Εισαγωγή Η Κυπριακή διάλεκτος αποτελεί στη σύγχρονη εποχή την πιο διαδεδομένη ελληνική διάλεκτο, η οποία είναι μητροδίδακτη, δηλαδή δεν διδάσκεται στα σχολεία της Κύπρου. Εκτιμάται ότι ομιλείται από 880.000 άτομα.
Λεξιλόγιο Εκτός από το λεξιλόγιο που είναι κοινό κτήμα της Κυπριακής διαλέκτου με την Κοινή και τις άλλες διαλέκτους, υπάρχουν διάφορα στοιχεία που την κάνουν να ξεχωρίζει. Αρχικά, αξιοσημείωτο είναι το φαινόμενο που ονομάζεται «αρχαϊσμός», δηλαδή το κομμάτι του λεξιλογίου που διασώζει στοιχεία από την αρχαία και ελληνιστική εποχή της Ελληνικής. Για παράδειγμα, χρησιμοποιείται το ρήμα «άφτω», που σημαίνει «ανάβω» και προέρχεται από το ρ. «άπτω».
Στη συνέχεια, στην Κυπριακή διάλεκτο παρατηρούνται ιδιωματισμοί· λέξεις και φράσεις γνωστές στην Κοινή ελληνική οι οποίες έχουν αποκτήσει εντελώς διαφορετική σημασία και χρήση. Ένα παράδειγμα ιδιωματισμού είναι το ρήμα «θαρκούμαι», που προέρχεται από το «θάρρωμαι» και σημαίνει «νομίζω». Επίσης, ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως ορισμένες λέξεις που χρησιμοποιούνται καθημερινά από τους ομιλητές της Κυπριακής διαλέκτου, έχουν πολλές φορές διαφορετικό νόημα σε σχέση με αυτό που έχουν στην Κοινή. Για παράδειγμα: Μάπα→Μπάλα.
Η Κυπριακή διάλεκτος αντανακλά τα γεωγραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του τόπου. Δεδομένου της σημαντικής γεωγραφικής της θέσης, που αποτελεί σταυροδρόμι τριών ηπείρων, αλλά και λόγω των πλούσιων σε χαλκό ορυχείων της, η Κύπρος προσέλκυσε μεγάλο αριθμό κατακτητών. Έτσι, η Κυπριακή διάλεκτος προέκυψε από ξένες προσμίξεις, που είναι συνυφασμένες με την πολυτάραχη ιστορία του νησιού. Υπάρχουν δάνεια από τα παλαιά γαλλικά (π.χ. chaira>τσαέρα = καρέκλα) τα Ιταλικά και τα Βενετικά, με την περίοδο της Ενετοκρατίας (π.χ. avanzare>βαντζάρω = προχωρώ), τα τουρκικά (π.χ. mesela>μέσελα = κουβέρτα) και τα αγγλικά, από την περίοδο της αγγλοκρατίας (π.χ. sender>σέντερ=αποστολέας (αλληλογραφίας), η οποία επηρέασε σημαντικά την κυπριακή διάλεκτο. Αν πάρετε τηλέφωνο κάποιον Κύπριο και σας απαντήσει λέγοντας “αλόου” (hello), μην παραξενευτείτε!
Φωνολογικά χαρακτηριστικά Η Κυπριακή διάλεκτος έχει ορισμένα ιδιαίτερα φωνολογικά χαρακτηριστικά, που τη διαφοροποιούν από τα Νέα Ελληνικά. Αρχικά, διατηρείται η προφορά των διπλών συμφώνων, όπως και το τελικό -ν των ονομάτων και των ρημάτων π..χ. χαρτίν). Επιπλέον, αφομοιώνεται το ένρινο με τους άηχους κλειστούς φθόγγους, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό νέων διπλών συμφώνων (π.χ. αθ-θός< ανθός). Το φαινόμενο λειτουργεί επίσης μεταξύ λέξεων (π.χ. εδδακ-κάν-νει «δεν δαγκώνει»). Τέλος, γίνεται σίγηση των ενδοφωνηεντικώνβ, γ, δ (π.χ. φοούμαι «φοβούμαι»)και συχνή συγχώνευση των φωνηέντων.
Πώς προέκυψε Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, τον 12ο αιώνα π.Χ. άρχισε η σταδιακή εγκατάσταση ελληνικών φύλων διαφόρων προελεύσεων· από την Πελοπόννησο (Αρκαδία, Λακωνία, Αχαϊα και Αργολίδα), την Αθήνα και άλλες περιοχές στην Κύπρο. Συνεπώς, η κυπριακή διάλεκτος εντάσσεται στο γεωγραφικό και διαλεκτικό χώρο της αρχαίας Αρκαδοκυπριακής και γι’ αυτό ακόμη και σήμερα εντοπίζονται γλωσσικά στοιχεία εκείνης της εποχής. Όμως, από το 1489 έως το 1571, η Κύπρος βρισκόταν υπό Βενετική Κυριαρχία. Στη συνέχεια, το 1911 η Κύπρος τέθηκε υπό γαλλική δυναστεία από τους Λουζιάνους και μεταβλήθηκε σε φραγκικό κρατίδιο. Τελικά, το 1878–1947 η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βρετανών έως το 1959.
Δείγματα της διαλέκτου
Γλωσσοδέτης: Η αθασιά της Αϊσιές, αν έσιειαθάσια ας έσιει (η αμυγδαλιά της Αϊσιές, αν έχει αμύγδαλα, ας έχει).
Κυπριακή παροιμία:Ούλλοιλέσιντζιαιπολέσιντζι’ ο στραόςτζιει που πονεί (δεν τον ενδιαφέρει τίποτα εκτός από τη δική του συμφορά)
Κυπριακό τραγούδι
Αν είσαι κι αν δεν είσαι του δήμαρχου παιδί
του δήμαρχου παιδί, ω, ω
εγώ θα σε φιλήσω κι ας κάμω φυλακή
Τα ριάλια, ριάλια, ριάλια
τα σελίνια μονά και διπλά
τα μονόλιρα, πεντόλιρα και που ‘ντα
ο πεζεβέγγης που τα `χει στην πούγγα, ω, ω
Μιχάλης Βιολάρης – Τα Ριάλια
Εργασία των μαθητών: Αλεξίου Κωνσταντίνος, Δημητρίου Γρηγόρης, Καλατζής Γιώργος, Φλωρά Αιμιλία, Ελματζόγλου Λίνα
Πολύ ενδιαφέρον άρθρο! Προσωπικά μου αρέσει πολύ αυτή η διάλεκτος.