Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες γερνούν με συνεχή ρυθμό. Η αύξηση του μέσου προσδόκιμου ζωής έχει αυξηθεί κατά περίπου τρεις μήνες ετησίως. Όλες οι ηλικιακές ομάδες 65 ετών και άνω έχουν αυξηθεί, με την ταχύτερη ανάπτυξη να παρατηρείται στην ηλικιακή ομάδα 80+.
Αναμφίβολα, οι ηλικιωμένοι είναι εκείνοι που έχουν πιο συχνά ανάγκη υποστήριξης για τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Θα πρέπει επομένως να αποτελεί προτεραιότητα για τα συστήματα και τις πολιτικές περίθαλψης σε όλο τον κόσμο (τόσο στον τομέα της υγείας όσο και στον τομέα της κοινωνικής περίθαλψης) να επιτρέψουν στους ηλικιωμένους να ζουν ανεξάρτητα στο σπίτι τους, παρά τις πιθανές σωματικές και ψυχικές αναπηρίες τους, για όσο το δυνατόν περισσότερο. Ο αυξανόμενος αριθμός ηλικιωμένων ατόμων που χρειάζονται περίθαλψη, σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα εκπαιδευμένων επαγγελματιών και στους δύο προαναφερθέντες τομείς φροντίδας, απαιτούν την εφαρμογή νέων ιδεών και λύσεων που στοχεύουν στη μείωση της (σταθερά αυξανόμενης) επιβάρυνσης των επίσημων και άτυπων φροντιστών. Η εμπλοκή του τελευταίου είναι σημαντική σε πολλές χώρες, για παράδειγμα στις ΗΠΑ, την Ισπανία, την Πολωνία, την Ελβετία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Οι λύσεις που αναπτύσσονται πρέπει να είναι τεχνικά βιώσιμες και οικονομικές.
Στην περίπτωση εφαρμογής ρομπότ για φροντίδα ηλικιωμένων στο σπίτι, η χρησιμότητα των διαδικασιών υγειονομικής περίθαλψης περιορίζεται από τη λειτουργική στασιμότητα και ένα χάσμα μεταξύ της ρομποτικής πλατφόρμας και του λειτουργικού σχεδιασμού. Αυτή η στρατηγική συνδυάζει ικανότητες ρομπότ με γνωστές γηριατρικές μεταβλητές για να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη άποψη που περιλαμβάνει τόσο τη φυσική πλατφόρμα όσο και το σκεπτικό ανάπτυξης. Η σχέση ανθρώπου-ρομπότ έχει γίνει ολοένα και πιο διαδεδομένη, ενώ τα ρομπότ έχουν κάνει τη ζωή όλων πιο βολική και ευκολότερη.
Για παράδειγμα, τα ρομπότ κοινωνικής δικτύωσης και υπηρεσιών έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν τους ηλικιωμένους που ζουν στο σπίτι, καθώς και σε σπίτια ηλικιωμένων ή νοσοκομεία. Μεταξύ αυτών, τα άτομα με ήπια γνωστική έκπτωση (MCI) αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα με διακριτές ανάγκες. Η MCI μπορεί να θεωρηθεί ως μια ενδιάμεση κατάσταση που εντοπίζεται μεταξύ της φυσιολογικής γήρανσης και της άνοιας. Αυτή η ομάδα μπορεί να αποτελείται από ηλικιωμένους των οποίων οι γνωστικές λειτουργίες χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να εξελιχθούν σε άνοια, καθώς και άτομα με παρατεταμένη MCI στα οποία η γνωστική έκπτωση παραμένει σε σταθερό επίπεδο για πολλά χρόνια, καθώς και άτομα που βελτιώνονται σταδιακά. Τα ρομπότ φροντίδας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη βοήθεια αυτής της ομάδας ηλικιωμένων, καθώς δεν υπάρχει αξιόπιστη μέθοδος υποκειμενικής διάκρισης των διαφόρων προγνώσεων της MCI.
Οι μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις είναι η μέθοδος επιλογής σε άτομα με MCI, με στόχο την καθυστέρηση της πιθανής εξέλιξης τους σε άνοια. Τα ρομπότ δεν βοηθούν μόνο ηλικιωμένους, αλλά υποστηρίζουν και φροντιστές που παρέχουν βοήθεια σε ηλικιωμένους.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε καλύτερα πώς αντιλαμβάνονται, σκέφτονται και αισθάνονται οι ηλικιωμένοι για τη χρήση των ρομπότ σε χώρους φροντίδας ηλικιωμένων. Για παράδειγμα, η χρήση κοινωνικά υποστηρικτικών ρομπότ (SAR) για ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας υποδηλώνει διακριτές θετικές και αρνητικές στάσεις απέναντι σε διάφορες πτυχές των SARs στη φροντίδα ηλικιωμένων. Ωστόσο, ορισμένες απόψεις μπορεί να είναι διφορούμενες και να απαιτούν περαιτέρω εξέταση εάν πρόκειται να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα SAR για χρήση στη φροντίδα ηλικιωμένων. Τα κοινωνικά υποστηρικτικά ρομπότ (SAR) έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την παροχή φροντίδας στο σπίτι για ηλικιωμένους που έχουν γνωστικές αναπηρίες, ενώ παράλληλα μειώνουν την επιβάρυνση για τους μη εξειδικευμένους φροντιστές.
Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι ο τομέας του SAR για τη φροντίδα της άνοιας (όπως προαναφέρθηκε), ο οποίος αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Οι ανισορροπίες μεταξύ των αναγκών και των λύσεων του ρομπότ, τα ζητήματα χρηστικότητας και η έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας με προηγμένες τεχνολογίες προσδιορίστηκαν ως τα σημαντικότερα εμπόδια στην υιοθέτηση του SAR. Οι ηλικιωμένοι που ανησυχούν για τη γνωστική εξασθένηση αναγνωρίζουν τη δυνατότητα του SAR να υποστηρίζει την υγεία και την κοινωνική φροντίδα στο σπίτι. Η τρέχουσα κατάσταση της έρευνας για το SAR μερικές φορές δεν μας επιτρέπει να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι οι ηλικιωμένοι είναι πλήρως προετοιμασμένοι για ρομπότ φροντίδας, αλλά η ιδέα δεν είναι πλέον αδιανόητη. Ωστόσο, πολλές προκλήσεις πρέπει να ξεπεραστούν για να αποδειχθεί ότι τα SAR είναι αποτελεσματικά, χρήσιμα και αρκετά πολύτιμα ώστε να χρησιμοποιηθούν ως βοηθοί προσωπικής φροντίδας.
Τα κοινωνικά υποστηρικτικά ρομπότ (SAR) έχουν αναγνωριστεί ως πιθανή λύση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με τη φροντίδα του γηράσκοντος πληθυσμού. Αυτά τα ρομπότ έχουν σχεδιαστεί για να αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους και να τους βοηθούν με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της παροχής κοινωνικής συντροφικότητας, γνωστικής διέγερσης και σωματικής υποστήριξης. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα SAR μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συναισθημάτων μοναξιάς και κατάθλιψης σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς και να βελτιώσουν τη γνωστική τους λειτουργία και τη συνολική ευημερία.
Η έρευνα έχει επίσης δείξει ότι τα SAR μπορούν να είναι αποτελεσματικά στην υποστήριξη ατόμων με άνοια, στη μείωση της διέγερσής τους και στη βελτίωση της κοινωνικοποίησής τους με τους άλλους. Επιπλέον, τα SAR μπορούν να βοηθήσουν σε διάφορες σωματικές εργασίες, όπως η βοήθεια στην κινητικότητα και τις ρουτίνες άσκησης, που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη πτώσεων και άλλων προβλημάτων υγείας.
Συνολικά, τα SAR έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα της φροντίδας για τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρίες, ενώ παράλληλα μειώνουν ένα μέρος της επιβάρυνσης των φροντιστών. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη πολλές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν, όπως η διασφάλιση ότι τα ρομπότ είναι φιλικά προς τον χρήστη, αξιόπιστα και μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των μεμονωμένων χρηστών. Επιπλέον, πρέπει επίσης να αντιμετωπιστούν ζητήματα ηθικής και ιδιωτικότητας για να διασφαλιστεί ότι τα SAR χρησιμοποιούνται με ασφαλή και υπεύθυνο τρόπο.
Συνοπτικά, τα SAR έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στα περιβάλλοντα φροντίδας, παρέχοντας υποστήριξη και συντροφιά σε ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρίες και μειώνοντας την επιβάρυνση των φροντιστών. Ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν, η έρευνα δείχνει ότι τα SAR μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στη σωματική, γνωστική και συναισθηματική ευημερία των χρηστών.
Η παρουσία γνωστικής εξασθένησης έχει επιπτώσεις στη ιατρική τους φροντίδα. Για παράδειγμα, οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας μπορεί να χρειαστεί να επιβλέπονται κατά τη λήψη των φαρμάκων τους επειδή παίρνουν τα φάρμακά τους τη λάθος ώρα ή ξεχνούν εντελώς να τα πάρουν — ακόμα κι αν τα φάρμακα έχουν τοποθετηθεί σε ένα σαφώς σημαδεμένο, ειδικό δοχείο. Αν συμβεί αυτό, συνήθως, οι φροντιστές (συνήθως η οικογένεια) ελέγχουν τις συνήθειες λήψης φαρμάκων. Καταστάσεις αυτού του είδους διεγείρουν φυσικά την ανάπτυξη καινοτομιών περίθαλψης που χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες, όπως η εισαγωγή των βοηθητικών ρομπότ.
