Αλέξανδρος Μαυρόκωστας

ΠΑΡΕΛΘΟΝ – ΠΑΡΟΝ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Ο Αθλητισμός σαν εννοια δεν αποτελεί γνώρισμα της σύγχρονης εποχής ούτε και είναι απαραίτητα συνυφασμένος με τις προηγμένες κοινωνίες αν και αναμφισβήτητα αποτελεί ένδειξη πολιτισμού και κοινωνικής συσπείρωσης των ανθρώπων.
Γεννήθηκε ως μορφή ψυχαγωγίας -και έτσι παραμένει στην ουσία του-από τη στιγμή της γέννησης του σκεπτόμενου ανθρώπου.
Ενα ισχυρό παράδειγμα αποτελεί ή έννοια του κυνηγιού ,που από απόλυτη ανάγκη επιβίωσης στον πρωτόγονο άνθρωπο ,σήμερα παραμένει ,αν και κατακριτέα σε πολλές περιπτώσεις , ως μορφή αθλητικής ψυχαγωγίας -σπορ.
Ομως η πραγματικά σύγχρονη ιδέα του αθλητισμού ,όπως δηλαδή τον γνωρίζουμε σήμερα με τη μορφή της λεγόμενης ευγενούς άμμιλας ,του ανταγωνισμού και της επιβράβευσης των αθλητών και την ψυχαγωγία του κοινού-θεατών γεννήθηκε και πραγματώθηκε όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο λόγω της χρονικής απόστασης ,στην αρχαία Ελλάδα, όπου τα ήδη μορφοποιημένα από την ανθρώπινη φυλή αγωνίσματα-αθλήματα (π.χ. πάλη,ρίψη ακοντίου,αγώνες δρόμου,δισκοβολία,τοξοβολία κλπ) έλαβαν πια επίσημο χαρακτήρα και εντάχθηκαν στις κοινωνίες των αρχαίων ελληνικών πόλεων ως κορυφαίες κοινωνικές εκδηλώσεις,με πλέον κορυφαία όλων την κοινή για όλες τις ελλήνικές πόλεις κράτη την θεσμοθέτηση των Ολυμπιακών Αγώνων.

Αυτός ακριβώς ο θεσμός ,των Ολυμπιακών Αγώνων,που αναγεννήθηκε τον 19ο αιώνα δίνει το ευρύτερο στίγμα και σήμερα της έννοιας της λέξης αθλητισμός.
Ασφαλώς οι διαφορές από την αρχαία εποχή είναι τεράστιες και αφορούν κυρίως στην εμπορευματοποίηση του ,ακόμη και σε επίπεδο ερασιτεχνών που πρωταγωνιστούν όμως στις κορυφαίες διοργανώσεις ,αλλά και στην δημιουργία πνεύματος οπαδισμού κια σκληρού ανταγωνισμού που ξεφεύγει ασφαλώς από το πλαίσιο της ευγενούς αμμιλας.
Ομως αυτό το σύγχρονο πρόσωπο του αθλητισμού δεν καταδικάζει επουδενί την αρχική του έννοια.Την αναγκη δηλαδή πρώτιστα για ψυχαγωγία του ερασιτέχνη αθλητή που δεν απαοκσοπεί στον πρωταθλητισμό αλλά στη βελτίωση της σωματικής του κατάστασης και ασφαλώς ,σε κάθε περίπτωση,δεν μπορεί να καταδικάσει την συννεκτικότητα και την συγγένεια των εννοιών ,αθλητισμός ίσον πολιτισμός.

