Οι Μαγεμένες της Θεσσαλονίκης είναι ομάδα γλυπτών του 2ου αιώνα μ.Χ. τα οποία κοσμούσαν μνημειακό κτήριο κοντά στη ρωμαϊκή αγορά της Θεσσαλονίκης, και θεωρούνταν ως ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της πόλης.
Βάσει των διαθέσιμων αναπαραστάσεων του μνημείου από Ευρωπαίους περιηγητές, αποτελούνταν από πέντε στήλες κορινθιακού ρυθμού με τις τέσσερις από αυτές να διαθέτουν αμφίπλευρα γλυπτά.
Τα αγάλματα αποσπάστηκαν το 1864 από τον Γάλλο παλαιογράφο Εμμανουέλ Μιλλέρ (Emmanuel Miller) και τοποθετήθηκαν στο Λούβρο, ενώ το μνημείο καταστράφηκε και τα ίχνη του χάθηκαν.
Τοποθεσία
Θεωρείται πως βρισκόταν στην εβραϊκή συνοικία Ρογκός (περιοχή γύρω από τη σημερινή οδό Χαλκέων δίπλα από την ομώνυμη εκκλησία) πίσω από τα λουτρά Παράδεισος (Μπέη Χαμάμ), κοντά στην αρχαία ρωμαϊκή αγορά.
Το γεγονός ότι είχε αγάλματα και στις 2 όψεις, σημαίνει πως η χρήση του κτηρίου προορίζονταν και για τις δυο πλευρές.
Έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις για τη χρήση του. Είναι αρκετά πιθανό πως αποτελούσε την είσοδο στη ρωμαϊκή αγορά, ή ήταν διαχωριστικό σύνορο μεταξύ της παλαίστρας και της εξέδρας, ή ακόμα και προπύλαια του Ιπποδρόμου.
Σε τοπογραφικό σχέδιο του Ερνέστ Εμπράρ (Ernest Hébrard) ο οποίος ασχολήθηκε με την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, η τοποθεσία τους σημειώθηκε στην ευρύτερη περιοχή πίσω από τα λουτρά του Μπέη Χαμάμ.
Ονομασίες
Κατά την οθωμανική περίοδο της πόλης το μνημείο ήταν γνωστό με διάφορες ονομασίες ανάλογα με τη γλώσσα.
Οι Μαγεμένες είναι μετάφραση από τα σεφαρδίτικα εβραϊκά Incantadas, ενώ οι Τούρκοι το ονόμαζαν Σουρέ Μαλέ (μορφές των αγγέλων), και οι Έλληνες κάτοικοι της εποχής αναφέρονταν σε αυτό ως η στοά των ειδώλων, καθώς και ως Γοήτρεια (καταγράφεται ως Goetria the Incantada από τους Στιούαρτ και Ρέβετ το 1754).
Στη σύγχρονη εποχή αναφέρονται και ως Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης καθώς και Ελγίνεια της Θεσσαλονίκης βάσει της απόσπασης τους το 1864.
Πρώτες Περιγραφές
Η παλαιότερη αναφορά είναι αυτή από τον Ιταλό περιηγητή Κυριάκο τον Αγκωνίτη, το 1431, σύντομα μετά την οθωμανική άλωση της Θεσσαλονίκης. Σε αυτή περιγράφεται συνοπτικά ως κατεστραμμένος ναός της Αρτέμιδος στα επιστύλια του οποία υπήρχαν μορφές θεών.
Η πρώτη αναπαράσταση του μνημείου έγινε μεταξύ του 1685 και 1687 από τον Γάλλο Ετιέν Γκραβιέ ντ΄Ωρτιέρ (Étienne Gravier d’Ortières), όπου παρουσιάζεται η βασική διάταξη του μνημείου χωρίς υψηλό επίπεδο λεπτομέρειας, και περιγράφεται ως ερείπια ενός παλατιού (Ruines d’un Palais).
Ακολούθησε ο Βρετανός ανθρωπολόγος Ρίτσαρντ Πόκοκ (Richard Pococke) το 1740 ο οποίος παρότι περιέγραψε τα γλυπτά των στηλών, ο σχεδιαστής που ζωγράφισε τις εικόνες βάσει των περιγραφών του, απεικόνισε το μνημείο χωρίς τα γλυπτά και το τοποθέτησε σε έναν φανταστικό χώρο που δεν αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα.
Το μνημείο φέρεται επίσης να απεικονίζεται σε αταυτοποίητο, ενδεχομένως ενετικό, παλαιό χάρτη της Θεσσαλονίκης στον οποίο σημειώνονται όλα τα μνημεία της πόλης με ιταλικές περιγραφές. Εκεί υπό τον τίτλο colonne (κολώνες) εμφανίζεται να έχει συνολικά 8 στήλες σε δύο τμήματα των 3 και 5 αντίστοιχα τα οποία ενώνονται μεταξύ τους σχηματίζοντας γωνία, το μνημείο όπως ήταν αρχικά εάν δεν είχε καταστραφεί κάποιο άλλο τμήμα τους ακόμα παλαιότερα.
Η λεπτομερέστερη περιγραφή του μνημείου με αναπαραστάσεις έγινε το 1754 από τους Βρετανούς αρχαιοδίφες Τζέιμς Στιούαρτ (James Stuart) και Νίκολας Ρέβετ (Nicholas Revett), ως απεσταλμένους της εταιρείας των Ντιλετάντι, με πλήθος εικόνων και σχεδίων οι οποίες δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στον 3ο τόμο του έργου The Antiquities of Athens το 1762.
Το μνημείο περιγράφεται ως κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού η οποία συνοδεύεται από αγάλματα στην κορυφή.
Σε μια από τις παραστάσεις αυτές, όπου απεικονίζεται το μνημείο στο σύνολο του, διακρίνεται και η επιγραφή στο επιστύλιο Ν[-]ΓΕΓΕΝΗΜΕΝΟΝ[-]ΥΠΟ (“έγινε υπό’) όπου ενδεχομένως αναφερόταν το όνομα του χορηγού του έργου ή του τοπικού άρχοντα της πόλης. Το τμήμα με το όνομα όμως δεν διασωζόταν πλέον κατά την περίοδο της αναπαράστασης, σημαίνει όμως ότι το μνημείο ήταν αρκετά μεγαλύτερο και στις 2 πλευρές του.
Σημαντικό μέρος του κτηρίου βρισκόταν κάτω από το έδαφος, και το πραγματικό ύψος του ήταν αρκετά μεγαλύτερο. Πραγματοποιώντας επί μέρους ανασκαφή, προσδιόρισαν το συνολικό ύψος του κτηρίου στα 12,70 μέτρα.
Οι διαστάσεις του μνημείου ήταν:
Ύψος:12,70μ.
Συνολικό μήκος:14,40μ.
Ύψος στηλών:5,90μ.
Υλικά:μάρμαρο
Πηγή:
Σεβαστή Κουρουτζίδου
Ανδρεάνα Μαντζιούρη
Μερσάντα Μαρκάι
Μαρία Μπαξεβάνη
Νεφέλη Σαββίδου
