Η Τύλισος είναι ένα μεγάλο χωριό με έδρα τον δήμο Μαλεβιζίου . Η θέση της είναι στις ανατολικές υπώρειες του Ψηλορείτη, μέσα σε μικρή πεδιάδα που είναι γεμάτη με αμπέλια και ελαιώνες . Απέχει 11 χιλιόμετρα από την Εθνική Οδό Ηρακλείου-Ρεθύμνου το παραδοσιακό αυτό χωριό . Το χωριό διασώζει ακέραιο το προελληνικό όνομα της αρχαίας πόλης το οποίο διατηρείται μέχρι και σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται . Σημαντικός είναι ο αρχαιολογικός της χώρος ο οποίος ανακαλύφθηκε τυχαία από έναν κάτοικο της καθώς εκτελούσε γεωργικές εργασίες .
Στην Τύλισο βρίσκονται 18 εκκλησίες : ο Άγιος Αντώνιος, η Παναγία η Λούτρα (Ζωοδόχος Πηγή), ο Άγιος Μάριος ,η Παναγία Κερά , η Παναγία (η Κοίμηση) , η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα , ο Άγιος Ιωάννης , ο Χριστός , ο Άγιος Γεώργιος, ο Τίμιος Σταυρός , η Ευαγγελίστρια , ο Άγιος Γεώργιος ( στα Σεργιανά ) , ο Άγιος Γεώργιος ( στον Στρούμπουλα ) , η Αγία Αναστασία , ο Άγιος Ραφαήλ , η Ανάληψη ( στον Αρόλιθο ) και ο Άγιος Αντώνιος στην κάτω Τύλισο ) .
Στο κέντρο του οικισμού της Τυλίσου δεσπόζει ο νεοκλασικός, προστάτης της ο Άγιος Νικόλαος. Χρονολογείται τον 10ο αιώνα και είναι από τις παλαιότερες βυζαντινές εκκλησίες στην περιοχή . Το κτίριο παρουσιάζει χαρακτηριστικά βυζαντινής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης, με σημαντικά στοιχεία που μαρτυρούν την ιστορική και θρησκευτική σημασία της περιοχής κατά την περίοδο της βυζαντινής κυριαρχίας. Έχουν διασωθεί σημαντικές τοιχογραφίες , αν και έχουν υποστεί φθορές λόγω του χρόνου . Οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται επίσης από την ίδια περίοδο και απεικονίζουν σκηνές από τη ζωή του Χριστού και διάφορους Αγίους. Εκτός από εκκλησία κατά τη Βενετοκρατία ο ναός λειτουργούσε και ως μοναστήρι αφιερωμένο στον ίδιο Άγιο .
Τα τελευταία χρόνια, την παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάου (5 Δεκεμβρίου) στην Τυλισο ,αναβιώνει το έθιμο των “μπακαλιαρων” . Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στα πολύ παλιά χρόνια. Μάλιστα οι Τυλισανοί λεγονται “μπακαλιάροι” διότι οι κάτοικοι του χωριού , παλιά 50 με 60 δεκαετίες πριν, μάζευαν τα αχινοπόδια και αγροτικά προϊόντα για να τα πουλήσουν στο Ηράκλειο-Χώρα . Όταν επέστρεφαν στο χωριό αγόραζαν μπακαλιάρο αφού ήταν πολύ οικονομικός και ανθεκτικός για τα δεδομένα της εποχής . Έτσι οι Τυλισανοί κρεμούσαν τον μπακαλιάρο στους γαϊδάρους ή στα μουλάρια που ήταν τα τότε μεταφορικά μέσα . Βλέποντας αυτό οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών έβγαλαν το παρατσούκλι “μπακαλιάροι” για το οποίο οι Τυλισανοί είναι πολύ περήφανοι. Χαρακτηριστικές είναι και οι μαντινάδες:
Αη Νικόλας Τύλισος κρασί
Και μπακαλιάρος είναι για μας
Κληρονομιά και μπούσουλους
Και φάρος
Με μπακαλιάρο και
Κρασί τιμούμε στο χωριό
Μας αυτούς που μας ανέθρεψαν
Μα και τον Άγιο μας
Καθώς και το απόσπασμα από το τραγούδι του χωριού :
΄΄Μια Τυλισανή θα πάρω να μου ψήνει μπακαλιάρο
Να χει και καλό κρασί να το πίνουμε μαζί ΄΄
Αρχικά η γιορτή γινόταν σε κλειστό κύκλο αφού μαζεύονταν από τον εσπερινό του Αγίου Νικολάου και έτρωγαν όσο παρακολουθούσαν την λειτουργία . Έπειτα για την τήρηση του εθίμου συρρέουν στην Τύλισο άνθρωποι από το ηράκλειο και από άλλες περιοχές . Έτσι τα τελευταία 17 χρόνια ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού οργανώνει την παραμονή μεγάλο τραπέζι όπου το μενού περιλαμβάνει πάνω από τριακόσια κιλά μπακαλιάρο , κρασί και άλλα εδέσματα . Μέσα από αυτή την παράδοση οι κάτοικοι της Τυλίσου διατηρούν ζωντανή την σύνδεση με το παρελθόν τους , γιορτάζοντας τον Άγιο Νικόλαο αλλά και την ιδιαίτερη κληρονομιά τους .
πηγές:
https://maleviziotis.gr/2024/12/06/giati-oi-tylissanoi-onomastikan-bak/
https://visitmalevizi.gr/el/article/poleis-kai-xoria-tou-dimou-malebiziou/tulisos/3651
ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ: ΜΠΛΕΔΑΚΗ ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ/ΝΟΥΚΑΚΗ ΕΛΕΝΗ Β3