Η προσφορά του αθλητισμού

Η ενασχόληση με τον αθλητισμό είτε αφορά κάποιο ομαδικό είτε κάποιο ατομικό άθλημα ωφελεί ποικιλοτρόπως το άτομο, αφού λειτουργεί ευεργετικά τόσο για τη σωματική όσο και για την πνευματική του υγεία. Ειδικότερα:
- Η συστηματική άθληση καθιστά εφικτή τη διαμόρφωση και διατήρηση ενός αρμονικού και καλοσχηματισμένου σώματος, προσφέροντας παράλληλα ευεργετική επίδραση στην υγεία του. Προκύπτει, μάλιστα, μια σημαντική ενίσχυση της δύναμης, αλλά και των δεξιοτήτων του ατόμου.
- Σε πνευματικό επίπεδο ο αθλητης ενισχύει την αντίληψη και την κρίση του, εφόσον κάθε άθλημα απαιτεί από το άτομο να κατανοεί τους αναγκαίους κανόνες, να τους εφαρμόζει κάθε φορά, αλλά και να επιχειρεί το ξεπέρασμα τυχόν δυσκολιών κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή της αγωνιστικής περιόδου. Ιδίως τα ομαδικά αθλήματα ωθούν το άτομο σε διαδικασίες αυτοσχεδιασμού και επινοητικότητας, καθώς ερχόμενο αντιμέτωπο με τις τεχνικές και τους σχεδιασμούς της αντίπαλης ομάδας καλείται να διεκδικήσει την επίτευξη μιας καλύτερης απόδοσης, αναγνωρίζοντας και παρακάμπτοντας τα στοιχεία υπεροχής των αντιπάλων.

Ψυχικά οφέλη:
- Ο αθλούμενος έχει την ευκαιρία μέσω του αθλητισμού να επιτύχει μια ουσιαστική και γόνιμη εκτόνωση των προβληματισμών και των εντάσεων της καθημερινότητας. Ενώ, η προερχόμενη από την άθληση βιοχημική ανταπόκριση του σώματος και του εγκεφάλου, του χαρίζει ευδιαθεσία, ενέργεια και καθαρότητα σκέψης.
- Αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη αυτοπειθαρχία, προκειμένου να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του προγραμματισμού του, και παράλληλα μια αίσθηση αντοχής και καρτερίας, που του επιτρέπει την ψυχραιμότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση δυσκολιών ή προβλημάτων σε άλλους τομείς της ζωής του. .
- Ο αθλητισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως πηγή εμπειριών, επιτεύξεων, αλλά και καθημερινών στιγμών εκτόνωσης ή ευχαρίστησης, γεγονός που τον καθιστά σημαντικό αντίβαρο απέναντι σ’ εκείνες τις ψυχοφθόρες καταστάσεις που βιώνει το άτομο στον εργασιακό και κοινωνικό του βίο.

Ηθικά φέλη
- Ο Αθλητής μυείται στην αξία της προσωπικής προσπάθειας και μαθαίνει να εκτιμά τα οφέλη που προκύπτουν από τη συστηματική και κοπιώδη ενασχόληση μ’ ένα αντικείμενο. Η ικανοποίηση που λαμβάνει από την επίγνωση ότι σημειώνει σημαντικές επιδόσεις σ’ ένα άθλημα, αλλά και οι αλλαγές που βλέπει στη σωματική του διάπλαση, του διδάσκουν πως η επίμοχθη προσπάθεια ανταμείβεται με επιτεύγματα και οφέλη που δεν είναι προσιτά με άλλο τρόπο.

- Αν, μάλιστα, συμμετέχει σε κάποιο ομαδικό άθλημα μαθαίνει να συνεργάζεται αρμονικά, καθώς και να δείχνει απεριόριστο σεβασμό στον κόπο και στην προσπάθεια του συναθλητή του, αφού γνωρίζει και το ίδιο πόσο επίμοχθη είναι η διεκδίκηση της νίκης. Ενώ, παράλληλα, έχοντας πάντοτε κατά νου τη διάκριση της ομάδας, αναγνωρίζει και αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν στο πλαίσιο της συλλογικής αυτής προσπάθειας. Κατανοεί, άλλωστε, πως με το να επιχειρήσει να αποποιηθεί τις ευθύνες του ή να τις μεταθέσει σε κάποιον άλλο, θα ζημιώσει την απόδοση της ομάδας του, και άρα τον εαυτό του.

