Μον-αξία
από τη Μαρίσια Μελά
_______________________________________________________________________________________
Παύλος Νιρβάνας «Νυν απολύοις». Ένα υπέροχο κείμενο, ένα σπουδαίο μάθημα ζωής! Η πρόσφατη ανάγνωσή του στην τάξη μάς μύησε στην ιερότητα και τους άγραφους κανόνες της μοναξιάς. Η ίδια η λέξη «μοναξιά» σαν να δηλώνει την αξία του να είσαι μόνος -έστω και για λίγο- και η ιδέα αυτή σαν να αποτυπώνεται περίφημα μέσα στο κείμενο αυτό του συγγραφέα. Ο ήρωας του, ο Στρατής, είναι δεμένος με τη θάλασσα. Εκείνος επιλέγει την απομόνωσή του με τα στοιχειά, τα φαντάσματα. Αποδέχεται την κατάστασή του δηλώνοντας πως δεν έχει ούτε κάποιο κατοικίδιο για συντροφιά αλλά ούτε και κάποιο δέντρο ή βράχο που να έχει αξία για εκείνον, ώστε να συμπεριληφθούν στη λίστα των φίλων του. Ζει μοναχικά δίπλα στη θάλασσα, μαζί με τη βάρκα του, με τη σκέψη της κόρης του, που μεγαλώνει μακριά του κοντά σε μία γερόντισσα που τη φροντίζει έτσι όπως της αξίζει, και με τις θαλασσινές αποδράσεις του για ψάρεμα να αποτελούν πλέον την παρηγοριά του. Αυτές είναι το μοναδικό στήριγμα που τον κάνει να ελπίζει, να επιθυμεί να παραμείνει στη ζωή.
Αδιαφορεί για τη στερεοτυπική συμπεριφορά των κατοίκων εκφράζοντας την υπερηφάνεια του για τον χαρακτηρισμό «στοιχειό» που του αποδίδουν, καθώς ο ίδιος πέτυχε την απόλυτη επαφή με το πνεύμα του φτάνοντας στην πλήρη εναρμόνιση της προσωπικότητάς του με μια άλλη διάσταση των πραγμάτων και αποκτώντας την πολυπόθητη αρετή της αυτογνωσίας. Ο μοναδικός φίλος του είναι ο ίδιος του ο εαυτός! Το στοιχειό ονομάζεται Στρατής και ο Στρατής είναι σαν στοιχειό. Το στοιχειό είναι σαν να έφτασε στην πλήρη σάρκωσή του μέσα από τον εσωτερικό κόσμο του Στρατή.
Στην εποχή μας, πάλι, κυριαρχεί ένα διαφορετικό είδος μοναξιάς, που «τρέφεται» από το ατέλειωτο εργασιακό ωράριο και το κυνήγι του χρήματος και της επιτυχίας. Οι άνθρωποι παλεύοντας στον «στίβο» της επιβίωσης απομακρύνονται από τις ανθρώπινες, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, και μάχονται για την επίτευξη των στόχων τους. Ο ανεξέλεγκτος ανταγωνισμός που προκύπτει από την εξέλιξη τόσο της τεχνολογίας όσο και των ίδιων των υλιστικών κοινωνιών τούς αναγκάζει να παραιτηθούν από τη ζωή τους, τις συναισθηματικές ανάγκες τους, και να προσηλωθούν στην εργασία και στα επαγγελματικά όνειρά τους. Αυτού του είδους η «ιδιαίτερη» μοναξιά μπορεί να οδηγήσει κάποιους από αυτούς στην απόλυτη νέκρωση. Θα ζουν σαν νεκροί, θα αποκτήσουν μία εξοντωτική ρουτίνα που θα αναλώνει το «είναι» τους και θα τους καταστρέψει ψυχο-σωματικά. Κάποιοι θα επιλέξουν να στραφούν σε ποικίλες δραστηριότητες ώστε να βρουν τρόπο διαφυγής από τη μιζέρια που βιώνουν. Επιδίδονται στα ενδιαφέροντά τους για να κατακτήσουν την πνευματική γαλήνη και τη σωματική υγεία. Η ανάγνωση ενός βιβλίου, η εγγραφή σε μία σχολή χορού, η προσπάθεια δημιουργίας οποιασδήποτε μορφής τέχνης ή ακόμα και μία μέρα με τους αγαπημένους τους ανθρώπους μπορεί να αποβεί ωφέλιμη στο να «αδράξουν την μέρα». Και αυτό γιατί εφοδιάζονται με την απαραίτητη ενέργεια για τις ευθύνες του αύριο νιώθοντας ευεξία και ανακούφιση μέσα από αυτό το «ξέσπασμά» τους.
