«ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΚΩΜΙΑΚΗΣ: Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΘΕΟΣΚΕΠΑΣΤΗ»
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Κωμιακή είναι το ορεινότερο και βορειότερο χωριό της Νάξου, είναι κτισμένο σε υψόμετρο 650-700 μ. και έχει ανοιχτό ορίζοντα προς το Ικάριο Πέλαγος, είναι όμως αθέατο από τις παράλιες περιοχές. Ο τόπος έχει κατοικηθεί από τα προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν οι πολλοί προϊστορικοί οικισμοί και ο θολωτός Μυκηναϊκός Τάφος (1300 π.Χ.), που βρίσκεται λίγα μέτρα έξω από το χωριό, κοντά στη βρύση της Χωστής. Το χωριό, αναφέρει ο αρχαιολόγος Γ. Μαστορόπουλος αναπτύχθηκε, όπως και όλα τα χωριά της ορεινής Νάξου, κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών (μέσα του 7ου αιώνα). Ο υστερομεταβυζαντινός, ενοριακός ναός της Θεοσκέπαστης, του οποίου η αρχική φάση, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, ανήκει στους μέσους βυζαντινούς χρόνους μαζί με άλλους βυζαντινούς ναούς, τον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Κωνσταντίνου και του Αγίου Νικολάου στον Τρούλο αποτελούν σπουδαία μνημεία του χωριού.
Σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο (3028/2002): «ως αρχαία μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στους προϊστορικούς, αρχαίους, βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και χρονολογούνται έως και το 1830» (άρθρο 2, παράγραφος αα). Άρα η Θεοσκέπαστη αποτελεί μνημείο της περιοχής και της Νάξου γενικότερα.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο ναός είναι χτισμένος στο χείλος μεγάλης βραχώδους κατωφέρειας και είναι τρίκλιτος. Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες, το νότιο στον Άγιο Αρτέμιο και το κεντρικό στο Γενέσιο της Θεοτόκου, στο κέντρο του οποίου δεσπόζει ο ευμεγέθης τρούλος με παράθυρα και κόγχες.
Στο μνημείο διακρίνονται διάφορες φάσεις, οι οποίες λόγω των επιχρισμάτων δεν είναι δυνατόν να διασαφηνισθούν πλήρως. Βέβαιο πάντως είναι ότι προϋπήρχε το σημερινό βόρειο κλίτος, δηλαδή ο καμαροσκεπής ναός του Ταξιάρχη, στον οποίο επίσης διακρίνονται επί μέρους οικοδομικές φάσεις. Στο υπέρθυρο της εισόδου του κλίτους αυτού αναγράφεται εκατέρωθεν σταυρού η χρονολογία 1760, χωρίς όμως να διευκρινίζεται το είδος ή η έκταση των εργασιών που έγιναν τότε… Ο προστεθείς ναός της Θεοσκέπαστης κτίσθηκε τον 18ο αιώνα (1700-1800)… Σύμφωνα με την παράδοση η εκκλησία της Θεοσκέπαστης, δηλ. το μεσαίο κλίτος, κτίστηκε το 1816 με πρωτεργάτη τον προεστό Φράγκουλα και τεχνίτη τον Σμυρναίο οικοδόμο Νικόλαο Παντελιά. Στο κέντρο της ωραίας ρομβόσχημης μαρμαροπλακόστρωσης τοποθετείται ως ομφάλιο δικέφαλος αετός. Διακρίνεται αμυδρά η χρονολογία 1816. Επομένως ο ναός έχει κτισθεί πριν από αυτή τη χρονολογία.
Αξιόλογο έργο είναι ο άμβωνας, ο οποίος στηρίζεται σε ραβδωτό κίονα και το μαρμάρινο τέμπλο με τα χαρακτηριστικά φουρούσια, φέρει ανάγλυφη σχηματοποιημένη βλαστική διακόσμηση, ενώ στα θωράκια δεσπόζει ο δικέφαλος αετός. Το τέμπλο τοποθετείται μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και είναι έργο του λιθοξόου Κ. Ροδίτη, του οποίου το όνομα διακρίνεται στην κορυφή του τρίβολου κωδωνοστασίου (1871)
ΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΘΕΟΣΚΕΠΑΣΤΗΣ
Οι φθαρμένες από το χρόνο και κυρίως από την υγρασία αγιογραφίες της Θεοσκέπαστης δεν είναι παλαιές όσο ο ναός. Αυτές έγιναν την περίοδο 1920-1930 από κάποιο αγιογράφο ονόματι Μαλούκη που βρέθηκε στο χωριό εκείνα τα χρόνια. Ο ζωγράφος αυτός, ελλείψει μέσων και πόρων, χρησιμοποίησε για την αγιογράφηση υλικά από φυτικές ουσίες επεξεργασμένες με πρακτικά μέσα και αυτό είναι ένας επί πλέον λόγος της εκτεταμένης φθοράς που έχουν υποστεί.
Αυτές όμως οι αγιογραφίες έχουν μια σπάνια ιδιαιτερότητα που τις καθιστά μοναδικές και αυτό το γνωρίζουν οι παλαιοί τουλάχιστον Κωμιακίτες.
Ο ζωγράφος, μην έχοντας στη διάθεσή του άλλο τρόπο να αναπαραστήσει πρόσωπα από την Αγία Γραφή, χρησιμοποίησε ως πρότυπα πρόσωπα κατοίκων του χωριού και έδωσε τη μορφή τους στους Αγίους που ζωγράφισε κάτω από τον Παντοκράτορα στο θόλο του ναού. Αναφέρονται πολλά ονόματα παιδιών και άλλων ανθρώπων του χωριού της εποχής εκείνης, των οποίων οι φυσιογνωμίες αποτυπώνονται στις μορφές Αγγέλων, Προσώπων της Αγίας Γραφής, των τεσσάρων Ευαγγελιστών και διαφόρων Αγίων.
Το γεγονός αυτό δίνει στις αγιογραφίες ιδιαίτερη αξία, όχι μόνο για τη μοναδικότητά τους αυτή, αλλά και γιατί αυτές είναι συνδεδεμένες άμεσα με τα πρόσωπα και την ιστορία του χωριού.
Οι εικόνες στο τέμπλο της Θεοσκέπαστης είναι έργα του Εμμανουήλ Παπαδάκη του Κρητός (1868), ο ίδιος ζωγράφος φιλοτέχνησε και την Παναγία τη Φιλωτίτισσα. Η δεσποτική εικόνα της Θεοτόκου είναι αργυροσκεπής, ασημώθηκε το 1818, τα ενδύματα της Παναγίας φέρουν πυκνή φυτική διακόσμηση, ενώ στην κεφαλή Της τοποθετείται στέμμα.
Η Παναγία η Θεοσκέπαστη είναι η πιο σεβαστή και αγαπημένη μορφή για κάθε Κωμιακίτη και το πανηγύρι της στις 8 Σεπτεμβρίου, αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου, είναι το μεγαλύτερο γεγονός του χρόνου και γιορτάζεται με κατάνυξη και λαμπρότητα από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α΄ και Γ τόμος του βιβλίου «Κωμιακή Νάξου» του Ν. Λεβογιάννη, σελ. 207/ α΄ τόμος και σελ. 37/ γ΄ τόμος
- https://koronida.blogspot.com/2010/05/blog-post
- https://apollonnaxos.blogspot.com/2008/04/villages-of-naxos-komiaki.html
ΧΩΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΕΛΙΟΣ (Α2)
