του Νίκου Τριανταφύλλου
Φανταστείτε τον εαυτό σας σε έναν αγώνα δρόμου. Όλοι τρέχουν με όλη τους τη δύναμη, ιδρώνουν, προσπαθούν να φτάσουν πρώτοι. Και ξαφνικά, συνειδητοποιείτε κάτι παράξενο: ενώ ο αριθμός των δρομέων αυξάνεται συνεχώς, η ταχύτητα του αγώνα μειώνεται! Ακούγεται παράλογο, έτσι; Κι όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει με την επιστημονική έρευνα. Σε μια εποχή που η τεχνολογία εξελίσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η παραγωγή νέων, επαναστατικών ιδεών επιβραδύνεται. Γιατί συμβαίνει αυτό; Και τι σημαίνει για το μέλλον μας;
Εάν εξετάσουμε τον αριθμό ιδεών από το 1930 μέχρι το 2014, παρατηρούμε κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Κάθε έτος τα χρήματα που δαπανώνται σε επιστημονική έρευνα αυξάνονται και -το σημαντικότερο- ο αριθμός ερευνητών αυξάνεται, κατά μέσο όρο, κατά 4.3% και έχει συνολικά αυξηθεί κατά 2300%. Αυτό οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού (αν και ούτως ή άλλως αναλογικά με τον πληθυσμό το ποσοστό ερευνητών αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου), στην βελτίωση των εκπαιδευτικών συστημάτων παγκοσμίως κτλ.
Η ανάπτυξη, έτσι, θα έπρεπε να οδηγεί σε περαιτέρω ανάπτυξη, όμως εάν δούμε αντίστοιχα την παραγωγικότητα αυτών των ερευνητών παρατηρούμε το ακριβώς αντίθετο. Αναλογικά με τον απόλυτο αριθμό επιστημόνων, η αποδοτικότητα της έρευνας μειώνεται κατά μέσο όρο κατά 5,1% κάθε χρόνο και έχει συνολικά μειωθεί κατά 4.100%! Να διευκρινιστεί ότι αυτοί οι αριθμοί προκύπτουν από τη διαίρεση των αριθμό των ιδεών με τον αριθμό των ερευνητών.
Η σημαντικότητα των νέων ανακαλύψεων, επίσης μειώνεται, σταδιακά. Είναι δύσκολο να μετρήσουμε αντικειμενικά τη «σημαντικότητα» σε έναν κόσμο που αλλάζει τόσο γρήγορα. Ωστόσο, οι περισσότερες σύγχρονες εξελίξεις δεν βασίζονται σε εντελώς καινούργιες ιδέες, αλλά στην εφαρμογή παλαιότερων ανακαλύψεων. Για παράδειγμα, οι κβαντικοί υπολογιστές και η τεχνητή νοημοσύνη αξιοποιούν γνώσεις που αποκτήθηκαν πριν από πολλά χρόνια, προσθέτοντας, απλώς, μικρότερες βελτιώσεις στην υπάρχουσα έρευνα.
Σύμφωνα με την Δρ. Χαρίκλεια – Παναγιώτα Βαϊοπούλου, συνεργάτιδα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και ΕΑΠ, μία από τις αιτίες των μικρότερων σε σημαντικότητα ανακαλύψεων είναι πως: «δεν είναι κάπου πλέον όλα «τα μυαλά» μαζεμένα, αλλά σε πολλά κέντρα γνώσης. Και όχι όλα ισοδύναμα. Παλιά, ήξερες, θα πας στο Princeton, θα βρεις τον Einstein. Τώρα, ακόμη και εκεί, οι επιστήμονες είναι πολύ περισσότεροι». Πάντα υπάρχει το ζήτημα της χρηματοδότησης, ειδικά σε ουσιαστικές, μακροχρόνιες έρευνες, σύμφωνα με την κα Βαϊοπούλου «λόγω της αύξησης του αριθμού των ερευνητών, προφανώς, η χρηματοδότηση μοιράζεται σε πολλούς και, τελικά, είναι ελλιπής. Χιλιάδες άτομα κάνουν αίτηση σε κάθε προκήρυξη».
Ως άλλα σημαντικά αίτια μπορούν να αναγνωριστούν το γεγονός πως η ίδια η γνώση λειτουργεί έτσι, υπάρχουν δηλαδή περιορισμένα πράγματα να ανακαλυφθούν και ό,τι ήταν εύκολο να βρεθεί ήδη βρέθηκε, ότι πια δεν υπάρχει το αίσθημα πίεσης και σκοπού που ένιωθαν οι επιστήμονες με τους μεγάλους πολέμους του 20ου αιώνα, η δημοσίευση ψευδών αποτελεσμάτων ή η λογοκλοπή αποτελούν σοβαρά προβλήματα που εμποδίζουν την πραγματική πρόοδο, η επιβράβευση επιστημόνων με βάση τον όγκο των ανακαλύψεών τους και όχι βάσει της ποιότητας και η υπερβολική και αδίστακτη γραφειοκρατία που πρέπει να περάσει κάθε ιδέα πριν εγκριθεί και περάσει στην ερευνητική διαδικασία.
Η επιβράδυνση της έρευνας δεν είναι απλώς μια θεωρητική συζήτηση. Αφορά την καθημερινότητά μας, το μέλλον μας, την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Είναι καιρός να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα και να αναζητήσουμε λύσεις. Η πρόοδος δεν είναι αυτονόητη. Απαιτεί τη δική μας συμμετοχή. Είναι όμως αιτία απογοήτευσης για εμάς τους μελλοντικούς επιστήμονες; «Όχι,» απαντά η ερευνήτρια, «σημαίνει περισσότερη δουλειά. Πάλι ξεχωρίζουν το Princeton, το Harvard, το ΜΙΤ. Εκεί γίνονται οι μεγάλες ανακαλύψεις γιατί υπάρχει χρηματοδότηση και κουλτούρα. Αλλά και μεγαλύτερος ανταγωνισμός για να μπεις και να παραμείνεις».
Αναφορές
Bloom, N., Jones, C. I., Van Reenen, J., & Webb, M. (2017). Are Ideaw Getting Hardet to Find? Working Paper 23782. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research. Ανάκτηση 1 26, 2025, από https://www.nber.org/system/files/working_papers/w23782/w23782.pdf
Park, M., Leahey , E., & Funk, R. J. (2023). Papers and patents are becoming less disruptive over time. Ανάκτηση 26 1, 2025, από Nature: https://www.nature.com/articles/s41586-022-05543-x
