Η μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα
της Γαρυφαλλιάς Τεντόμα
Λίγα λόγια για τη ζωή του Φραντς Κάφκα
O Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου του 1883. Ήταν ο μεγαλύτερος από τα 6 αδέρφια του, δύο από τα οποία πέθαναν σε μικρή ηλικία και οι τρεις αδερφές του έχασαν τη ζωή τους σε στρατόπεδο συγκεντρώσεων.
Ο πατέρας του, ένας δυναμικός άνθρωπος, κατάφερε πολύ νωρίς να γίνει επιτυχημένος έμπορος υφασμάτων. Η σχέση του, όμως, με τον γιο του ήταν απογοητευτική και συνδέεται σημαντικά με το γεγονός ότι ο Φραντς από μικρή ηλικία έδειξε μια αποστροφή ως προς τη συναναστροφή του με τους ανθρώπους. Δεν ήταν καθόλου κοινωνικός και προτιμούσε να απομονώνεται στο δωμάτιό του και να διαβάζει λογοτεχνικά έργα.
Η απομόνωση προκαλούσε τη δυσαρέσκεια του πατέρα του, που έκανε απαξιωτικά σχόλια για την κλίση του προς την λογοτεχνία. Ο φιλάσθενος γιος πολύ αργότερα σε επιστολή του, περιγράφει τον πατέρα του σαν έναν τυραννικό και ευέξαπτο χαρακτήρα που ήθελε να ελέγχει τα πάντα και συχνά ξεσπούσε πάνω του.
Αξίζει εδώ να αναφέρω πως ο Κάφκα είχε γράψει ένα γράμμα 47 σελίδων στον πατέρα του, στο οποίο εξήγησε πώς η συναισθηματικά καταχρηστική συμπεριφορά του τον είχε επηρεάσει τόσο στη ζωή του. Μάλιστα η «Μεταμόρφωση», που μιλά για έναν άνθρωπο που μεταμορφώνεται σε μια αποκρουστική κατσαρίδα και όλος ο κόσμος τον αποφεύγει, πηγάζει από αυτή την προβληματική σχέση με τον πατέρα του.
Ο Κάφκα, αρχικά σπούδασε χημεία που σύντομα βρήκε αδιάφορη. Γι’ αυτό εμπλούτισε τις σπουδές του με αρχαία ελληνικά και λατινικά. Τελικά πήρε πτυχίο της Νομικής. Εκεί γνώρισε τον Μαξ Μπροντ (από τους ελάχιστους φίλους που είχε).
Το 1907, ο Κάφκα εργαζόταν σε μια ιταλική ασφαλιστική εταιρία από την οποία παραιτήθηκε και το 1908, εργάστηκε σε μια άλλη εταιρία στην Πάργα. Το ωράριο του φαινόταν εξαντλητικό και ανώφελο. Ένιωθε εγκλωβισμένος και ενοχλημένος που δεν μπορούσε να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία.
Όλα αυτά τα χρόνια τον ταλαιπώρησαν και είχε ήδη μπει δύο φορές για θεραπεία σε σανατόρια της Πράγας. Έπασχε από κατάθλιψη και αγοραφοβία. Όπως είχε δηλώσει και ο ίδιος: «εγώ δεν μπορώ να ζω με ανθρώπους. Μισώ απεριόριστα όλους τους συγγενείς μου, όχι γιατί μου έχουν κάνει κάτι, αλλά απλώς επειδή είναι οι άνθρωποι που ζουν πλάι μου». Και όπως ο Έρμαν Έσσε έχει γράψει για αυτόν: «Είναι ο μοναδικός άνθρωπος που μπορεί να σε βυθίσει στο σκοτάδι, έχοντας όλα τα φώτα αναμμένα».
Το 1923 μετακομίζει για να αποφύγει την επιρροή της οικογένειάς του και να αφοσιωθεί στο συγγραφικό του έργο. Η υγεία του, όμως, δεν ήταν καλά. Διαγνώστηκε ότι έπασχε από φυματίωση. Το 1923 πάει πίσω στην Πράγα και πάλι μπήκε σε σανατόριο. Στις 3 Ιουνίου του 1924 σε ηλικία 41 ετών πεθαίνει.
Στη διαθήκη του είχε γράψει ότι δεν επιθυμούσε τίποτα από ό,τι είχε συγγράψει να διαβαστεί και να εκδοθεί. Τα λόγια του ήταν: «Όλα όσα έχω γράψει και σχεδιάσει να καούν ανελλιπώς και χωρίς να διαβαστούν!». Ευτυχώς, ο καλός του φίλος Μαξ, δεν πραγματοποίησε το αίτημά του και έτσι τα έργα του μοντερνιστή συγγραφέα συνεχίζουν να επηρεάζουν την παγκόσμια λογοτεχνία, τη μουσική αλλά και τον κινηματογράφο.
Kafkaesque (καφκική λογοτεχνία)
- Η λέξη Kafkaesque χρησιμοποιείται συχνά σε περίεργες και απρόσωπες διοικητικές καταστάσεις, όπου το άτομο αισθάνεται ανίσχυρο να κατανοήσει ή να ελέγξει αυτό που συμβαίνει.
- Ο όρος Kafkaesque μπήκε στη γλώσσα για να περιγράψει αδικαιολόγητα περίπλοκες και απογοητευτικές εμπειρίες, ειδικά συνδεόμενες με τη γραφειοκρατία.
