Με την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής σηματοδοτείται η προετοιμασία για την Ανάσταση του Κυρίου. Με το θείο δράμα ασχολήθηκαν πολλοί καλλιτέχνες, ανάμεσά τους και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (ή Ελ Γκρέκο), του οποίου το ζωγραφικό έργο αναπαριστά κυρίως σκηνές από την ιστορία της χριστιανικής πίστης με αποκορύφωμα στιγμές από τη ζωή του Χριστού. Στο άρθρο αυτό θα τον γνωρίσουμε ως άνθρωπο αλλά και ως καλλιτέχνη, καθώς αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της ζωγραφικής για τη βαθιά πνευματικότητα και αγνότητα με την οποία σμίλευε κάθε του έργο.
Ο «Ελ Γκρέκο» γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης στις 1 Οκτωβρίου του 1541, την εποχή της Βενετοκρατίας. Στην ηλικία των 22 ετών ξεκίνησε η ενασχόλησή του με την αγιογραφία. Στην Κρήτη (και ιδιαίτερα στο Ηράκλειο) διατηρούνταν συντεχνίες, όπου απασχολούνταν ζωγράφοι και αγιογράφοι συνδυάζοντας τις βυζαντινές καταβολές τους με το πνεύμα της Δύσης, κάτι το οποίο εμφανίστηκε ως καλλιτεχνικό ρεύμα από την έναρξη της Βενετοκρατίας (1211). Ο νεαρός Δομήνικος καθιερώθηκε επίσημα ως ζωγράφος το 1563, ακολουθώντας τα πρότυπα της Αναγεννησιακής τέχνης.
Σταδιοδρομία στην Ιταλία
Επιθυμώντας την περαιτέρω καλλιέργεια του χαρίσματός του, εγκαταστάθηκε στη Βενετία, περίπου το 1567. Τρία χρόνια αργότερα, το 1570, ο Ελ Γκρέκο μετέβη στη Ρώμη, όπου τη διδασκαλία του ανέλαβε ο Τιτσιάνο, ένας από τους καλύτερους ζωγράφους της εποχής. Γνώρισε ιδιαίτερα σκληρό ανταγωνισμό, καθώς ήρθε αντιμέτωπος με τον δάσκαλό του αλλά και με τον αποθανόντα Μιχαήλ Άγγελο, που ασκούσε ακόμα επιρροή στον καλλιτεχνικό κόσμο και είχε «τα πρωτεία». Η άποψη του νεαρού Δομήνικου για τον Μιχαήλ Άγγελο αποκαλύπτει μία αρνητική πτυχή του χαρακτήρα του, καθώς ζήλευε το έργο του. Μάλιστα, τον θεωρούσε έναν καλό άνθρωπο αλλά μέτριο καλλιτέχνη, που δεν ήξερε να ζωγραφίζει. Αργότερα, βέβαια, τίμησε και τους δύο ανταγωνιστές του φιλοτεχνώντας τις προσωπογραφίες τους.
Όταν βρέθηκε στην οικία του καρδινάλιου Αλεσάντρο Φαρνέζε, απογοητεύτηκε από τον περιορισμένο αριθμό παραγγελιών που του δίνονταν. Όταν το 1572 εκδιώχθηκε από εκεί, κατέφυγε τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους στη συντεχνία ζωγράφων του Αγίου Λουκά, ώστε να αυτονομηθεί ως καλλιτέχνης. Εκεί αποκόπηκε οριστικά από την επίδραση της βυζαντινής τέχνης.
Σταδιοδρομία στην Ισπανία
Το 1577 έφτασε στην Ισπανία, όπου αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη και έπειτα στο Τολέδο, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της Ισπανίας τότε. Εκεί έλαβε και την ευρύτερη αναγνώρισή του ως ζωγράφος. Πρώτη παραγγελία υπήρξαν τρία ρετάμπλ (σύνθεση μίας ή περισσότερων εικόνων που τοποθετούνται πίσω από την Αγία τράπεζα), ανάμεσά τους και ο διάσημος πίνακας «Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού». Φιλοτέχνησε πλήθος έργων που αφορούσαν την διακόσμηση εκκλησιών. Στο Τολέδο γνώρισε την μετέπειτα σύζυγό του Χερόνιμα ντε λας Κουέβας, με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Χόρχε Μανουέλ (Γεώργιος Εμμανουήλ).
Όταν εκείνος ενηλικιώθηκε, συνεργάστηκε με τον πατέρα του. Με την συμβολή του γιου του, ο Δομήνικος ξεκίνησε ένα έργο για το νοσοκομείο Ταβέρα, το οποίο έμεινε ανολοκλήρωτο. Ο Ελ Γκρέκο απεβίωσε την 1η Απριλίου 1614. Πρώτος τόπος ταφής υπήρξε ο ναός του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο, όμως το 1619 ο γιος του μετέφερε το λείψανό του στην εκκλησία του Σαν Τορκουάτο, με αποτέλεσμα να χαθεί το φέρετρο λόγω κατεδάφισης αργότερα. Σε απογραφή των έργων που έκανε ο ίδιος, μέτρησε 143 ολοκληρωμένους πίνακες, 45 γύψινα ή πήλινα προπλάσματα, 150 σχέδια, 30 σχέδια για ρετάμπλ καθώς και 200 χαρακτικά έργα.
Για όσους επιθυμούν να εντρυφήσουν στο έργο του Ελ Γκρέκο, προτείνεται το μουσείο «Δομίνηκος Θεοτοκόπουλος» στο Φόδελε της Κρήτης, ενώ εξίσου αξιόλογη κρίνεται η σειρά ντοκιμαντέρ του αρχείου της ΕΡΤ.
Μαρία – Σοφία Καρανίκα
