Τα Γιαννιτσά_Τοπική Πολιτιστική Κληρονομιά – Γεσθημανή Αποστολίδου

Γανωμάτης ( ή γανωτζής ή  γανωτής   ) ονομάζεται ο τεχνίτης που επικαλύπτει τα χάλκινα σκεύη με κασσίτερο.

Ο γανωμάτης   είναι  ένα  από  τα  πιο  παλιά  επαγγέλματα.Τα  παλιά χρόνια , τα περισσότερα σκεύη που  χρησιμοποιούσανοι άνθρωποι για τις καθημερινές τους δουλείες και ιδιαίτερα στη μαγειρική ήταν χάλκινα ( μπακιρένια ).Αυτά  με τον καιρό και τη μεγάλη χρήση οξειδώνονταν και γινόταν επικίνδυνα για δηλητηριάσεις.  Έπρεπε λοιπόν να γανωθούν    , να περαστεί δηλαδή η επειφάνεια τους για προστασία με ένα ειδικό μέταλλο , το καλάι (κασσίτερος).

Ο γανωτής πρώτα έπρεπε να καθαρίσει τα σκεύη από τη γανάδα , δηλαδή την πράσινη σκουριά των χαλκινών σκευών , και γενικά από τις σκουριές τα άλλα μεταλλικά αντικείμενα, όπως τα κουτάλια που δεν ήταν χάλκινα αλλά γανώνονταν . Στην πρώτη φάση της εργασίας του ο γανωτής άλειφε την επιφάνεια, που ήθελε να γανώσει με σπίρτο, για να διασπαστούν οι γανάδες κι οι σκουριές της και να καθαριστεί. Στη δευτέρη φάση , έτριβε το σκεύος με άμμο , για να απομακρύνει τα υλικά της διάσπασης που προηγήθηκε. Στη συνέχεια , αν ήθελε να κάνει καλή δυλειά , ζέσταιε το σκεύος  και το έτριβε με πανί για να καθαρισεί το καλάι από το παλιό γάνωμα. Στην τρίτη φάση έπιανε το σκεύος με τη μασιά , το έβαζε πάνω από τη  φωτιά , το ζέσταινε καλά καιάπλωνε μέσα το νισαντήρι ( χλωριούχο αμμώνιο ). Για να στρώσει καλύτερα το καλάι , έλεγαν οι γανωτήδες. Κι έστρωνε   καλύτερα γιατί το προϊόν της διάσπασης του  χλωριούχου αμμωνίου διασπούσε και τα τελευταία υπολείμματα από τις  σκουριές και τις  γανάδες.Για ένα τελευταίο καθάρισμα άλειφε την επιφάνεια του σκεύους με σπίρτο που το είχε αραιωμένο με νερό και το είχε καλά σβησμένο με τσίνγκο ( Το σβήσιμο του σπίρτου με τσίνγκο , δίνει χλωριούχο ψευδάργυρο , που σγμαίνει ότι στην ουσία αυτό το υλικό χρησιμοποιούσαν για τον τελευταίο καθαρισμό ). Στη συνέχεια , το σκούπιζε καλά και μετά  άπλωνε  το καλάι σε όλη του την επειφάνειά του.  Για το άπλωμα , έτριβε πάνω στη ζεστή επιφάνεια το στερεό καλάι που είχε για το γάνωμα και το έστρωνε χρησιμοποιώντας βαμβάκι. Και τελείωνε το γάνωμα  με το κρύωμα , που έκανε στα σκεύη ακουμπώντας τη βάση τους , από την εξωτερική πλευρά , στο νερό .

Κρύωνε έτσι το σκεύος , και το έτριβε με βαμβάκι για να γυαλίσει. περισσότερο.Σήμερα η δουλειά του γανωτή σχεδόν δεν υπάρχει , αφού τα μαγειρικά  σκεύη είναι πλέον ανοξείδωτα και δεν χρειάζονται γάνωμα.Κάποιοι ελάχιστοι επιμένουν , περιπλανώμενοι από τόπο σε τόπο να μαζεύουν για γάνωμα από τα υπολείμματα χάλκινων σκεύων , αυτά που ξέμειναν στα χέρια όσων  επιμένουν να αντιστέκονται στη σύγχρονη εποχή , που επέβαλε τα ανοξείδωτα και τα εμαγιέ σκεύη. Προσφέρουν , όμως , αυτοί οι ελάχιστοι και μια άλλη υπηρεσία : Κάνουν τα χάλκινα σκεύη που προορίζονται μόνο για να διακοσμήσουν ιδιωτικές συλλογές ή για να συμπληρώσουν τις προθήκες των λαογραφικών μουσείων.

 Α. Δέσποινα , Π. Κυριακή , Α.Πελαγία και Κ. Νάνση

Πηγές Το περιβολάκι μας , Βικιπαίδεια