Αποκριές με την Σκοπελίτικη Τράτα

Γράφει η Κυριακή Θεοδώρου
Δ/ντρια του Γυμνασίου Σκοπέλου
«Καισάριος Δαπόντες»
Κυριακή της Αποκριάς στη Σκόπελο. Τι μπορεί να δει ή να νιώσει ο επισκέπτης; Αξίζει άραγε να ‘ρθει κάποιος αυτή την περίοδο στη Σκόπελο; Οπωσδήποτε ναι! Διότι, αυτό που θα δει και αυτό στο οποίο θα συμμετέχει, ψυχή τε και σώματι, διότι απλά «δε γίνεται διαφορετικά», είναι ένα αποκριάτικο δρώμενο, ένα γνήσιο διονυσιακό σατυρικό δράμα, ένα θέατρο του δρόμου, που εκτυλίσσεται και αναπτύσσεται με τρόπο μαγικό, συγκλονιστικό, μαζικό, επικοινωνιακό και συνεργατικό, μέσα στα καλντερίμια της Σκοπέλου το απόγευμα της Κυριακής των Απόκρεω.
Πρόκειται για το αποκριάτικο έθιμο της «Τράτας» ή «τράντας» ή πιο παλιά «φεργάδας»! και δεν είναι μία η τράτα είναι αρκετές. Κάθε ομάδα, ανάλογα με την ηλικία, φτιάχνει τη δική της. Ένα καράβι φτιαγμένο από ξύλα και καλάμια. Με κατάρτι σε σχήμα σταυρού, αμπάρι, φουγάρο και μηχανή, που μέσα καίνε πετρέλαιο. Το πλήρωμα, οι «τρανταραίοι» είναι μέσα στην τράτα! Άλλοτε τη σηκώνουν ψηλά, στην αρχή, άλλοτε τη σέρνουν στο πλακόστρωτο καλντερίμι, φωνάζοντας δυνατά «ουρά-ουρά», «άπωσον – άπωσον»…!
Υπάρχει ο καπετάνιος και όλα τα μέλη του πληρώματος. Τα ονόματά τους σκωπτικά, αποκριάτικα. Σταματούν στα ανοίγματα, σε πλατείες ή σταυροδρόμια κι ο καπετάνιος «καλεί σε προσκλητήριο» το κάθε μέλος του πληρώματος, σκαρφαλώνοντας στο ψηλό μπαλκόνι κάποιου πανέμορφου σκοπελίτικου αρχοντικού, από τα πολλά που συναντάς στη συγκεκριμένη διαδρομή, και κείνοι απαντούν φωνάζοντας «παρών» στο «πειρακτικό του κάλεσμα». Μα προχωράει και σε «ποιητική» καταγγελία – σάτιρα διαφόρων κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων ή θεμάτων, που έχουν σχέση με την αναπαραγωγή – αναγέννηση της φύσης και τον κύκλο της ζωής. Λόγος έντονα σατιρικός, λόγος ποιητικός-μεταφορικός, πειρακτικός και καυστικός προκαλεί τη γενική θυμηδία μα… και περιέργεια για το τι θ’ ακουστεί…! Οι «τρανταραίοι» απαντούν και έτσι γίνεται «ο θεατρικός διάλογος», ενώ ταυτόχρονα προσφέρονται κεράσματα από τους γείτονες, που βγαίνουν με το δίσκο στο χέρι, πολλοί στήνουν και τραπεζάκι, για να κεράσουν σ’ όλους τους ακόλουθους της τράτας γαλατόπιτες, τυρόπιτες, γαλακτομπούρεκα και άλλα επίκαιρα κεράσματα! Το γέλιο διάχυτο, θυμηδία γενική, η απόλαυση πηγαία. Κι ανεβαίνουν τα καράβια, οι «τράτες» την ανηφόρα, βγήκαν να κάνουν βόλτα στη στεριά! Κι ακούγονται ολόγυρα γέλια, χαρές, Χρόνια Πολλά!
Σταματάνε όμως οι τράτες και για χορούς! Οι τρανταραίοι πιάνονται σε κυκλικό χορό, σφιχτά πιασμένοι από το μπράτσο, ακούνε το «πειρακτικό» στιχάκι από τον πρωτοχορευτή, τον «κορυφαίο» δηλαδή του «διονυσιακού χορού» και το επαναλαμβάνουν όλοι μαζί και χορεύουν και τραγουδούν και χαίρονται κι απολαμβάνουν τη χαρά της ζωής χωρίς τη συνοδεία μουσικής! Μόνο με τις συναρμοσμένες φωνές τους, με τα γελαστά μουτζουρωμένα με καπνά πρόσωπα τους, ντυμένοι με τις «μοναδικές» αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις τους, τόσο πετυχημένες!
Ενωμένοι οι τρανταραίοι σ’ ένα κοινό σκοπό, να πάνε τις τράτες στη θάλασσα και να τις κάψουν… τις τράτες που είναι στολισμένες με δίχτυα για πανιά κι έχουν σειρά τα τενεκεδάκια στα ιστία τους… Τις κουνάνε δυνατά, τραντάζονται οι τράτες συθέμελα, λες θα διαλυθούνε τα καλάμια τους, καπνίζουν τα αυτοσχέδια φουγάρα τους, τρέχει ο κόσμος δίπλα τους και πίσω τους – ούρα ούρα, άπωσον άπωσον –περνά θορυβώδης, μεθυστικός ο θίασος του Διονύσου από τα καλντερίμια της Σκοπέλου… Χτυπάνε οι τρανταραίοι με δύναμη τους τενεκέδες της μηχανής, τραγουδάνε δυνατά, φωνάζουν, χτυπάνε τη γη με τα πόδια σαν χορεύουν, ν’ ακουστούν, να ξυπνήσει η γη, η φύση, οι άνθρωποι… Όλοι ν’ ακούσουν πως έρχεται η Άνοιξη, πως πάλι αρχίζει νέα ζωή τριγύρω, πως η ζωή είναι πάντα εδώ, πως η αξία της είναι υπέρτατη… Να μας δείξουν… πώς να τη χαιρόμαστε με γλέντια, τραγούδια και χαρές, όλοι μαζί, πιασμένοι χέρι χέρι σε κυκλικούς χορούς.
