Δάφνη Τζάτζη
Το θέμα της ψυχικής ασθένειας παρουσιάζεται, συχνά, μπροστά σου. Μπορεί να γνωρίζεις κάποιον που αντιμετωπίζει παρόμοια κατάσταση, είτε είχες βρεθεί ο ίδιος/ η ίδια σε θέση που δεν μπορούσες να ελέγξεις τα συναισθήματα σου και ρωτούσες τον εαυτό σου «τι πάει λάθος;» Σε κάθε περίπτωση οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται ή μήπως γνωρίζουν; Στο διαδίκτυο εντοπίζονται πληροφορίες σχετικές με ένα τεράστιο φάσμα από περιπτώσεις και πληροφορίες, κυρίως όσον αφορά το άγχος και την κατάθλιψη.
Η σημασία ενός όρου άλλαξε στη πορεία του χρόνου. Ουσιαστικά, η αλλαγή αυτή είναι συνέπεια της στάσης που έχει η κοινωνία απέναντι στο θέμα της ψυχικής ασθένειας. Η στάση αυτή διαμορφώνεται, πλέον, σημαντικά και από τα μέσα, τα οποία είτε ευτελίζουν το περιεχόμενό της είτε το προβάλλουν υπεραπλουστευμένα με στόχο να το καταστήσουν απλώς in-fashion.
Στον χώρο του θεάματος
Συχνό φαινόμενο στις τέχνες, όπως στον κινηματογράφο, είναι οι καλλιτέχνες να έχουν ιδιόρρυθμες απόψεις, να αντλούν έμπνευση από σοβαρά θέματα της καθημερινότητας και να τα παρουσιάζουν με τον δικό τους τρόπο. Το θέμα είναι ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να αναγνωρίζει κάποιος και να συζητά για τις ψυχικές ασθένειες και να ενημερώνει τον θεατή (ακροατή, αναγνώστη) εξοικειώνοντάς τον με το ζήτημα, από τη μια, και στο να τις ρομαντικοποιεί, να τις εμπορευματοποιεί ή να τις προσεγγίζει χιουμοριστικά, από την άλλη. Μάλιστα, πολλές γνωστές ταινίες ή σειρές δεν πετυχαίνουν να συλλάβουν το πραγματικό νόημα πίσω από τα θέματα ψυχολογίας με αποτέλεσμα να δίνουν μια τελείως λανθασμένη, εικόνα στο, ιδιαιτέρως στο νεότερο ηλικιακά, κοινό τους.
Μερικές τέτοιες ενδεικτικές παραγωγές είναι εξής:
● 13 λόγοι γιατί (13 Reasons why)
● Οδηγός αισιοδοξίας (Silver linings playbook)
● Όλα τα φωτεινά μέρη (All the bright places)
● Ένας υπέροχος άνθρωπος (Beautiful mind)
● Το νησί των καταραμένων (Shutter island)
Το βασικό πρόβλημα με τις παραπάνω ταινίες και σειρές δεν είναι ότι απλά δεν αποτυπώνουν σωστά το κεντρικό τους θέμα, αλλά μεταδίδουν ένα λανθασμένο μήνυμα και, αντί να ενημερώνουν για την πραγματικότητα ενός ατόμου που πάσχει από μια ψυχική ασθένεια, το εντάσσουν στο πλαίσιο του ρομαντισμού και δημιουργούν νέα στίγματα. Είναι η κλασική πλοκή που θέλει να δείξει τη «γοητεία» πίσω από το άγχος, την κατάθλιψη, μέχρι και τον αυτοτραυματισμό, κυρίως με στην προβολή «σκοτεινών» χαρακτήρων, του «μπλεγμένου» αγοριού, ή της έφηβης με αυτοκτονικές τάσεις που πάσχει από κατάθλιψη αλλά «σώζεται» ως θύμα που είναι από τον ερωτικό της σύντροφο. Έτσι, το πεδίο αυτό υπεραπλουστεύεται και ευτελίζεται.
Στερεότυπα
Από την άλλη πλευρά, και στον καθημερινό μικρόκοσμο η ρομαντικοποίηση των παραπάνω είναι εξίσου συχνή σε αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα με μαυρόασπρες εικόνες όμορφων προσώπων και λεζάντες με μηνύματα μίσους στοχευμένα στις ανασφάλειες των θεατών τους καθώς και σε διαφημιστικά μηνύματα που χρησιμοποιούν την ιδέα των ψυχικών ασθενειών για εμπορικούς σκοπούς. Ταυτόχρονα, όμως, αυτό βλάπτει εκείνους που δεν ακολουθούν τη μόδα αλλά αντιμετωπίζουν στην πραγματικότητα κάποια περίπτωση ψυχικής ασθένειας. Η ψευδής πληροφόρηση προκαλεί δυσπιστία όσον αφορά τη σοβαρότητα της κατάστασης κάποιων ανθρώπων. Ο περίγυρος, αντί να λάβει σοβαρά υπόψη το πρόβλημα, το υποτιμά και θεωρεί ότι ένας νέος που εμφανίζει μία τέτοια συμπεριφορά απλώς θέλει να τραβήξει την προσοχή ή υιοθετεί συμπεριφορές που παραπέμπουν σε ψυχική ασθένεια, γιατί επηρεάζεται από τα «πρότυπά» του.
Όμως, κανένας αριθμός από παστέλ αποσπάσματα στο Instagram ή καλλιτεχνικές φωτογραφίες χαπιών σε πιάτο ή ενός όπλου με λουλούδια δεν θα αλλάξει το γεγονός ότι η ψυχική ασθένεια δεν είναι μια μορφή τέχνης που μπορεί να «τελειοποιηθεί».
Πηγές:
Costelo, A. K. (n.d.) What TV Gets Wrong About Mental Illness. Διαθέσιμο στο https://www.nm.org/healthbeat/healthy-tips/emotional-health/what-tv-gets-wrong-about-mental-illness . (Προσπέλαση: 13/1/2021).
Evans, B. (2018). 5 Films And TV Series That Misrepresent Depression (And Get It Right). Διαθέσιμο στο https://lifeeffects.teva/eu/articles/5-films-and-tv-series-that-misrepresent-depression-(and-get-it-right)-2 . (Προσπέλαση: 13/1/2021).
McCann, E. (2019). 15 Movies That Catastrophically Misunderstand What It’s Like To Live With Mental Illness. Διαθέσιμο στο https://www.ranker.com/list/movies-that-misunderstand-mental-illness/erin-mccann. (Προσπέλαση: 13/1/2021)
THE BIG, BAD MEDIA, Διαθέσιμο στο https://stopromanticizingthingsthathurt.weebly.com/the-media-and-mental-illness.html. (Προσπέλαση: 13/1/2021).
Picture: Mask
