Αγία Σοφία

Ο ναός της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης χτίστηκε κατά τα μέσα του 7ου αιώνα στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, στις αρχές του συγκεκριμένου αιώνα. Το 1204, η Αγία Σοφία μετατράπηκε στον καθολικό καθεδρικό ναό της Θεσσαλονίκης, κατάσταση που διήρκησε μέχρι το 1224 . Υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της πόλης από το 1246, όταν η Θεσσαλονίκη περιήλθε στα χέρια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, μέχρι το 1523/24 οπότε και μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς. Ο ναός υπέστη σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, όσο ήταν ακόμη τζαμί. Την αποκατάσταση των ζημιών κατά τα έτη 1907-1909, στη διάρκεια της οποίας αποκαλύφθηκε το ψηφιδωτό του τρούλου, ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντήλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Στις 29 Ιουνίου του 1913, και ενώ είχε μεσολαβήσει η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό, ο ναός έγινε εκ νέου τόπος ορθόδοξης χριστιανικής λατρείας πράξη  που πραγματοποιήθηκε από τον τότε μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο Αλεξιάδη και τους μητροπολίτες Καμπανίας και Αμισού. Ο Ναός υπέστη σοβαρή καταπόνηση από τον σεισμό του 1978 και η αποκατάσταση των ζημιών διήρκεσε περίπου είκοσι χρόνια, ο δε τρούλος αποκαταστάθηκε το 1980.  Το 1981 βρέθηκαν πίσω από τα στασίδια του δεξιού χορού, τα λείψανα του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Βασιλείου (9-10ος μ.Χ αι.) καθώς εντός των καθεδρικών ναών ήταν σύνηθες να ενταφιάζονται επίσκοποι.

Η Αγία Σοφία είναι χτισμένη στον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής με θολωτό. Οι κίονες του κεντρικού κλίτους είναι τραβηγμένοι προς τα πλάγια, ώστε ο κεντρικός χώρος του ναού να έχει σχήμα ισοσκελούς σταυρού.

Ο ναός διακοσμήθηκε την περίοδο της Εικονομαχίας, με ανεικονικά ψηφιδωτά, παρόμοια με τον Ναό της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη και στην Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια, που σώζονται μέχρι σήμερα στην καμάρα του ιερού.