Η εσωτερική απομόνωση δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Ο άνθρωπος νιώθει εγκλωβισμένος μέσα του, καθώς από τη σύγχυση που αισθάνεται αδυνατεί να δει τη λύση. Ο άνθρωπος φοβάται να μείνει μόνος γιατί φοβάται τον ίδιο του τον εαυτό… Γιατί ακόμα και αυτός είναι παράταιρος και ξένος για τον καθένα από εμάς. Κάθε κομμάτι του, κάθε κρυφή πτυχή του, είναι μία διαφορετική πύλη σε μία διαφορετική προσωπικότητα, μία ολοκληρωτικά «ξένη» ύπαρξη. Του προκαλεί ταραχή, ανασφάλεια, που αδυνατεί να προβλέψει τις προθέσεις του, και καχυποψία για τον πόνο που θα φέρει στην επιφάνεια. Οι μοναχικές σκέψεις μάς δείχνουν την πικρή-ίσως- αλήθεια. Όταν μένουμε μόνοι μας με το εγώ μας, μένουμε μόνοι μας με τη Θεία Δίκη μας. Με τον πιο ανελέητο «εχθρό» και δικαστή της ζωής μας. Δεν μπορούμε, δεν θέλουμε να κατηγορηθούμε για τον χαρακτήρα μας, για τις πράξεις μας, και προσπαθούμε να κρύψουμε το σχοινί που περιορίζει όλο και περισσότερο την ανάσα μας, με άλλες ανώδυνες κοινωνικές δραστηριότητες. Όταν όμως τελικά δεν μπορούμε να αποδράσουμε από τη διαδικασία αυτή – να μείνουμε μόνοι μας με τον εαυτό μας – ανακαλύπτουμε πτυχές του που ποτέ άλλοτε δεν είχαμε διανοηθεί ότι θα ανακύψουν μέσα από αυτούς τους λογισμούς.
Ο άνθρωπος δεν είναι πάντα έτοιμος να αντιμετωπίσει τα λάθη και τα ελαττώματά του. Να κάνει τον απολογισμό της συμπεριφοράς και της ζωής του. Να παραδεχθεί πως βρίσκεται σε ατελή μορφή, που χρήζει συνεχούς γνώσης και αυτοβελτίωσης. Οφείλει το άτομο να αφιερώσει χρόνο στον ίδιο, να αναλογιστεί τις λανθασμένες αποφάσεις του και να σχεδιάσει ξανά το μέλλον του. Να βρει χρόνο να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητές του και να συμφιλιωθεί με τα «μειονεκτήματά» του. Μπορεί να ακούσει τη μουσική που τον εκφράζει, ίσως να αποτυπώσει τα συναισθήματά του σε χαρτί, αρκεί στο τέλος να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα: τον σεβασμό και την αγάπη του προς το «εγώ». Να στηρίζεται αποκλειστικά στις δυνάμεις του και να εμπιστευτεί ξανά τον εαυτό του. Δεν είναι εγωκεντρισμός να φροντίζεις για την αξιοπρέπειά σου και να γνωρίζεις τι αξίζεις. Αν δεν αποδεχθούμε το «εγώ» πρώτα από όλα, δεν μπορούμε να αγαπήσουμε πραγματικά κάποιον άλλον. Τίποτα δικό μας δεν θα είναι πραγματικά δικό μας. Καμία νίκη και καμία ήττα δεν θα φαντάζει καινούρια αρχή, και η ψυχή δεν θα διακατέχεται από τον ίδιο ζήλο, την ίδια ανάγκη για ζωή.
Ίσως η μοναξιά αρχικά να πληγώνει, εφόσον ο άνθρωπος είναι από την φύση του κοινωνικός, όμως, σε ειδικές συνθήκες και ιδιαίτερες στιγμές τα «αγαθά» της υπερβαίνουν την αξία μίας ολιγόλεπτης συζήτησης, ενός ψεύτικου γέλιου που δεν είναι επιλογή μας. Είναι δικαίωμά μας να επιθυμούμε την εσωστρέφειά μας κάποτε. Να παραμένουμε προσηλωμένοι στο σκοτεινό αστέρι του εαυτού μας. Και τότε θα μπορέσουμε να αναδείξουμε τη λάμψη αυτού του αστεριού, τη χάρη του στον ουρανό! Και τότε αυτή η σιωπή θα είναι η πιο ουσιαστική διαμαρτυρία, και η επαφή με το «εγώ» θα γίνει η απόλυτη εξιλέωση της ανθρώπινης ύπαρξης!
