“Η Κόλαση” του Δάντη
της Χαράς Μενεγάτου
Εισαγωγή
“Η Κόλαση” θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα παγκοσμίως. Είναι, όμως, τμήμα ενός μεγαλύτερου λογοτεχνικού έργου, της “Θείας Κωμωδίας”. Ας δούμε, λοιπόν, λίγα πράγματα για το έργο αυτό. Εν συντομία, η Θεία Κωμωδία είναι ένα επικό ποίημα του Ιταλού ποιητή Δάντη, το οποίο γράφτηκε μεταξύ 1308 και 1321. Το ποίημα χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη, την Κόλαση, το Καθαρτήριο και τέλος τον Παράδεισο. Κάθε μέρος αποτελείται από 33 ωδές και η ρίμα ακολουθεί τη δομή των τριών στίχων. Εύκολο είναι, επομένως, να καταλάβει κανείς πως η χρήση του αριθμού 3 αποτελεί κάτι το σημαντικό και συμβολικό για την ιστορία. Ο Δάντης τοποθετεί τον εαυτό του ως πρωταγωνιστή της ιστορίας, κατά την οποία ταξιδεύει στον Άδη με οδηγούς του τον Βιργίλιο και τη Βεατρίκη
Λίγα λόγια για τον Δάντη
Ο Δάντης Αλιγκέρι γεννήθηκε στις 22 Μαΐου ή 13 Ιουνίου 1265 στη Φλωρεντία και πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 1321. Είναι ο σημαντικότερος ποιητής της Ιταλίας και ήταν αυτός που καθιέρωσε την ευρεία χρήση της Ιταλικής αντί της Λατινικής γλώσσας. Εξορίστηκε από τη Φλωρεντία το 1302, καθώς είχε κατηγορηθεί για διασπάθιση δημόσιου χρήματος και ως εχθρός του Πάπα. Κατά την εξορία του πραγματοποιήθηκε και η συγγραφή της Θείας Κωμωδίας. Μέσω του έργου του φαίνεται ο μεγάλος θαυμασμός που έτρεφε για τον Λατίνο ποιητή Βιργίλιο καθώς και ο έρωτας του με την Μπετρίτσε Πορτινάρι, δηλαδή την Βεατρίκη.
Η δομή της Κόλασης
Εντός της Θείας Κωμωδίας, ο πρώτος σταθμός του Δάντη είναι η Κόλαση. Σύμφωνα με την περιγραφή του έχει σχήμα ανάποδου κώνου και αποτελείται από εννέα κύκλους. Ο κάθε κύκλος αντιπροσωπεύει μια διαφορετική κατηγορία αμαρτημάτων.
- Πρώτος Κύκλος
Στον πρώτο κύκλο βρίσκονται οι ειδωλολάτρες, συμπεριλαμβανομένου του Βιργιλίου και πολλών άλλων μεγάλων ποιητών και συγγραφέων της αρχαιότητας, οι οποίοι δεν γνώρισαν ποτέ τον Χριστό.
- Δεύτερος Κύκλος
Ο δεύτερος κύκλος αφορά τη λαγνεία. Εκεί, το τέρας του Μίνωα αποφασίζει για τις ποινές των ψυχών και, ουσιαστικά, όσες φορές τυλίξει την ουρά του γύρω από τον εαυτό του τόσους κύκλους θα πρέπει να κάνει η ψυχή. Η τιμωρία για τη λαγνεία είναι ένας φοβερός τυφώνας στον οποίο στροβιλίζονται οι ψυχές.
- Τρίτος Κύκλος
Ο τρίτος κύκλος αφορά όσους υπήρξαν λαίμαργοι στη ζωή τους, οι οποίοι αναγκάζονται να παραμένουν βουτηγμένοι στη λάσπη.
- Τέταρτος Κύκλος
Στον τέταρτο κύκλο ο Δάντης συναντάει τον Φιλάργυρο και τον Άπληστο, οι οποίοι υποχρεούνται να κυλούν ογκόλιθους.
- Πέμπτος Κύκλος
Στον πέμπτο κύκλο βρίσκεται ο ποταμός Στύγας όπου τιμωρούνται οι μνησίκακοι, καθώς βυθίζονται και πνίγονται στα νερά του ποταμού. Χαρακτηριστικό σημείο σε αυτόν τον κύκλο είναι η συνάντηση του Δάντη με έναν πολιτικό του αντίπαλο – στην πραγματική ζωή – τον Φίλιππο Αργέντη. Έτσι καταλαβαίνουμε πως ο χαρακτηρισμός των ψυχών ως αμαρτωλών είναι κάτι το απόλυτα υποκειμενικό και βασίζεται στη σχέση του Δάντη με τα άτομα αυτά στην πραγματική ζωή.
- Έκτος Κύκλος
Στον έκτο κύκλο βρίσκονται οι αιρετικοί εγκλωβισμένοι μέσα σε τάφους από φωτιά, όπου για άλλη μια φορά, όλως τυχαίως, συναντά έναν πολιτικό αντίπαλο του, τον Φαρινάτα.