Λέει ο Καβάφης περιγράφοντας έναν τέτοιο Διονύσου θίασο: Ο Δάμων ο τεχνίτης (άλλον πιο ικανό στην Πελοπόννησο δεν έχει) εις παριανό μάρμαρο επεξεργάζεται την συνοδεία του Διονύσου. Ο θεός με θεσπεσία δόξαν εμπρός, με δύναμη στο βάδισμά του. Ο Άκρατος πίσω. Στο πλάγι του Aκράτου η Μέθη χύνει στους Σατύρους το κρασί από αμφορέα που τον στέφουνε κισσοί. Κοντά των ο Ηδύοινος ο μαλθακός, τα μάτια του μισοκλειστά, υπνωτικός. Και παρακάτω έρχοντ’ οι τραγουδισταί Μόλπος κ’ Ηδυμελής, κι ο Κώμος που ποτένα σβήσει δεν αφήνει της πορείας την σεπτή λαμπάδα που βαστά και, σεμνοτάτη, η Τελετή.— Αυτά ο Δάμων κάμνει.»
Τέλος, άπειροι οι συμβολισμοί. Στο παλιό αρχαίο υπόβαθρο της διονυσιακής λατρείας μπολιάστηκαν τα νεότερα ιστορικά γεγονότα. Η χαρά για την τελική απαλλαγή του νησιού και τη συλλογική νίκη επί της πειρατείας από την εποχή του Μπαρμπαρόσα ίσως και από τους πειρατές του 19ου αι., ήρθε, νομίζω, να ταιριάξει με την άκρατα φαιδρή ατμόσφαιρα του αποκριάτικου γλεντιού.
Στους χορούς που στήνονται στις πλατείες και στην «άμμο», στη θάλασσα όταν καίγεται η τράτα, ασκείται έλεγχος κοινωνικός κι ελεύθερα εκφράζεται η άποψη των πολλών, μέσα από την πλήρη εξίσωση που εξασφαλίζει η «προστασία» της μεταμφίεσης το μουτζούρωμα του προσώπου με την κάπνα, το βάψιμο με το λουλάκι! Είναι απλά αγνώριστοι, λένε ό,τι θέλουν… η ελεύθερη έκφραση, η κοινωνική κριτική ή και η τόλμη, μια ατμόσφαιρα μύησης των τρανταδόρων στις δυνάμεις που κυβερνούν τη ζωή, η δύναμη του θεατρικού λόγου όπως μας έρχεται ποιητική, κατευθείαν από τον καιρό ενός Αισχύλου ενός Σοφοκλή κι ενός Αριστοφάνη… Η δύναμη του λόγου αυτού, γέννημα της δημοκρατίας, είναι μπροστά μας, συντελείται τόσο ωραία, δυνατά και γοητευτικά σ΄αυτό το σκοπελίτικο αποκριάτικο έθιμο.
Και η «Τράτα» μια σαφής αναφορά στη Ναυτοσύνη, στα καράβια που έφεραν πλούτο στο νησί, που έφεραν κάποτε τους πειρατές μια και που τους έδιωξαν, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι κάπου τέτοιο μήνα 18-19 Φεβρουαρίου του 1828, ο ναύαρχος Μιαούλης έφτασε από τον Πόρο με το δίκροτο «Ελλάς», τις κανονιοφόρους «Φιλελληνίς» και «Βαυαρία» και μια ένοπλη τράτα, για να διαλύσει τους πειρατές που λυμαίνονταν στη Σκόπελο και τις Βόρειες Σποράδες, το οποίο και επετεύχθη μετά από σκληρούς αγώνες.
Και ακόμα στη διάρκεια της «τράτας», ο αρχαίος ονομαστός Πεπαρήθειος οίνος ρέει άφθονος, όπως και σε όλα τα γλέντια της σκοπελίτικης αποκριάς σε σπίτια και σε μαγαζιά.
Η πάνδημη συμμετοχή σε όλα τα στάδια του διονυσιακού δρώμενου, ιδιαίτερα φορτισμένη συγκινησιακά, ο καταγγελτικός σκωπτικός λόγος αναφορά στη δημοκρατική έκφραση, το κρασί και τα τραγούδια στη χαρά της ζωής, και η κατασκευή της καλαμένιας τράτας στη ναυτοσύνη και στη ναυτική τέχνη, στη συλλογική ισότιμη προσπάθεια στην επίτευξη ενός κοινού σπουδαίου σκοπού…
Ένας ολόκληρος κόσμος, μια «ζωντανή» ζωή συμπυκνωμένη στη σκοπελίτικη Τράτα! Να τι μπορεί να νιώσει, όποιος «τυχερός» βρεθεί στη Σκόπελο την Κυριακή της Αποκριάς!
Αναρωτιέμαι όμως, τι θα δούμε στις «Καλές» την Κυριακή της Τυρινής και πριν την Καθαρή Δευτέρα! Ίδωμεν…