Μια σαφής προτίμηση της πλειονότητας των ηλικιωμένων ενηλίκων είναι να γερνούν στη θέση τους (δηλαδή, όπου ζούσαν). Ωστόσο, με τον καιρό, όλο και περισσότεροι από αυτούς εξαρτώνται, γεγονός που καθιστά τη γήρανση στη θέση ολοένα και πιο δύσκολη. Η διαφορά μεταξύ των ικανοτήτων που απαιτούνται για την ανεξάρτητη διαβίωση και εκείνων που εξακολουθεί να έχει κανείς για να φροντίσει τον εαυτό του ονομάζεται «κενό φροντίδας», το οποίο, παραδοσιακά, έχει γεφυρωθεί με την ανθρώπινη φροντίδα. Στη σημερινή εποχή, λόγω της μείωσης του ανθρώπινου δυναμικού και των ικανοτήτων, έρχεται η ρομποτική με στόχο να βοηθήσει τους ηλικιωμένους. Ωστόσο, τα βοηθητικά ρομπότ γίνονται αποδεκτά μόνο εάν είναι πραγματικά χρήσιμα και αποτελεσματικά για τη φροντίδα. Αυτές οι συνθήκες είναι σημαντικές με δύο τρόπους: τόσο επειδή τα ρομπότ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τα ηλικιωμένα άτομα σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όσο και λόγω του πιθανού ρόλου τους ως παράγοντα που αλλάζει το κοινωνικό περιβάλλον του σπιτιού του χρήστη.
Η συλλογή προσωπικών πληροφοριών και η χρήση τους στη φροντίδα, με σεβασμό των επιλογών των ηλικιωμένων, καθώς και η αξιοποίηση της εμπειρίας και των υποκειμενικών αντιλήψεών τους, είναι βασικά ζητήματα της προσωποκεντρικής φροντίδας. Η ανάπτυξη ενός κοινωνικά βοηθητικού ρομπότ θα πρέπει επομένως να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις των ηλικιωμένων ως πιθανών τελικών χρηστών. Δεδομένου ότι η αποδοχή του ρομπότ συνδέεται με τις λειτουργίες και τη χρησιμότητά του, εάν οι ηλικιωμένοι θεωρούν το ρομπότ ως χρήσιμο, είναι πιο πιθανό να το θεωρήσουν αποδεκτό. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι είναι πρόθυμοι να δεχτούν βοηθητικές συσκευές, τόσο στην υγειονομική περίθαλψη όσο και στην οικιακή φροντίδα, για να βοηθήσουν στη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους, ιδιαίτερα όταν υπάρχει δεδομένη ανάγκη για τη συσκευή. Η αναγκαιότητα για την τεχνολογία ήταν μόνο ένας από τους τέσσερις περιγραφικούς παράγοντες, μαζί με την κοινωνική επιρροή, τα χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων και την αντίληψή τους για την τεχνολογία.
Με μελέτες αποδείχθηκε ότι η αποτυχία ορισμένων έργων τηλεϊατρικής θα μπορούσε τουλάχιστον εν μέρει να αποδοθεί σε αδυναμία σωστής αξιολόγησης των αναγκών των χρηστών. Μια εισαγωγή ρομπότ μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παρόμοιο σενάριο εάν δεν πραγματοποιηθεί προσεκτική αξιολόγηση των αναγκών και των απαιτήσεων. Η σωστή αρχική εκτίμηση των αναγκών και η ανάλυση σκοπιμότητας είναι απαραίτητα για την επιτυχία και συμβάλλουν σε υψηλότερα ποσοστά αποδοχής.
Τα αποτελέσματα των μελετών σχετικά με τις ανάγκες, τις απαιτήσεις και την αποδοχή της τεχνολογίας για τη γήρανση επί τόπου εξακολουθούν να δημοσιεύονται σπάνια στην ιατρική βιβλιογραφία.
Τα ρομπότ έχουν προταθεί ως πιθανή λύση για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης ζήτησης για φροντίδα ηλικιωμένων λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Ωστόσο, η εφαρμογή ρομπότ μπορεί να είναι δαπανηρή. Το μέσο κόστος υλοποίησης ενός ρομπότ για τη φροντίδα ηλικιωμένων στις ΗΠΑ είναι περίπου 85.000 $ ετησίως. Από την άλλη πλευρά, το κόστος πρόσληψης ανθρώπινων φροντιστών μπορεί επίσης να είναι υψηλό, καθώς περιλαμβάνει όχι μόνο μισθούς αλλά και δαπάνες πρόσληψης, εκπαίδευσης και διαχείρισης. Το μέσο ετήσιο κόστος ενός φροντιστή πλήρους απασχόλησης στις ΗΠΑ ήταν περίπου 75.000 $. Παρά το υψηλό αρχικό κόστος, τα ρομπότ μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμα οφέλη, καθώς μπορούν δυνητικά να μειώσουν την ανάγκη για πολλαπλούς φροντιστές και να παρέχουν φροντίδα 24/7, ενώ οι άνθρωποι που φροντίζουν χρειάζονται διαλείμματα και άδεια. Ωστόσο, τα ρομπότ μπορεί να μην είναι σε θέση να παρέχουν το ίδιο επίπεδο συναισθηματικής υποστήριξης με τους ανθρώπους που φροντίζουν, κάτι που μπορεί να είναι κρίσιμο για τα ηλικιωμένα άτομα.
Βιβλιογραφία
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10178192/
https://www.zeiss.com/corporate/en/c/stories/insights/robotic-elderly-care.html
