Η Μονή του Φωτοδότη Χριστού βρίσκεται στα βόρεια του οικισμού του Δανακού και είναι το αρχαιότερο και το σημαντικότερο καστρομονάστηρο της Νάξου. Σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων , με βελανιδιές , συκιές και αμπέλια τριγύρω, έναν αιωνόβιο πλάτανο στην αυλή του, και μαγευτική θέα προς τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και τις Μικρές Κυκλάδες, ο «Φωτοδότης», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, πέρα από την ιστορική και θρησκευτική του σημασία αποτελεί και φυσικό αξιοθέατο.
Το μοναστήρι κτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής τρίκλινης κιονοστήρικτης βασιλικής του 6ου αιώνα μ.Χ., και αποτελείται από ισόγειο και πρώτο όροφο. Στο ισόγειο βρίσκεται τρίκλιτος ναός με τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κίονες, και τέμπλο επίσης μαρμάρινο με βυζαντινά γλυπτά και ανάγλυφα. Οι διάκοσμοι του τέμπλου και των τοιχογραφιών του ναού χρονολογούνται στην περίοδο της Εικονομαχίας, για αυτό και η ανέγερσή του τοποθετείται στον 9ο μ.Χ. αιώνα. Το ένα από τα δύο δωμάτια που βρίσκονται στα δεξιά του κύριου ναού, πιθανότατα να λειτουργούσε ως κρύπτη. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γίνεται από μια πρόσθετη εξωτερική πέτρινη σκάλα. Στο κέντρο του ορόφου πάνω από τον ναό, υπάρχει αίθριο στο οποίο δεσπόζει ο τρούλος της εκκλησίας, ενώ περιμετρικά βρίσκονται το αρχονταρίκι και σε ψηλότερα επίπεδα τα κελιά των μοναχών. Επίσης υπάρχουν πολεμίστρες και επάλξεις.
Ιστορία:
Οι εκδοχές για το κτίσιμο του μοναστηρίου είναι πολλές: ορισμένοι εικάζουν πως χτίστηκε από κάποια βυζαντινή βασιλοπούλα, άλλοι θεωρούν ότι υπήρχε εκεί αρχαίο κάστρο, ενώ αρκετοί πιθανολογούν πως το έχτισε η αυτοκράτειρα Ειρήνη (τέλη 7ου αι.μ.Χ.) ή ο γιος του Αλέξιου Κομνηνού τον 12ο αι. μ.Χ., όταν επέστρεψε νικητής από κάποια εκστρατεία.
H παράδοση και ο θρύλος λέει ότι στη θάλασσα της Νάξου έπλεε πριν από πολλούς αιώνες κάποια βασιλοπούλα, η οποία λόγω της θαλασσοταραχής και επειδή βυθιζόταν το πλοίο της, έταξε στον Κύριο ότι αν βγει ζωντανή στην ξηρά, όπου κι αν δει το πρώτο φως, θα Του χτίσει μία Εκκλησία. Η βασιλοπούλα, λοιπόν, σώθηκε από την τρικυμία και βγαίνοντας στην ξηρά αντίκρισε το πρώτο φώς, ακριβώς εκεί πού είναι κτισμένη η Μονή του Φωτοδότη.
Αργότερα, κατασχέθηκε από τους Λατίνους κατακτητές και παραχωρήθηκε το 1227 από τον Μάρκο Α” Σανούδο σε Βενεδικτίνους μοναχούς.
Υπενθυμίζεται ότι η Νάξος μετά την άλωση του 1204 είχε περιέλθει στη δικαιοδοσία των Ενετών. Κατά την περίοδο αυτή έγιναν προσθήκες και ενισχύσεις στην οχύρωση που του έδωσαν την τελική του μορφή που θυμίζει κάστρο. Το μοναστήρι πήρε τη μορφή του οχυρού τον 15ο αιώνα.
Eπί Τουρκοκρατίας πέρασε στη δικαιοδοσία της Πάτμου, ως μετόχι της Μονής του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου, όπου ανήκει μέχρι σήμερα.
Η αναστήλωση του Μοναστηριού, ξεκίνησε το 1991 με υποβολή μελέτης από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 2007.
Ο Ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου, με τέλεση Εσπερινού την παραμονή της εορτής και Θεία Λειτουργία ανήμερα, οπότε και τον επισκέπτεται πλήθος κόσμου.
Πρόσβαση:
• Με ΙΧ αυτοκίνητο. Ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος έως την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Από εκεί και έως τη Μονή είναι βατός χωματόδρομος.
• Με αυτοκίνητο μέχρι την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας και στη συνέχεια με πεζοπορία για ένα περίπου χιλιόμετρο.
• Με πεζοπορία από το περιπατητικό μονοπάτι από τον Δανακό.
ΧΑΛΚΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ (Α2)