- Έβδομος Κύκλος
Από εδώ και πέρα στεγάζονται στην κόλαση τα εγκλήματα βίαιου χαρακτήρα, όπου οι αμαρτωλοί παραμένουν σε ένα ποτάμι που βράζει αίμα αιώνια. Σε αυτή τους την πορεία στην Κόλαση ο Δάντης και ο Βιργίλιος περνάνε από τον πρώτο στον δεύτερο δακτύλιο του έβδομου κύκλου. Στον δεύτερο δακτύλιο βρίσκονται ψυχές που ήταν βίαιες προς τον ίδιο τους τον εαυτό, δηλαδή οι αυτόχειρες, και η καταδίκη τους είναι να παραμείνουν αιώνια σε μορφή δέντρου. Πιο βαθιά στον έβδομο κύκλο βρίσκονται όσοι ήταν βίαιοι προς τον Θεό, οι βλάσφημοι, όσοι ήταν βίαιοι προς τη φύση και οι τοκογλύφοι.
Dante and Virgil in Hell, William-Adolphe Bouguereau, 1850
- Όγδοος Κύκλος
Ύστερα, το τέρας Γηρυόνης μεταφέρει τον ποιητή και τον οδηγό του στον όγδοο κύκλο, ο οποίος είναι μια άβυσσος. Ο κύκλος αυτός διαιρείται σε δέκα θήκες ανάλογα με τη σοβαρότητα του εγκλήματος που διέπραξαν οι ψυχές. Κάτι αξιοσημείωτο σχετικά με αυτό το σύστημα είναι πως στην όγδοη θήκη βρίσκεται ο Οδυσσέας, ο οποίος κατηγορείται για την καθοριστική εμπλοκή του στη σύλληψη και στον σχεδιασμό του τεχνάσματος του Δούρειου Ίππου.
- Ένατος Κύκλος
Τελευταίος σταθμός είναι ο ένατος κύκλος, η χαμηλότερη περιοχή της Κόλασης. Αποτελείται από τέσσερις δακτυλίους. Η πρώτη περιλαμβάνει όσους πρόδωσαν τους συγγενείς του, η δεύτερη όσους πρόδωσαν την πατρίδα τους, η τρίτη όσους πρόδωσαν τους επισκέπτες τους και η τέταρτη αυτούς που πρόδωσαν τους ευεργέτες τους. Στο τέλος του ταξιδιού του στην Κόλαση ο Δάντης συναντά τον Εωσφόρο βυθισμένο στο κέντρο της Γης, καθώς μασάει, με κάθε ένα από τα στόματα του, τους τρεις μεγαλύτερους αμαρτωλούς στην ιστορία: τον Ιούδα, τον Κάσσιο και τον Βρούτο.
Θεματική ανάλυση /προσωπική άποψη
Η κύρια θεματική της “Κόλασης” είναι η αμαρτία, η δικαιοσύνη, το έλεος και η ευσέβεια, όπως τα κατανοεί ο ίδιος ο ποιητής μέσω των θρησκευτικών του αντιλήψεων. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι ακολουθεί πλήρως τη βιβλική αφήγηση με έναν αντικειμενικό τρόπο καθώς, όπως είδαμε και πριν, επιχειρεί την κατανομή των ψυχών στις ανάλογες αμαρτίες με βάση την προσωπική εμπειρία που είχε ο ίδιος μαζί τους. Επιπλέον αυτό που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον στο ποίημα είναι το γεγονός ότι οι χαρακτήρες δεν είναι μονοδιάστατοι, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς είναι υπαρκτά πρόσωπα και επομένως γνωρίζουμε ήδη πληροφορίες για αυτούς και δεν υπάρχουν απλώς ως φανταστικοί χαρακτήρες.
Ένα ακόμα στοιχείο που προσδίδει ενδιαφέρον στο κείμενο είναι η ανάμειξη χριστιανικών στοιχείων με μυθολογικά στοιχεία, όπως είναι η ύπαρξη του Οδυσσέα. Για αυτό, ενώ υπό κανονικές συνθήκες δεν θα με ενδιέφερε καθόλου ένα έργο τόσο ξεκάθαρα θρησκευτικού χαρακτήρα , πιστεύω πως το συγκεκριμένο κάνει κάποιες τολμηρές επιλογές που διαμορφώνουν τη θεματική του σε κάτι ανάλογο των σύγχρονων έργων περιπέτειας και φαντασίας. Τέλος, είναι πολύ έντονο το στοιχείο της αλληγορίας, το οποίο πιστεύω πως διαφαίνεται ιδιαίτερα στους πρώτους κιόλας στίχους του ποιήματος:
Στο μέσον της πορείας της ζωής
Βρέθηκα σε δάσος σκοτεινό
έχοντας χάσει το ίσιο μονοπάτι
Αχ τι δύσκολα! σκέφτεται κανείς
δύσβατος και τραχύς ήταν ο άγριος δρυμός
νέα τρομάρα στον λογισμό σου βάζει.
Σε αυτούς τους στίχους ο ποιητής παρουσιάζει μια αλληγορία για την εύρεση του δρόμου προς τη σωτηρία. Κατ’ επέκταση το δάσος που παρουσιάζεται συμβολίζει, σύμφωνα με τον ίδιο, πως αν κάποιος δεν είναι αφοσιωμένος/ προσηλωμένος στην ηθική τότε θα βρεθεί σε έναν ανάλογο “άγριο δρυμό”.