- Ο χώρος του αθλητισμού προσφέρει ιδανικά πρότυπα για τους νέους, καθώς τους ωθεί σε μια δημιουργική ενασχόληση, σε μια γόνιμη αφοσίωση και προσπάθεια, αλλά και στη διεκδίκηση διαρκώς υψηλότερων επιδόσεων. Πρόκειται, άρα, για ένα χώρο πραγματικής διαπαιδαγώγησης, που βρίσκεται στον αντίποδα της αναποτελεσματικής αδράνειας και των εύκολων λύσεων, που οι νέοι συναντούν συχνά γύρω τους.

- Ο αθλητισμός, μάλιστα, οδηγεί στην ανάπτυξη και την εδραίωση ενός ουσιαστικού σεβασμού για τους άλλους ανθρώπους, χωρίς αυτός ο σεβασμός να γνωρίζει σύνορα, εθνικότητες ή άλλες διακρίσεις. Το κοινό ενδιαφέρον και οι κοινές προσδοκίες, λειτουργούν ως ισχυρός συνεκτικός δεσμός, που δεν κάμπτεται από επιμέρους διαφοροποιήσεις.

Αρνητικά φαινόμενα

- Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού και ειδικότερα του πρωταθλητισμού που αναφέραμε πριν,έχει επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στο πνεύμα του συναγωνισμού και της ευγενούς άμιλλας, καθώς πλέον το οικονομικό δέλεαρ είναι τέτοιο που ωθεί πολλούς αθλητές στην υιοθέτηση αθέμιτων τακτικών προκειμένου να διασφαλίσουν τη διάκριση και τη νίκη. Παρατηρείται, έτσι, η χρήση αναβολικών ουσιών, για την επίτευξη όλο και καλύτερων επιδόσεων, ο χρηματισμός αθλητικών παραγόντων, για να αντιμετωπίσουν ευνοϊκά κάποια ομάδα, καθώς και γενικότερα φαινόμενα διαφθοράς, με στόχο πάντοτε τη μεγιστοποίηση των κερδών μιας αθλητικής ομάδας ή ενός μεμονωμένου αθλητή.

- Η επιδίωξη του οικονομικού κέρδους έχει αλώσει προ πολλού ακόμη και το σημαντικότερο αθλητικό γεγονός, τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που έχουν πλέον μετατραπεί σε μια πολυέξοδη εμπορική δραστηριότητα. Οι «καθαρές» επιδόσεις των αθλητών, καθώς και το πνεύμα ειρήνευσης, που συνόδευαν άλλοτε αυτούς τους αγώνες, έχουν πλέον αντικατασταθεί με ζητήματα όπως είναι τα τηλεοπτικά δικαιώματα, η διαφημιστική προβολή, τα παγκόσμια ρεκόρ -με όποιο κόστος ή τρόπο-, οι διακρατικοί ανταγωνισμοί, αλλά και τα επιμέρους πολιτικά οφέλη από την κατάλληλη εκμετάλλευση ενός τόσο διαδεδομένου και λαοφιλούς γεγονότος.

- Η εμπορευματοποίηση λειτούργησε τελείως αρνητικά ακόμη και σε αθλήματα που κατά παράδοση έχουν πολύ μεγάλη ανταπόκριση στους πολίτες, όπως είναι το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Οι αγώνες που κάποτε αποτελούσαν μια οικογενειακή επιλογή για ψυχαγωγία γεμάτη συγκινήσεις, έχουν τραπεί σ’ ένα πεδίο άκρατου ανταγωνισμού, όπου η διαφθορά και τα οικονομικά συμφέροντα καθοδηγούν και καθορίζουν τα αποτελέσματα και τις νίκες.

