Γράφει ο Γιάννης Καλλιγέρης,

Η υφαντική τέχνη είναι συνυφασμένη με την ιστορία και την παράδοση της Κρήτης. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται διατηρούνται απαράλλακτες από τη Μινωική περίοδο μέχρι τη σημερινή εποχή. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες η χρήση του αργαλειού στο νησί εξακολουθεί να έχει φθίνουσα πορεία με ορατό τον κίνδυνο να χαθεί για πάντα η πολύτιμη γνώση και εμπειρία που μεταδιδόταν εμπειρικά από γενιά σε γενιά.

Με αφορμή την Υφαντική τέχνη επισκεφτήκαμε την κα. Αντωνία, κάτοικο του χωριού Κάντανος, και μία από τις λίγες εναπομείναντες υφάντριες στην περιοχή Καντάνου – Σελίνου.  Η κα. Αντωνία μας υποδέχτηκε στο σπίτι της -όπως συνηθίζει να κάνει με τους επισκέπτες- με το γλυκό της χαμόγελο, το οποίο φανέρωνε την μεγάλη της προσμονή για να μας δείξει κάθε λογής υφαντά, τα οποία είχε υφαίνει η ίδια. Εκεί βρήκαμε και την καλή της φίλης κα. Κική η οποία την κρατά παρέα.

Μετά το θερμό καλωσόρισμα η κα. Αντωνία μας ετοίμασε καφέ και γλυκίσματα και έκατσε δίπλα στο τζάκι, το οποίο έκαιγε από το πρωί, καθώς μας περίμενε να έρθουμε, με τον καιρό να περαμένει ακόμα βροχερός και κρύος Απρίλη μήνα. Η χαρά της ήταν τόσο μεγάλη που μετά τον καφέ σηκώθηκε ξαφνικά και μας κατευθύνθηκε στα πίσω δωμάτια όπου είχε φυλαγμένα τα υφαντά της.

Εκεί που φυλάσσονται τα υφαντά

Η κα. Αντωνία άνοιξε τα συρτάρια, στο οποία έκρυβε κάθε λογής υφαντά. Στην αρχή μας έδειξε μια καλοκαιρινή κουρτίνα και στη συνέχεια ένα ριχτό επίπλου και μια μαξιλαροθήκη. Κάθε τι είχε την δική του ιστορία, κάθε τι φανέρωνε τις δυσκολίες, τα βιώματα, τα ήθη και έθιμα εκείνης της εποχής. Έπειτα άνοιξε το μπαούλο, όπου με δυσκολία έβγαλε ένα πολύχρωμο κάλυμμα το οποίο ήταν τόσο μεγάλο όπου χρειάστηκε την βοήθειά μας για να το ανοίξει. Όπως είπε, «χρειάστηκαν πολλές μέρες για να γίνει καθώς αποτελείται από τρία μέρη γιατί ο αργαλειός είναι μικρός για να γίνει μια κι “ έξω».

Ο αργαλειός

Στη συνέχεια, αφού μας διηγήθηκε ιστορίες από τα υφαντά της, η κα. Αντωνία κατευθύνθηκε στο δωμάτιο που ήταν τοποθετημένος ο αργαλειός. Ήταν ένα δωμάτιο αποκλειστικά για γι” αυτόν. Εκεί όχι μόνο έκανε περιήγηση μιλώντας μας για όλα τα εξαρτήματα του αργαλειού, όπως τα χτένια, το αδράχτι, το στημόνι, την ανέμη κ.α αλλά κάθισε ξανά στον αργαλειό και άρχισε να υφαίνει. Η χαρά και ο ενθουσιασμό της δεν περιγράφονταν! Η επαφή με τον αργαλειό -τριάντα χρόνια μετά  -ξύπνησε παλιές καλές μνήμες, όταν ύφαινε για την οικογένειά της. Περισσότερα για τον αργαλειό μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Στη συνέχεια καθίσαμε ξανά στο τζάκι και προχωρήσαμε στην παρακάτω συνέντευξη.

Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για εσάς κα. Αντωνία;

-Γεννήθηκα στη Λιβαδά, ένα χωριό σε μικρή απόσταση από εδώ, το ’40. Στο πόλεμο οι Γερμανοί κατέστρεψαν το χωριό μου και έτσι αναγκαστήκαμε να το εγκαταλείψουμε. Στην Κάντανο ήρθα το ’61, παντρεύτηκα και έκανα τρία παιδιά. Ο πατέρας μου ήταν από το Λιβαδά, αξιωματικός, και η μητέρα μου ήταν από το χωριό Σέμπρωνας.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την υφαντική; Ύφαινε κάποιος στο σπίτι σας, στην οικογένειά σας;

-Την υφαντική τέχνη, εγώ και οι δύο αδερφές μου, την μάθαμε από την μητέρα μας, η οποία την διδάχτηκε από την μητέρα της. Το καιρό εκείνο δεν υπήρχαν οι ανέσεις που υπάρχουν σήμερα και έτσι η χρήση του αργαλειού και της υφαντικής ήταν ανάγκη βιοπορισμού. Κάθε οικογένεια είχε τον δικό της αργαλειό οπού με αυτόν ύφαινε ότι είχε ανάγκη όπως π.χ. σεντόνια, μαξιλαροθήκες, κουρτίνες, πετσέτες κ.ά.

Δυσκολευτήκατε να μάθετε την τέχνη της υφαντικής;

-Η υφαντική θέλει πάνω απ” όλα αγάπη.  Η εκμάθηση του αργαλειού δεν είναι δύσκολη, δεν απαιτεί κάποια δεξιοτεχνία αλλά θέλει να διαθέτεις μεγάλη υπομονή. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου καθόμουν πολλές ώρες την ημέρα για να υφαίνω κάτι. Πολλές φορές αν ήταν μεγάλο καθόμουν πολλές μέρες πάνω στον αργαλειό.

Ασχολείστε πολλά χρόνια με τον αργαλειό;

-Από μικρή μας μάθαιναν πως να χρησιμοποιούμε τον αργαλειό. Υφαίναμε κάθε λογής υφαντά, όχι μόνο για να μπορούμε να ζήσουμε αλλά και για να ετοιμάσουμε την προίκα μας καθώς τότε όποια γυναίκα γνώριζε αργαλειό και ήξερε να υφαίνει την προίκα της τύχαινε μεγαλύτερης εύνοιας από την κοινωνία. Όλες οι γυναίκες του χωριού από μικρά κορίτσια μαθαίναμε την τέχνη της υφαντικής υποχρεωτικά. 

Πώς νιώθετε όταν υφαίνετε στον αργαλειό;

-Τον αργαλειό που έχουμε στο σπίτι έχω να τον χρησιμοποιήσω 30 χρόνια. Ωστόσο κάθε φορά που τον χρησιμοποιούσα είχα μια αίσθησης ηρεμίας, μια αίσθηση χαλάρωσης. Είχα βέβαια το άγχος για να τελειώσω το υφαντό αλλά στο τέλος ένιωθα ικανοποίηση με το αποτέλεσμα. Ήταν κάτι φτιαγμένο από εμένα, κάτι που εξέφραζε την αγάπη μου προς την οικογένειά μου.

Τι υφαίνατε κυρίως; Υπάρχει κάτι που προτιμάτε να υφαίνετε και σας αρέσει ιδιαίτερα;

-Ύφαινα ότι μου έλεγε η μητέρα μου. Δεν έχω κάποια ιδιαίτερη προτίμηση. Είχα μάθει να υφαίνω  πολλά πράγματα όπως κουρτίνες, σεντόνια, τραπεζομάντιλα, μαξιλαροθήκες και χρησιμοποιούσα διαφόρου τύπου κλωστές όπως, κλωστές από μετάξι, μαλλί, βαμβάκι, μερσεριζέ κ.ά. Τώρα, τα περισσότερα τα έχω δώσει στα παιδιά μου ως προίκα ενώ μερικά τα έχω κρατήσει στο σπίτι. Δυστυχώς δεν τα χρησιμοποιώ παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Τα έχω ως κειμήλια σε ντουλάπια και μπαούλα.

Όλα τα υφαντά φτιάχνονται σε έναν αργαλειό ή υπάρχουν διαφορετικού τύπου αργαλειοί ανάλογα με την ποιότητα του υφάσματος;

-Δεν υπάρχουν διαφορετικού τύπου αργαλειοί. Υπάρχει ένας τύπος ο οποίος διακρίνεται ανάλογα με το μέγεθος σε μικρό και μεγάλο αργαλειό. Σε κάθε σπίτι υπήρχε ένας μικρός αργαλειός καθώς τα υφαντά προορίζονταν μόνο για οικιακή χρήση. Υπάρχουν και μεγαλύτερου μεγέθους αργαλειοί με τους οποίους μπορείς κανείς να κατασκευάσει περισσότερα υφαντά, πιο μεγάλα και πιο γρήγορα για περισσότερα άτομα.

