τους, τονίζοντας την ανάγκη της εσωτερικής σύνδεσης και της μοναχικής εμπειρίας με τον χώρο.

Πίνακας 5. Συντροφιά στα διάφορα σημεία

 

 

Τα συμπεράσματα επιγραμματικά:

• Ο κάθε άνθρωπος βλέπει διαφορετικά τα ίδια σημεία της πόλης. Εκεί που άλλος βρίσκει χαρά, κάποιος άλλος βιώνει άγχος.
• Η νοσταλγία και οι αναμνήσεις μας καθορίζουν τον τρόπο που συνδέουμε ένα μέρος με ένα συναίσθημα.
• Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να μοιράζεται τα αγαπημένα του μέρη με ανθρώπους κοντινούς του, όμως κάποιοι τα κρατούν σαν προσωπικά «καταφύγια».
• Η Θεσσαλονίκη, μέσα από αυτά τα βλέμματα, αποκαλύπτεται όχι μόνο ως πόλη, αλλά και ως καθρέφτης της ψυχής όσων την περπατούν.

Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως ο άνθρωπος δεν βιώνει απλώς τον τόπο στον οποίο ζει· τον ερμηνεύει, τον νιώθει, τον χτίζει μέσα του. Επιλέγει τα δικά του αγαπημένα σημεία με βάση την ξεχωριστή του προσωπικότητα, μα ταυτόχρονα δεν διστάζει να αναγνωρίσει και τις ατέλειες του τόπου που αποκαλεί «σπίτι». Τα μέρη αυτά δεν τα κρατά μόνο για τον εαυτό του· τα μοιράζεται με φίλους, με ανθρώπους που αγαπά, με όσους θέλει να νιώσει πιο κοντά του. Κι έτσι, μέσα από αυτή τη μοιρασιά, γεννιέται σύνδεση, επικοινωνία, κοινή μνήμη. Είναι αυτή η επιθυμία για μοίρασμα, εξερεύνηση και συναισθηματική σύνδεση που κάνει τον άνθρωπο μοναδικό.

Τελικά, ίσως να είναι αυτό ακριβώς που κάνει και τη Θεσσαλονίκη τόσο ξεχωριστή: το ότι μπορεί να χωρέσει μέσα της τόσες διαφορετικές ιστορίες, τόσα συναισθήματα, τόσους μικρούς προσωπικούς χάρτες.