ΕΠΑ.Λ ΝΑΞΟΥ

Ονομασία

Το όνομά του το νησί φέρεται να πήρε από τον Νάξο, τον θρυλικό ηγεμόνα των πρώτων αποίκων που ήταν Κάρες, φερόμενο ως γιο του Πολέμωνα ή κατ’ άλλους του Ενδυμίωνα (δεύτερου μυθικού βασιλιά της αρχαίας Ήλιδας) ή τέλος του Απόλλωνα και της νύμφης Ανακαλίδας. Άλλοι ερευνητές και φιλόλογοι θεωρούν ότι το όνομα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη νάξαι (απαρέμφατο αορίστου του ρήματος νάσσω = γεμίζω εντελώς), συνώνυμη της λέξης θῡσαι (απαρέμφατο αορίστου του ρήματος θύω = θυσιάζω), που εκλήφθηκε έτσι από τις πλούσιες θυσίες που γίνονταν στο νησί προς τιμή των θεών.

Το όνομα Νάξος διατηρήθηκε για αιώνες μέχρι τους μέσους χρόνους, οπότε έγινε Ναξία και ακολούθως Ναξιά και στη συνέχεια Αξιά. Επίσης, από διάφορους συγγραφείς η Νάξος ονομαζόταν και Δία, Διονυσιάς, Στρογγύλη, Μικρά Σικελία, Καλλίπολις κ.ά.

Μύθοι

Ο πλούτος των μύθων που σχετίζονται με τη Νάξο αποδεικνύει τη σπουδαιότητα που είχε το νησί κατά την αρχαιότητα. Κατ’ αρχάς, για τον Δία αναφέρεται ότι εδώ ανατράφηκε και μεγάλωσε, όταν μεταφέρθηκε από την Κρήτη όπου γεννήθηκε, και ότι από εδώ εξόρμησε για να καταλάβει τη βασιλεία των θεών. Γι” αυτό και το ψηλότερο βουνό του νησιού πήρε το όνομά του (Ζευς ή Ζας για τους ντόπιους). Μάλιστα, στο μονοπάτι προς την κορυφή του όρους Ζας υπάρχει σε βράχο η επιγραφή «ΟΡΟΣ ΔΙΟΣ ΜΗΛΩΣΙΟΥ» («Όρος του Δία, προστάτη των προβάτων»).

Επίσης, σύμφωνα με τον μύθο, τρεις εγχώριες νύμφες, η Κλείδη, η Κορωνίς και η Φιλία, επιμελήθηκαν την ανατροφή του Διονύσου, για τον οποίο η Νάξος ήταν πατρίδα του.

Επιπλέον, στη Νάξο εγκατέλειψε ο Θησέας την Αριάδνη, η οποία τον είχε βοηθήσει προηγουμένως στην Κρήτη να σκοτώσει τον Μινώταυρο, με τον όρο να την πάρει μαζί του. Συγκεκριμένα, επιστρέφοντας ο Θησέας από την Κρήτη σταμάτησε για ανεφοδιασμό στη Νάξο, όπου εγκατέλειψε την Αριάδνη. Ο Διόνυσος είδε την κοιμισμένη Αριάδνη, την ερωτεύτηκε και την έκανε σύζυγό του.

Στη Νάξο επίσης λατρευόταν και ο θεός Απόλλωνας ο Τράγιος ή Τραγαίος, ενώ υπήρχε και ναός του Δηλίου Απόλλωνα έξω από την αρχαία πόλη (σήμερα σώζεται η μεγαλοπρεπής πύλη του ναού, η γνωστή Πορτάρα).

Τέλος, Νάξιος ήταν και ο μυθικός Κηδαλίων, που ανέθρεψε τον θεό Ήφαιστο και του δίδαξε την τέχνη της μεταλλουργίας.