- Ενώ, παράλληλα, οι φίλαθλοι που κινούνταν παλαιότερα από καθαρή αγάπη για τις αθλητικές τους ομάδες, έχουν τραπεί σε φανατισμένους οπαδούς, που σπεύδουν να εμπλακούν σε βίαιες αναμετρήσεις με τους οπαδούς της αντίπαλης ομάδας, αφαιρώντας από τις αθλητικές αυτές αναμετρήσεις κάθε ψυχαγωγικό και φίλαθλο χαρακτήρα.

Τα αίτια της βίας

- Το ανταγωνιστικό πνεύμα που έχει επικρατήσει στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού, λόγω των οικονομικών συμφερόντων, ωθεί τους παράγοντες των αθλητικών ομάδων σε μια στάση ανοχής -αν όχι και στήριξης- απέναντι στο φανατισμό των οπαδών. Οι οπαδοί αποτελούν αφενός πηγή εσόδων -αγορά εισιτηρίων και εμπορικών ειδών με το λογότυπο της ομάδας, στοιχήματα κ.ά.- κι αφετέρου μέσω των τοπικών συνδέσμων κάθε ομάδας αποτελούν έναν ανέξοδο τρόπο ενίσχυσης και διατήρησης του πλήθους υποστηρικτών της. Μη θέλοντας, επομένως, οι ομάδες να χάσουν αυτά τα οφέλη, επιτρέπουν ή έστω ανέχονται τις συχνές παρεκτροπές των οπαδών τους.

- Το ίδιο ανταγωνιστικό πνεύμα, άλλωστε, εξωθεί τις ομάδες στη διεκδίκηση με κάθε τρόπο της νίκης, γεγονός που δυναμιτίζει το κλίμα στο πλαίσιο των αγώνων και ενισχύει το φανατισμό των οπαδών.

- Οι οπαδοί καταφεύγουν στις ομάδες και τις υποστηρίζουν με αφοσίωση, αναζητώντας συχνά ένα μέσο κοινωνικοποίησης∙ ένα χώρο χαμηλών απαιτήσεων στον οποίο να μπορούν να ενταχθούν και να αισθανθούν πως ανήκουν. Η απουσία λοιπών ενδιαφερόντων ή ουσιαστικών προσωπικών επιδιώξεων, αφήνει το άτομο έκθετο σε αντίστοιχες επιρροές που το δελεάζουν με την υπόσχεση της συντροφικότητας και της αποδοχής. Έτσι πολλοί νέοι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να βρουν την ασφάλεια της ομαδικής δράσης και συνύπαρξης, για να καλύψουν συναισθηματικές ελλείψεις, αλλά και την υποτυπώδη προσωπικότητά τους, γίνονται μέλη αθλητικών συνδέσμων, και καταφεύγουν ακόμη και σε βιαιότητες προκειμένου να αναδείξουν την προθυμία και την αφοσίωσή τους και να προασπίσουν τη θέση τους σε αυτούς. Ενισχυτικά στην εμφάνιση αυτών των αρνητικών φαινομένων λειτουργεί και η στάση ανοχής της Πολιτείας, που αντιμετωπίζει με επιείκεια ή και με αδιαφορία ανάλογα περιστατικά. Ενώ είναι προφανές πως αν τιμωρούσε με μεγάλη αυστηρότητα κάθε τέτοιο ξέσπασμα βίας, θα είχε διαφοροποιηθεί εδώ και καιρό η συμπεριφορά των οπαδών.