Είναι εύκολο να ξεχωρίσει κάποιος τη διαφορά μεταξύ ενός χειροποίητου υφαντού και ενός τυποποιημένου που κυκλοφορεί στο εμπόριο;

-Θεωρώ ότι είναι εύκολο καθώς το χειροποίητο υφαντό με τον καιρό ξεφτίζει, χάνει το χρώμα του καθώς τότε χρησιμοποιούσαμε φυσικές βαφές που με τον καιρό ξεθωριάζουν. Επίσης το χειροποίητο έχει άλλη υφή όταν το πιάνεις. Με τον καιρό τα υφαντά γίνονται πιο αδρά, βγάζουν κάτι σαν ρόζους όπου σε ενοχλούν αν έρθουν σε επαφή με το δέρμα. Κυρίως το χειροποίητο υφαντό είναι ευαίσθητο και με το καιρό αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά του ενώ το τυποποιημένο είναι κατασκευασμένο ώστε να αντέχει στο χρόνο.

Αν έχουμε στο σπίτι μας υφαντά πώς θα πρέπει να τα περιποιούμαστε έτσι ώστε να τα διατηρήσουμε σαν καινούργια;

-Μεγάλο ρόλο στη διατήρηση ενός υφαντού για μεγάλο χρονικό διάστημα παίζει η σωστή αποθήκευσή του. Καλό είναι να τα αποθηκεύουμε σε ένα μέρος με ελάχιστη υγρασία, στεγνό και καθαρό όπως ένα συρτάρι ή ένα μπαούλο. Επίσης η χρήση και η πλύση τους πρέπει να γίνεται με σύνεση καθώς είναι κατασκευασμένα από αυθεντικές πρώτες ύλες οι οποίες επηρεάζονται από την πολυχρησία και τις ξαφνικές μεταβολές του καιρού όπως η θερμοκρασία και η υγρασία.

Οι άνθρωποι μέχρι σήμερα πόσο συχνά αγοράζουν ελληνικά/κρητικά χειροποίητα υφαντά;

-Δυστυχώς αυτό δεν το γνωρίζω αλλά πιστεύω πώς δεν υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον. Το βλέπω από τα παιδιά μου τα οποία δεν ασχολήθηκαν παρά ελάχιστα με την υφαντική τέχνη. Τώρα τα περισσότερα χειροποίητα είναι από τη δική μου και τις προηγούμενες γενιές, τα οποία φυλάσσονται ως κειμήλια. Επίσης τα χειροποίητα ελληνικά, κρητικά υφαντά είναι πιο ακριβά από τα τυποποιημένα, οπότε ο κόσμος προτιμάει να αγοράζει αυτά.

Τι θα συμβουλεύατε τη νέα γενιά που θα ήθελε να ασχοληθεί σήμερα με τον αργαλειό και την υφαντική τέχνη;

-Πιστεύω πως η νέα γενιά πρέπει να ασχοληθεί με την υφαντική τέχνη, όχι για να μην ξεχαστεί μονάχα αλλά γιατί αποτελεί έναν τρόπο συνέχειας της της τοπικής κριτικής παράδοσης. Επίσης αποτελεί μια επαγγελματική διέξοδο καθώς όλο και περισσότεροι ξένοι τουρίστες δείχνουν ενδιαφέρον για τα χειροποίητα υφαντά. Χαίρομαι που η εγγονή μου θέλει να μάθει να υφαίνει στον αργαλειό και να πλέκει στο χέρι. Επίσης νιώθω ικανοποίηση που ο γιος μου θέλει να κρατήσουμε τον αργαλειό -ακόμα και αν δεν τον χρησιμοποιώ πλέον- καθώς αναγνωρίζει τη διαχρονική του αξία. Οι νέοι πρέπει να συνεχίσουν την παράδοση και η πολιτεία θα πρέπει να τους βοηθήσει.

Ακολουθεί φωτογραφικό υλικό:

Ακολουθεί ένα μικρό βίντεο-απόσπασμα από τη συνέντευξη:

Απόσπασμα από τη συνέντευξη

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε από καρδιάς την κα. Αντωνία για το θερμό καλωσόρισμα και την εγκάρδια συνέντευξη που μας παραχώρησε. Ελπίζουμε αυτό το άρθρο να αποτελέσει ένα λιθαράκι ευαισθητοποίησης των νέων να ασχοληθούν με την υφαντική τέχνη. Την ευχόμαστε πάντα υγεία. Καλό Πάσχα και καλή Ανάσταση!