Μεταμόρφωση
Φαντάσου ότι ξυπνάς μια μέρα και συνειδητοποιείς ότι ολόκληρο το σώμα σου έχει μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο ζωύφιο. Τα πόδια σου έχουν μεταμορφωθεί σε εξαρτήματα, δεν μπορείς να σηκωθείς και παλεύεις να κυλήσεις από το κρεβάτι μέχρι να φτάσεις με κάποιο τρόπο στο πάτωμα. Σέρνεσαι προς τον καθρέφτη και συνειδητοποιείς ότι ο καθρέφτης βρίσκεται σε ένα ύψος που δεν μπορείς να φτάσεις. Το μόνο που μπορείς να δεις είναι οι δύο κεραίες που εκτείνονται από το σώμα σου. Το πρώτο πράγμα που περνάει από το μυαλό σου είναι το πότε θα προλάβεις να πας στη δουλεία σου, καθώς παρακοιμήθηκες. Οι γονείς σου ανοίγουν την πόρτα και, με φρίκη, συνειδητοποιούν ότι δεν έχεις ετοιμαστεί ακόμα για τη δουλεία. Από το άλλο δωμάτιο ο αδερφός σου σού λέει καλημέρα και σου ζητάει να του φέρεις ένα ποτήρι νερό. Φαίνεται σαν κανένας γύρω σου να μην έχει αντιληφθεί τη μεταμόρφωσή σου και έτσι περιμένουν από εσένα να διεκπεραιώσεις τις υποχρεώσεις σου. Σε φωνάζουν και σε ειδοποιούν κάθε τόσο ότι αργείς για τη δουλεία.
Αυτή τη στιγμή μπορεί να λες «Τι άκουσα μόλις;». Λοιπόν αυτή ήταν μια πολύ σύντομη και αόριστη περιγραφή του πώς παρουσιάζεται το Kafkaesque στη Μεταμόρφωση του Κάφκα. Η Μεταμόρφωση ξεκινάει κάπως έτσι «Ξυπνώντας κάποιο πρωί ο Γκρέγκορ Σάμσα από ταραγμένο ύπνο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε ένα τεράστιο έντομο». Όταν σηκώνεται η πρώτη σκέψη που του έρχεται στο μυαλό είναι «Πώς θα πάω στη δουλεία;»
Όπως και ο Κάφκα, ο Γκρέγκορ έχει άλλα σχέδια να ακολουθήσει, αλλά τον συγκρατεί η εξάρτηση της οικογένειάς του. Νιώθει παγιδευμένος και ανίκανος να κάνει το οτιδήποτε. Από τη στιγμή που ο Γκρέγκορ ήταν ο μόνος που δούλευε για να έχει λεφτά η οικογένεια και τώρα με την αποκρουστική του εμφάνιση δεν μπορεί να βρει δουλειά, η οικογένειά του αρχίζει να αγωνίζεται και πρέπει να εργαστεί και η ίδια.
Όταν η οικογένεια συνειδητοποιεί πως τα χρήματα που βγάζουν δεν είναι αρκετά, αποφασίζουν να πουλήσουν το σπίτι. Κάτι που τους στάθηκε αδύνατο, διότι οι ένοικοι τρόμαζαν με την εμφάνιση του Γκρέγκορ. Ο Γκρέγκορ παρεξηγείται από όλους στη ζωή του. Η ιστορία είναι φανταστική, αλλά τα μέρη της απομόνωσης του Γκρέγκορ φαίνονται αληθινά. Ο Γκρέγκορ έχει άλλες φιλοδοξίες στη ζωή του, αλλά νιώθει τόσο εγκλωβισμένος από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρίσκεται. Η μεταμόρφωση αποτυπώνει εύκολα την ουσία του τι είναι να ζεις στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία. Μια κοινωνία όπου όλοι θέλουν να έχουμε σκυμμένο το κεφάλι και να υπακούμε. Όπου η καταπίεση μπορεί να προέλθει από τα χέρια οποιουδήποτε είτε είναι το αφεντικό σου είτε οι γονείς σου. Όπου η ικανότητα σου να κερδίζεις σου παρέχει μόνο το δικαίωμα να ζεις.
Αναφέρεται σε όλο το βιβλίο ότι ο Γκρέγκορ μένει συχνά κάτω από τον καναπέ επειδή η οικογένειά του τρομάζει με την εμφάνισή του. Όταν η οικογένεια αποφασίζει να ξεφορτωθεί τον καναπέ, ο πατέρας του μια μέρα μπαίνει στο δωμάτιό του και αρχίζει να του επιτίθεται λεκτικά. Η αδερφή του τον περιφρονεί, το ίδιο και η μητέρα του και ως εκ τούτου ο Γκρέγκορ αποφασίζει να αφήσει το βάρος του να του πάρει τη ζωή.
Κάτι που μου έκανε εντύπωση είναι το πώς ο Γκρέγκορ δέχεται κάθε αλλαγή που του συμβαίνει χωρίς να αντιδράσει και το μόνο που δεν δέχτηκε ήταν, όταν η μητέρα του και η αδερφή του κάνουνε τη μετακόμιση στο δωμάτιό του, να βγάλουν την κορνίζα την οποία είχε φτιάξει αυτός. Γενικά η σκηνή της μετακόμισης ήταν η αγαπημένη μου, καθώς φαίνεται πώς η οικογένεια δεν περιμένει να καλυτερεύσει η κατάσταση του Γκρέγκορ και φαίνεται επίσης πόσο είχε δεθεί ο Γκρέγκορ με τα πράγματα στο δωμάτιό του (σελ. 85: «Ήθελε άραγε αληθινά να του μετατρέψουν το ζεστό… ανθρώπινου περιβάλλοντός του;») & (σελ. 88: «Του άδειαζαν το δωμάτιο… ακόμα και στο δημοτικό»).