Τρόποι παρέμβασης

- Είναι σαφές πως πολλά από τα αρνητικά σημεία στο χώρο του αθλητισμού έχουν προκύψει από την εμπορευματοποίηση του επαγγελματικού αθλητισμού και του πρωταθλητισμού. Με δεδομένο, όμως, το γεγονός ότι πλέον οι επαγγελματίες αθλητές αντιμετωπίζονται ως διασημότητες και μπορούν να αποκομίσουν τεράστια χρηματικά ποσά από την εκμετάλλευση του ονόματος και της εικόνας τους, μέσω κυρίως της προώθησης προϊόντων, γίνεται αντιληπτό πως είναι δύσκολο να επιδιωχθεί μια επιστροφή σε πιο αθώες -και άρα λιγότερο προσοδοφόρες- εποχές. Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού είναι πια μη αναστρέψιμη, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και για τις νέες συνήθειες στο χώρο αυτό, όπως είναι η χρήση αναβολικών και η διαφθορά. Εκείνο που απαιτείται, βέβαια, είναι μια εντατικοποίηση των σχετικών ελέγχων, αλλά και μια αυξημένη αυστηρότητα στην αντιμετώπιση των σχετικών κρουσμάτων.
- Η καλλιέργεια και η εδραίωση μιας ορθής και άρτιας ηθικής στους νέους αθλητές μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από την κατάλληλη πνευματική αγωγή, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη δημιουργία αντιστάσεων απέναντι στα κελεύσματα του -εύκολου- πλουτισμού και της διασημότητας. Οι νέοι αθλητές θα πρέπει να εκτιμήσουν πρωτίστως την ομορφιά και τα οφέλη του αθλητισμού, ώστε να στραφούν στην υπηρέτηση του καθαρού αθλητισμού και όχι στη με κάθε μέσο διεκδίκηση της διάκρισης, με μόνο κίνητρο το κέρδος.

- Την ισχυροποίηση του ορθού αθλητικού πνεύματος και την επιδίωξη επιτυχιών που να βασίζονται καθαρά και μόνο στην προσωπική προσπάθεια, μπορούν να ενισχύσουν και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αφενός με την προβολή εκείνων των αθλητών που αποδεδειγμένα έχουν σημειώσει καθαρές διακρίσεις κι αφετέρου με τη στηλίτευση των φαινομένων διαφθοράς και εξαπάτησης. Αν, επομένως, οι φορείς αγωγής και παιδείας, η Πολιτεία και τα Μ.Μ.Ε., επιδιώξουν συστηματικά την επιβράβευση των αθλητών που απορρίπτουν τα αναβολικά και τη διαφθορά, τότε θα εδραιωθεί με τον καιρό ένα πιο ενάρετο πνεύμα στον αθλητισμό∙ κάθε αθλητής θα το θεωρεί θέμα αρχής και αξιοπρέπειας να επιτυγχάνει αξιόλογες επιδόσεις βασιζόμενος στην σκληρή προπόνηση και μόνο.

- Η Πολιτεία θα πρέπει από τη μεριά της να επιδιώξει την απαρέγκλιτη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας, ώστε τόσο η χρήση αναβολικών όσο και φαινόμενα χρηματισμού ή βίας να τιμωρούνται με συνέπεια και αυστηρότητα. Η σταθερή εφαρμογή των νόμων θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε κάθε τέτοια παρεκτροπή και θα επαναφέρει στον αθλητισμό την αναγκαία αξιοπιστία και εμπιστοσύνη.

- Καίρια είναι και η ενίσχυση του ερασιτεχνικού αθλητισμού, που επιτρέπει στους πολίτες, και κυρίως στους νέους, την απόλαυση των αθλητικών δραστηριοτήτων, χωρίς τις εντάσεις, το φανατισμό και τις τεχνητές διακρίσεις, που έχουν τόσο αλλοιώσει τον εμπορευματοποιημένο επαγγελματικό αθλητισμό. Προκύπτει, έτσι, το αίτημα για τη δημιουργία και συντήρηση αθλητικών εγκαταστάσεων σε κάθε δήμο και σε κάθε σχολείο, ώστε οι νέοι να μπορούν να αθλούνται και να αποκτούν συνάμα -μέσα από την αντίστοιχη αγωγή στο πλαίσιο της εκπαίδευσή τους- μια υγιή επαφή με τον αθλητισμό.